AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI

MALİYYƏ NAZİRLİYİNİN KOLLEGİYASININ

QƏRARI

 

№ Q-02

 

 

“Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartlarına, Kiçik və Orta Sahibkarlıq Subyektləri üçün Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartlarına və İctimai Sektor üçün Mühasibat Uçotunun Beynəlxalq Standartlarına uyğun olaraq memorial order forması əsasında sintetik uçotun aparılması Qaydası”nın təsdiq edilməsi haqqında ^[1]

 

“Mühasibat uçotu haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun tətbiq edilməsi barədə” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 7 fevral 2005-ci il tarixli 192 nömrəli Fərmanının 2.3-cü bəndinə uyğun olaraq Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyinin Kollegiyası ^[1]

 

qərara alır:

 

1. “Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartlarına, Kiçik və Orta Sahibkarlıq Subyektləri üçün Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartlarına və İctimai Sektor üçün Mühasibat Uçotunun Beynəlxalq Standartlarına uyğun olaraq memorial order forması əsasında sintetik uçotun aparılması Qaydası” təsdiq edilsin (əlavə olunur).

2. Maliyyə Nazirliyinin aparatının Uçot siyasəti şöbəsinə tapşırılsın ki, bu qərarın 3 gün müddətində Azərbaycan Respublikasının Hüquqi Aktların Dövlət Reyestrinə daxil edilməsi üçün Azərbaycan Respublikasının Ədliyyə Nazirliyinə təqdim edilməsini təmin etsin və bu qərardan irəli gələn digər məsələləri həll etsin.

3. Bu qərarın icrasına nəzarəti öz üzərimdə saxlayıram.

 

 

 

 

 

 

Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartlarına, Kiçik və Orta Sahibkarlıq Subyektləri üçün Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartlarına və İctimai Sektor üçün Mühasibat Uçotunun Beynəlxalq Standartlarına uyğun olaraq memorial order forması əsasında sintetik uçotun aparılması

 

Qaydası ^[2]

 

1. Ümumi müddəalar

 

1.1. Bu Qayda “Mühasibat uçotu haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun tətbiq edilməsi barədə” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 7 fevral 2005-ci il tarixli 192 nömrəli Fərmanına uyğun olaraq hazırlanmışdır.

1.2. Bu Qayda kredit təşkilatları istisna olmaqla mülkiyyət növündən və təşkilati-hüquqi formasından asılı olmayaraq, “Mühasibat uçotu haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununa əsasən maliyyə hesabatlarını Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartlarına və Milli Mühasibat Uçotu Standartlarına, Kiçik və Orta Sahibkarlıq Subyektləri üçün Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartlarına və İctimai Sektor üçün Mühasibat Uçotunun Beynəlxalq Standartlarına uyğun tərtib edən mühasibat uçotu subyektlərinə (bundan sonra - təşkilatlar) şamil edilir.

1.3. Bu Qayda təşkilatlar tərəfindən mühasibat uçotunun sintetik uçotunun memorial order forması əsasında aparılmasını müəyyən edir.

1.4. “Mühasibat uçotu haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun tələblərinə əsasən mühasibat uçotunu sadələşdirilmiş uçot qaydalarına uyğun aparan mühasibat uçotu subyektləri də bu Qaydadan istifadə etmək hüququna malikdir.

1.5. Sintetik uçotun memorial order formasını (əllə və ya avtomatlaşdırılmış rejimdə) tətbiq etməyən təşkilatlar mühasibat uçotunun sintetik uçotunu digər formalar (jurnal-order forması və ya digər avtomatlaşdırılmış) əsasında həyata keçirmək hüququna malikdirlər. İcra hakimiyyəti orqanları sintetik uçotun aparılması ilə əlaqədar digər formaların tətbiqini Azərbaycan Respublikasının Maliyyə Nazirliyi ilə razılaşdırmaqla həyata keçirir.

 

2. Əsas anlayışlar və açıqlamalar

 

2.1. Memorial order forması – baş vermiş maliyyə-təsərrüfat əməliyyatlarının ilkin uçot sənədlərinə uyğun olaraq xronoloji ardıcıllıqla müxabirləşmələrin verilməsi ilə tərtib edilən sintetik uçotun aparılması formasıdır.

2.2. Yığım cədvəli – dövr ərzində xronoloji ardıcıllıqla eyni tipli əməliyyatlar üzrə tərtib edilmiş memorial orderlərin nəticələrini sistemləşdirən uçot registridir.

2.3. Baş kitab – təşkilat tərəfindən istifadə olunan bütün sintetik hesablar üzrə qruplaşdırılmış məlumatları özündə əks etdirən və sintetik uçotun memorial order forması əsasında aparılması zamanı məlumatların icmallaşdırılmasını təmin edən nəzarətedici uçot registridir.

2.4. Dövriyyə balansı – hesablar və subhesablar üzrə dövrün əvvəlinə və sonuna qalıqları, habelə dövr ərzində onların debet və kredit üzrə dövriyyələrini özündə əks etdirən uçot registridir.

2.5. Sintetik uçot - baş vermiş maliyyə-təsərrüfat əməliyyatları üzrə məlumatların ilkin uçot sənədləri və analitik uçot registrləri əsasında sistemləşdirilmiş şəkildə toplanması, mühasibat uçotu registrlərində əks etdirilməsi və ümumiləşdirilməsidir. ^[3]

2.6. Qeyri-maddi aktivlər – təşkilatın təsərrüfat fəaliyyətində bir ildən artıq müddətdə istifadə edilən, gəlir gətirən və fiziki formaya malik olmayan, tanına bilən qeyri-monetar aktivlərdir.

2.7. Ehtiyatlar – təşkilatın adi fəaliyyəti zamanı satış məqsədilə saxlanılan, satış üçün istehsal prosesində hazırlanmaqda olan, habelə istehsal və xidmət prosesində sərf edilən xammal və material formasında olan aktivlərdir.

 

3. Təşkilatlarda tətbiq edilən memorial order formaları

 

3.1. Təşkilatlarda baş vermiş maliyyə təsərrüfat əməliyyatları üzrə aşağıdakı memorial orderlər tərtib edilir:

3.1.1. memorial order № 1 (kassa əməliyyatları üzrə);

3.1.2. memorial order №2 (bank əməliyyatları üzrə);

3.1.3. memorial order №3 (əmək haqqı, pul təminatı və ona bərabər tutulan ödənişlər üzrə);

3.1.4. memorial order № 4 (təhtəlhesab şəxslərlə hesablaşmalar üzrə);

3.1.5. memorial order № 5 (ehtiyatlar üzrə);

3.1.6. memorial order № 6 (qeyri-maddi aktivlər, torpaq, tikili və avadanlıqlar, daşınmaz əmlaka investisiyalar, bioloji aktivlər, təbii sərvətlər, digər uzunmüddətli aktivlər və sair uzunmüddətli qeyri-maliyyə aktivləri üzrə);

3.1.7. memorial order № 7 (xidmətlər və işlər üzrə);

3.1.8. memorial order № 8 (fəaliyyətin nəticələri və bununla bağlı digər əməliyyatlar üzrə).

3.2. Təşkilatlar onlar üçün əhəmiyyət kəsb edən istiqamətlər üzrə əlavə memorial orderlər tərtib etmək, maliyyə-təsərrüfat əməliyyatlarının həcmindən asılı olaraq bu Qaydanın 3.1-ci bəndində göstərilmiş memorial orderləri birləşdirmək hüququna malikdirlər.

3.3. Memorial orderlər əməliyyat həyata keçirilən günün növbəti günündən gec olmayaraq (ilkin uçot sənədlərinin daxil olması ardıcıllığı üzrə) həm ayrı-ayrı sənədlərin, həm də eyniadlı sənədlərin əsasında tərtib edilir. İlkin uçot sənədi yalnız bir memorial orderdə bir dəfə uçota alınmalıdır.

3.4. Memorial orderlərdə mühasibat yazılışları (müxabirləşmələr) baş vermiş maliyyə təsərrüfat əməliyyatının xarakterindən asılı olaraq, bir hesabın (subhesabın) debeti və digər hesabın (subhesabın) krediti üzrə yazılır.

3.5. Memorial orderlərdə mühasibat yazılışlarının (müxabirləşmələrin) verilməsi ilkin uçot sənədlərinə əsasən aşağıdakı kimi uçota alınır (Əlavə 1):

3.5.1. memorial orderlərin A) hissəsində mühasibat yazılışının (müxabirləşmənin) sıra nömrəsi, əməliyyatlar üzrə ilkin uçot sənədinin tarixi və nömrəsi, əməliyyatın adı, təsnifat maddəsinin nömrəsi (mövcud olduqda), əməliyyatın ikili yazılış üsulu ilə hesabların (subhesabların) debet və krediti üzrə mühasibat yazılışı (müxabirləşməsi) və məbləği göstərilir;

3.5.2. memorial orderlərin A) hissəsində uçota alınmış əməliyyatlar üzrə mühasibat yazılışları (müxabirləşmələr) qruplaşdırılmaqla B) hissəsində əks etdirilir;

3.5.3. memorial orderlərin B) hissəsində əks etdirilmiş qruplaşdırılmış əməliyyatlar üzrə mühasibat yazılışlarına (müxabirləşmələrə) uyğun olaraq göstərilmiş hər hesabın (subhesabın) debeti və krediti üzrə dövriyyəsi C) hissəsində qeyd olunur.

3.6. memorial orderlərin A), B) və C) hissələrində hesabların (subhesabların) dövriyyələri üzrə cəmi məbləğlər bir-birinə bərabər olmalıdır.

3.7. Aparılmış maliyyə-təsərrüfat əməliyyatlarının çoxluğundan asılı olaraq istiqamətlərə görə müəyyən edilmiş memorial orderlər üzrə ay ərzində ardıcıllıqla bir neçə memorial order tərtib edilə bilər.

3.8. Ay ərzində tərtib edilmiş memorial orderlərin C) hissəsində göstərilmiş ayrı-ayrı hesabların (subhesabların) debeti və krediti üzrə dövriyyələrə uyğun olaraq aşağıdakı yığım cədvəlləri tərtib edilir:

3.8.1. yığım cədvəli № 1 (1№-li memorial orderlər üzrə);

3.8.2. yığım cədvəli № 2 (2№-li memorial orderlər üzrə);

3.8.3. yığım cədvəli № 3 (3№-li memorial orderlər üzrə);

3.8.4. yığım cədvəli № 4 (4№-li memorial orderlər üzrə);

3.8.5. yığım cədvəli № 5 (5№-li memorial orderlər üzrə);

3.8.6. yığım cədvəli № 6 (6№-li memorial orderlər üzrə);

3.8.7. yığım cədvəli № 7 (7№-li memorial orderlər üzrə);

3.8.8. yığım cədvəli № 8 (8№-li memorial orderlər üzrə);

3.9. Memorial orderlərə əsasən hesabların (subhesabların) debeti və krediti üzrə dövriyyələri yığım cədvəllərində aşağıdakı kimi əks etdirilir (Əlavə 2):

3.9.1. yığım cədvəlinin A) hissəsinin “Memorial orderlərin nömrəsi və tarixi” sütunlarında qeydiyyata alınan müvafiq memorial orderin nömrəsi və tarixi göstərilir;

3.9.2. yığım cədvəlinin A) hissəsinin “memorial orderin cəmi məbləği” sütununda müvafiq memorial orderlərin C) hissələrində göstərilmiş cəmi məbləğ əks etdirilir;

3.9.3. yığım cədvəlinin A) hissəsinin “Sintetik hesablar (subhesablar) üzrə məbləğlər” sütunlarında memorial orderlərin C) hissəsində göstərilmiş hesabların (subhesabaların) debeti və krediti üzrə dövriyyələri əks etdirilir;

3.9.4. yığım cədvəlinin A) hissəsinin “Cəmi” sətri üzrə sintetik hesabların (subhesabaların) ayrılıqda debeti və krediti üzrə cəmi dövriyyələri “Memorial orderin cəmi məbləği” sütununun yekununa bərabər olmalıdır;

3.9.5. yığım cədvəlinin A) hissəsinin “Cəmi” sətri üzrə hər hesabın (subhesabın) debeti və krediti üzrə cəmi dövriyyələri Yığım cədvəlinin B) hissəsində əks etdirilir.

3.10. Aparılmış maliyyə-təsərrüfat əməliyyatlarının çoxluğundan asılı olaraq müəyyən edilmiş memorial-orderlər üzrə ay ərzində yalnız bir memorial order tərtib edildiyi halda yığım cədvəlləri tərtib edilmir. Bu zaman memorial orderlər üzrə məlumatlar baş kitabda uçota alınır.

3.11. Hesabat ayı bitdikdən sonra bütün memorial orderlər, yığım cədvəlləri və onlara aid edilən müvafiq sənədlər xronoloji qaydada yığılmalı və tikilməlidir.

3.12. Yığım cədvəllərinin B) hissələrində qeyd olunan hesabların (subhesabların) debeti və krediti üzrə aylıq dövriyyələri, yığım cədvəlləri tərtib edilmədiyi hallarda memorial orderlərin C) hissələrində qeyd olunan hesabların (subhesabların) debeti və krediti üzrə aylıq dövriyyələri aşağıdakı kimi Baş Kitabda uçota alınır (Əlavə 3):

3.12.1. Baş Kitabın “yığım cədvəli (memorial order) üzrə sıra nömrəsi və aylar” sütununda yığım cədvəllərinin sıra nömrələri və bu cədvəllərin tərtib edildiyi müvafiq ay, yığım cədvəlləri tərtib edilmədiyi hallarda memorial orderlərin sıra nömrələri və onların tərtib edildiyi müvafiq ay göstərilir;

3.12.2. Baş Kitabın “yığım cədvəli (memorial order) üzrə cəmi məbləğ” sütununda müvafiq yığım cədvəlinin cəmi məbləği, yığım cədvəli tərtib edilmədiyi hallarda memorial orderin C) hissəsində göstərilmiş cəmi məbləğ əks etdirilir;

3.12.3. Baş Kitabın “Sintetik hesablar (subhesablar) üzrə dövriyyələr” sütunlarında yığım cədvəllərinin B) hissələrində göstərilmiş hesabların (subhesabların) debeti və krediti üzrə cəmi dövriyyələri, yığım cədvəlləri tərtib edilmədiyi hallarda memorial orderlərin C) hissələrində göstərilmiş hesabların (subhesabların) debeti və krediti üzrə dövriyyələri əks etdirilir.

3.13. Baş Kitabın “Cəmi” sətirlərində aylıq yığım cədvəllərinə, yığım cədvəlləri tərtib edilmədiyi hallarda memorial orderlərə əsasən toplanmış yekun məbləğlər hesablanılır.

3.14. Baş Kitabın “cəmi rüb üzrə” sətrində həmin rüb üzrə toplanmış məbləğlər əks etdirilir.

3.15. Baş Kitabın “yekun il üzrə” sətrində həmin il üzrə toplanmış məbləğlər əks etdirilir.

3.16. Hesabat dövrünə uyğun olaraq Baş Kitaba əsasən hesabların (subhesabların) debeti və krediti üzrə aylıq, rüblük və illik dövriyyələri aşağıdakı kimi Dövriyyə Balansında uçota alınır (Əlavə 4):

3.16.1. Dövriyyə Balansında ötən ilin yekun balansına müvafiq olaraq ilin əvvəlinə olan hər hesabın (subhesabın) debeti və ya krediti üzrə qalıq məbləği müvafiq sütuna yazılır;

3.16.2. Hesabat dövrünə uyğun olaraq Baş Kitaba əsasən hesabların (subhesabların) debeti və krediti üzrə aylıq, rüblük və illik dövriyyələri Dövriyyə Balansının müvafiq debet və kredit sütunlarında əks etdirilir;

3.16.3. Hesabat dövrünə uyğun olaraq Dövriyyə Balansında hesabların (subhesabların) debeti və krediti üzrə dövrün əvvəlinə olan qalıqları və həmin dövrdə dövriyyələri nəzərə alınmaqla dövrün sonuna yekun qalıqlar çıxarılır.

 

4. Təşkilatlarda kassa əməliyyatları üzrə sintetik uçotun aparılması

 

4.1. Təşkilatlarda kassa əməliyyatları üzrə sintetik uçotun əsas məqsədi kassada olan pul vəsaitlərinin hərəkətinin və düzgün istifadəsinin təmin edilməsindən, qalıq məbləğ barədə dəqiq məlumatın əldə edilməsindən və onların qorunmasından ibarətdir.

4.2. Kassa əməliyyatları üzrə mühasibat yazılışları (müxabirləşmələr) memorial order № 1-də aparılır.

4.3. Kassa əməliyyatları üzrə mühasibat yazılışlarının (müxabirləşmələrin) verilməsi aşağıdakı kimi həyata keçirilir:

4.3.1. kassir (xəzinədar) tərəfindən kassa kitabında pul vəsaitləri üzrə yazılışlar hər bir kassa mədaxil orderi, kassa məxaric orderi və ya onu əvəz edən sənədlər üzrə əməliyyat baş verdikdən dərhal sonra həyata keçirilir;

4.3.2. kassada milli və xarici valyutada olan pul vəsaitlərinin mövcudluğu və hərəkəti uçota alınır. “Kassa” sintetik hesabı üzrə valyutada olan pul vəsaitlərinin uçotu, əməliyyat tarixinə Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Bankının müəyyənləşdirdiyi məzənnəyə uyğun olaraq manatla aparılır;

4.3.3. iş gününün sonunda kassir (xəzinədar) gün ərzində əməliyyatların yekununu hesablayaraq, növbəti iş gününün əvvəlinə kassada olan pul vəsaitlərinin qalığını çıxarır, mədaxil və məxaric sənədləri ilə birlikdə kassa hesabatının surətini (gün ərzində kassa kitabında yazılışların surətini) kassa kitabına imza etdirməklə mühasibatlıqda məsul şəxsə təqdim edir;

4.3.4. məsul şəxs tərəfindən kassa əməliyyatları üzrə sənədlərin tamlığı və imzaların mövcudluğu, hüquqi aktlara uyğun tərtibatı və digər məlumatlar yoxlanıldıqdan sonra gün ərzində aparılan kassa əməliyyatları üzrə ilkin uçot sənədləri əlavə edilməklə mühasibat yazılışları (müxabirləşmələr) verilir.

4.4. Hər hesabat gününün sonuna “Kassa” sintetik hesabı üzrə qalıq, kassa kitabında olan qalığa uyğun gəlməlidir.

4.5. Kassa sənədləri az olan təşkilatlarda 3 gün üçün kassirin tərtib etdiyi hesabatlar əsasında oxşar əməliyyatlar üzrə bir mühasibat yazılışı (müxabirləşmə) ilə memorial orderə daxil edilməsinə yol verilir. Bu halda memorial orderin “Əməliyyatlar üzrə ilkin uçot sənədinin tarixi” qrafasında yazılışın həyata keçirildiyi dövrün başlanğıc və son tarixləri göstərilir.

 

5. Təşkilatlarda bank əməliyyatları üzrə sintetik uçotun aparılması

 

5.1. Təşkilatlarda bank əməliyyatları üzrə sintetik uçotun əsas məqsədi bankda olan pul vəsaitlərinin hərəkətinin, düzgün istifadəsinin təmin edilməsindən və onların qalıq məbləği barədə dəqiq məlumatın əldə olunmasından ibarətdir.

5.2. “Bank hesablaşma hesabları” sintetik hesabında milli və xarici valyutada olan pul vəsaitlərinin mövcudluğu və hərəkəti uçota alınır. “Bank hesablaşma hesabları” sintetik hesabı üzrə valyutada olan pul vəsaitlərinin uçotu əməliyyat tarixinə Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Bankının müəyyənləşdirdiyi məzənnəyə uyğun olaraq manatla aparılır.

5.3. Təşkilatlarda bank əməliyyatları üzrə mühasibat yazılışları (müxabirləşmələr) memorial order № 2-də aparılır.

5.4. Bank əməliyyatları üzrə mühasibat yazılışlarının (müxabirləşmələrın) verilməsi aşağıdakı kimi həyata keçirilir:

5.4.1. bağlanmış müqavilənin şərtlərinə əsasən vəsaitin köçürülməsi üçün əsasverici sənədlər (hesab-faktura, elektron qaimə-faktura və sairə) xəzinədarlıq orqanlarına və ya müvafiq banklara təqdim olunur; ^[4]

5.4.2. alınmış mallara, görülmüş işlərə və göstərilmiş xidmətlərə görə ödənişlər üzrə sənədlər, həmçinin bank çıxarışları və onlara əlavə edilmiş sənədlərə əsasən mühasibat yazılışları (müxabirləşmələr) verilir.

5.5. Bir neçə xəzinə və ya bank hesabları olduğu halda pul vəsaitlərinin hərəkətinin uçotu hər bir hesab üzrə ayrı-ayrılıqda tərtib edilmiş memorial orderlərdə aparılır və həmin memorial orderlərə müvafiq sıra nömrələri verilir.

5.6. Bank əməliyyatı başa çatdıqdan sonra xəzinədarlıq orqanları və ya banklar tərəfindən təqdim edilmiş çıxarışlara və ona əlavə edilmiş sənədlərə əsasən “Bank hesablaşma hesabları” sintetik hesabının müvafiq subhesabı üzrə pul vəsaitinin qalığı banklarda (xəzinədarlıq orqanlarında) olan hesablardakı pul vəsaitinin qalığına uyğun olmalıdır.

5.7. Bank əməliyyatları az olan təşkilatlarda bir neçə bank çıxarışının əsasında oxşar əməliyyatlar üzrə mühasibat yazılışları (müxabirləşmələr) edilən zaman memorial orderin “Əməliyyatlar üzrə ilkin uçot sənədinin tarixi” qrafasında yazılışın həyata keçirildiyi dövrün başlanğıc və son tarixləri göstərilir.

 

6. Təşkilatlarda əmək haqqı, pul təminatı və ona bərabər tutulan ödənişlər üzrə sintetik uçotun aparılması

 

6.1. Təşkilatlarda əmək haqqı, pul təminatı və ona bərabər tutulan ödənişlər üzrə sintetik uçotun əsas məqsədi əmək haqqı, pul təminatı və ona bərabər tutulan ödənişlər üzrə hesablanılmış, ödənilmiş, deponentləşdirilmiş və qalıq məbləğin müəyyən edilməsindən ibarətdir.

6.2. Əmək haqqı, pul təminatı və ona bərabər tutulan ödənişlər üzrə mühasibat yazılışları (müxabirləşmələr) memorial order № 3-də aparılır.

6.3. Əmək haqqı, pul təminatı və ona bərabər tutulan ödənişlər üzrə mühasibat yazılışlarının (müxabirləşmələrın) verilməsi aşağıdakı kimi həyata keçirilir:

6.3.1. əmək haqqı, pul təminatı və ona bərabər tutulan ödənişlər qüvvədə olan normativ hüquqi aktların tələbləri nəzərə alınmaqla aşağıdakı sənədlər əsasında hesablanır:

6.3.1.1. işə (xidmətə) qəbul, işdən (xidmətdən) azad edilməsi, iş (xidmət) yerlərinin (vəzifələrinin) dəyişdirilməsi barədə əmək müqavilələrinə əsasən tərtib edilmiş əmrlər, pul təminatı və əmək haqqının ödənişi ilə bağlı digər əmrlər;

6.3.1.2. iş vaxtının uçotunu özündə əks etdirən tabellər (tabellərdə işçilərin işə davamiyyəti dəqiq göstərilməlidir);

6.3.1.3. ştat cədvəlləri və əmək haqqı, pul təminatı və ona bərabər tutulan ödənişlərin hesablanması ilə əlaqədar digər sənədlər.

6.3.2. tabellər üzrə iş vaxtının uçotu struktur bölmənin rəhbəri tərəfindən imzalanır. Struktur bölmənin rəhbərləri tabel uçotunun düzgünlüyünə cavabdeh olurlar;

6.3.3. tabellər hər ay müəyyən edilmiş müddətlərdə doldurulur, müvafiq şəxslər tərəfindən imzalanır və əmək haqqının hesablanması üçün mühasibatlığa təhvil verilir;

6.3.4. əmək haqqı, pul təminatı və ona bərabər tutulan ödənişlər üzrə hesablamalar şəxsi hesab vərəqəsində həyata keçirilir;

6.3.5. əmək haqqının, pul təminatının və ona bərabər tutulan ödənişlərin hesablanması “Hesablama cədvəli”ndə (Forma №HC-1) aparılır (Əlavə 5). Əmək haqqının, pul təminatının və ona bərabər tutulan ödənişlərin qabaqcadan verilməsi (yəni məzuniyyətə çıxma, xidmətdən buraxılma və digər hallarda) “Birdəfəlik haqq-hesab”-da (Forma №BH-1) aparılmaqla (Əlavə 6), “Hesablama cədvəli”ndə (Forma №HC-1) əks etdirilir;

6.3.6. əmək haqqı, pul təminatı və ona bərabər tutulan ödənişlərin hesablanması üçün əsasverici ilkin uçot sənədləri “Hesablama cədvəli”nə (Forma № HC-1) və ya “Birdəfəlik haqq-hesab”a (Forma №BH-1) əlavə edilir;

6.3.7. əmək haqqı, pul təminatı və ona bərabər tutulan ödənişlər üzrə işçilərə ödəniləcək məbləğlər təşkilatın “Bankda olan hesablaşma hesabları” hesabından işçilərin əmək haqqı kartlarına köçürülür;

6.3.8. təşkilatın işçilərinin əmək haqqı kartları olmayan hallarda əmək haqqı, pul təminatı və ona bərabər tutulan ödənişlər üzrə işçilərə ödəniləcək məbləğlər “Ödəniş cədvəli” (Forma №ÖC-1) əsasında onlara verilir (Əlavə 7). Ayrı-ayrı şəxslərə birdəfəlik ödənişlər “Kassa məxaric orderi” (Forma № KO-2) və ya “Birdəfəlik haqq-hesab” (Forma №HC-1) vasitəsi ilə verilir;

6.3.9. ödənişin müddəti qurtardıqdan sonra “Ödəniş cədvəli”ndə (Forma №ÖC-1), əmək haqqının və ona bərabər tutulan ödənişləri almayan şəxslərin soyadlarının qarşısında «deponentləşdirilib» qeydiyyatı aparılır və deponentləşdirilmiş məbləğlərin reyestri tərtib edilir;

6.3.10. cədvəlin sonunda faktiki ödənilmiş məbləğlər və ödənilməyən məbləğlər haqda qeydlər edilir. Bu məbləğlər “Ödəniş cədvəli”nin ümumi yekunu ilə tutuşdurulur və qeydlər ödənişi həyata keçirən şəxsin imzası ilə təsdiq edilir;

6.3.11. deponentləşdirilmiş və banka təhvil verilmiş məbləğlər üçün bir ümumi kassa məxaric orderi tərtib olunur. Deponentləşdirilmiş məbləğlər üçün tərtib olunmuş Reyestr həmin kassa məxaric orderinə əlavə edilməlidir;

6.3.12. əmək haqqının, pul təminatının və ona bərabər tutulan ödənişlərin hesablanması və onlardan tutulmalar üzrə müvafiq sənədlər əsasında tərtib olunmuş “Hesablama cədvəli”nə (bəzi təşkilatlarda “Hesablama cədvəli (icmal)”a əsasən mühasibat yazılışları (müxabirləşmələr) ayda bir dəfə verilir.

 

7. Təşkilatlarda təhtəlhesab şəxslərlə hesablaşmalar üzrə sintetik uçotun aparılması

 

7.1. Təşkilatlarda təhtəlhesab şəxslərlə hesablaşmalar üzrə sintetik uçotun aparılmasının əsas məqsədi təhtəlhesab şəxslərlə hesablaşmalar üzrə hesablanılmış, ödənilmiş və qalıq məbləğin müəyyən edilməsindən ibarətdir.

7.2. Təşkilatlarda təhtəlhesab şəxslərlə hesablaşmalar üzrə mühasibat yazılışları (müxabirləşmələr) memorial order № 4-də aparılır.

7.3. Təhtəlhesab şəxslərlə hesablaşmalar üzrə mühasibat yazılışlarının (müxabirləşmələrin) verilməsi aşağıdakı kimi həyata keçirilir:

7.3.1. təhtəlhesab şəxslərə avans olaraq pul vəsaitləri təşkilatın kassasından nağd şəkildə və ya bankda olan hesablarından onların əmək haqqı kartlarına köçürmə yolu ilə ödənilir;

7.3.2. təhtəlhesab şəxslər aldıqları avansların təyinatından asılı olaraq beş iş günü müddətində onların xərclənməsi barədə mühasibatlığa avans hesabatı təqdim etməlidirlər və xərclənməyən pul qalığını kassaya qaytarmalıdırlar. Eyni şəxsə yeni avans məbləği yalnız əvvəl verilmiş avans məbləği haqda hesabat təqdim edildikdən və pulun qalığı qaytarıldıqdan sonra verilir;

7.3.3. ezamiyyə məqsədləri üçün verilən avans məbləğləri üzrə avans hesabatları isə təhtəlhesab şəxs ezamiyyətdən qayıtdıqdan sonra onun tərəfindən üç iş günü müddətində mühasibatlığa təhvil verilməlidir;

7.3.4. təhtəlhesab məbləğlərin uçotunu aparan mühasib avans hesabatına əlavə edilmiş sənədlərin, avansın təyinatı üzrə xərclənməsinin və avans hesabatının özünün düzgünlüyünü yoxlayır, imza edir və təsdiq edilməsi üçün baş mühasibə təqdim edir;

7.3.5. avans hesabatı təsdiq edildikdən sonra həmin hesabat üzrə təhtəlhesab şəxslə haqq-hesab aparılır. Xarici valyuta ilə təhtəlhesab şəxslərə verilmiş məbləğlər üzrə uçot əməliyyatın aparıldığı tarixə Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Bankının müəyyənləşdirdiyi məzənnəyə uyğun manatla aparılır;

7.3.6. təhtəlhesab məbləğlərin avans hesabatı müəyyən olunmuş müddətdə təqdim edilmədikdə və ya istifadə edilməmiş avans qalığı kassaya qaytarılmadıqda bu borclar qüvvədə olan qanunvericiliyin tələblərinə uyğun olaraq avans məbləğini alan şəxsin əmək haqqından tutulur;

7.3.7. təşkilatın struktur bölmələri üzrə pul təminatı və əmək haqqı ödənişinin və digər ödənişlərin aparılması üçün nağd pul, həmin struktur bölmələrin rəhbərləri tərəfindən müvafiq etibarnamə verilməklə təyin edilən məsul şəxsə (təhtəlhesab şəxsə) verilir. Məsul şəxs (təhtəlhesab şəxs) pul təminatı, əmək haqqı və digər ödənişləri üç iş günü müddətində payladıqdan sonra həmin ödənişlər üzrə cədvəlləri və ya digər ilkin uçot sənədlərini struktur bölmə rəhbərləri ilə birlikdə imzalayaraq mühasibatlığa qaytarır;

7.3.8. təhtəlhesab şəxslərə verilmiş pul vəsaitlərinin istifadəsinə dair ilkin uçot sənədləri ilə birlikdə təqdim olunan avans hesabatları üzrə mühasibat yazılışları (müxabirləşmələr) verilir.

 

8. Təşkilatlarda ehtiyatlar üzrə sintetik uçotun aparılması

 

8.1. Ehtiyatlar üzrə sintetik uçotun aparılmasının əsas məqsədi ehtiyatların hərəkətinin və düzgün istifadəsinin təmin edilməsindən, ehtiyatların müəyyən olunmuş normalar üzrə xərcə silinməsindən, uzun müddət istifadə olunmayan ehtiyatların, habelə anbarda olan qalıq məbləği barədə məlumatın müəyyən edilməsindən, ehtiyatların qorunmasından və ehtiyatlar üzrə hər ay üçün debitor borcların və alınmış avanslar şəklində sair öhdəliklərin, verilmiş avanslar şəklində sair aktivlərin və kreditor borcların müəyyən edilməsindən ibarətdir.

8.2. Təşkilatlarda ehtiyatlar üzrə mühasibat yazılışları (müxabirləşmələr) memorial order № 5-də aparılır.

8.3. Ehtiyatlar üzrə mühasibat yazılışlarının (müxabirləşmələrin) verilməsi aşağıdakı kimi həyata keçirilir:

8.3.1. ehtiyatların mədaxili və məxarici ilkin uçot sənədləri əsasında həyata keçirilir;

8.3.2. ilkin uçot sənədlərinə əsasən baş vermiş maliyyə-təsərrüfat əməliyyatları üzrə ehtiyatların hərəkətinə dair mühasibat yazılışları (müxabirləşmələr) verilir.

8.4. Hesabat dövrünün sonuna Dövriyyə Balansında ehtiyatların hər bir hesab (subhesab) üzrə qalıqları həmin dövr üçün analitik uçot kitablarına (jurnallarına) və ya kartlarına əsasən mühasib tərəfindən çıxarılmış ehtiyatların qalıqlarına uyğun gəlməlidir.

8.5. Malsatanlar tərəfindən verilmiş sənədlərin göstəriciləri ilə faktiki qəbul edilən ehtiyatlar üzrə uyğunsuzluq olduğu hallarda (səhv olduqda, mal çatışmadıqda və sairə) malsatanın, alıcının və marağı olmayan təşkilat nümayəndələrinin iştirakı ilə üç nüsxədən ibarət olmaqla akt tərtib edilir və istifadəçilərə təqdim edilir.

 

9. Təşkilatlarda qeyri-maddi aktivlər, torpaq, tikili və avadanlıqlar, daşınmaz əmlaka investisiyalar, bioloji aktivlər, təbii sərvətlər, digər uzunmüddətli aktivlər və sair uzunmüddətli qeyri-maliyyə aktivləri üzrə sintetik uçotun aparılması

 

9.1. Təşkilatlarda qeyri-maddi aktivlər, torpaq, tikili və avadanlıqlar, daşınmaz əmlaka investisiyalar, bioloji aktivlər, təbii sərvətlər, digər uzunmüddətli aktivlər və sair uzunmüddətli qeyri-maliyyə aktivləri (bu qaydada bundan sonra əsas fondlar) üzrə sintetik uçotun aparılmasının əsas məqsədi uçota alınmış, o cümlədən anbarda olan əsas fondların məbləği barədə dəqiq məlumatın əldə edilməsindən, istifadə olunmayan əsas fondların məbləğinin və onların hərəkətinin müəyyən edilməsindən, onların qorunmasından, əsas fondlar üzrə qanunvericiliklə müəyyən olunmuş amortizasiya normalarına əsasən amortizasiyanın hesablanmasından, habelə əsas fondlar üzrə kapitallaşdırılmış məsrəflərin və onların istifadəyə verilməsinin, silinmiş, fəaliyyəti dayandırılmış və satılmış əsas fondların uçotunun aparılmasından, əsas fondlar üzrə hər ay üçün debitor borcların və alınmış avanslar şəklində sair öhdəliklərin, verilmiş avanslar şəklində sair aktivlərin və kreditor borcların müəyyən edilməsindən ibarətdir.

9.2. Əsas fondlar üzrə mühasibat yazılışları (müxabirləşmələr) memorial order № 6-da aparılır.

9.3. Əsas fondlar üzrə mühasibat yazılışlarının (müxabirləşmələrın) verilməsi aşağıdakı kimi həyata keçirilir:

9.3.1. əsas fondların mədaxili və ya məxarici ilkin uçot sənədləri əsasında həyata keçirilir;

9.3.2. işlərin görülməsi və xidmətlərin göstərilməsi ilə əlaqədar müvafiq hesablarda (subhesablarda) uçota alınan əsas fondların uçotunu aparan maddi-məsul şəxs tərəfindən təşkilatın digər maddi-məsul şəxslərinə istismara və ya istifadəyə verildikdən sonra bu əsas fondlar üzrə hesablanılmış amortizasiya məbləği xərc kimi tanınır;

9.3.3. əsas fondların anbardan buraxılması təşkilatın rəhbərinin, baş mühasibinin və aidiyyəti üzrə maddi-texniki təminat struktur bölmələrinin rəislərinin imzaladığı müvafiq sənədlər əsasında həyata keçirilir;

9.3.4. birbaşa quraşdırılması tələb olunan və ya struktur bölmənin istifadəsinə verilməli olan əsas fondlar anbara mədaxil edilmədən birbaşa müvafiq struktur bölmənin maddi məsul şəxslərinə təhvil verilir. Bu zaman həmin əsas fondların ilkin uçot sənədləri maddi-texniki təminat strukturlarında aidiyyəti qaydada qeydiyyata alınır və müvafiq mühasibat yazılışları (müxabirləşmələr) verilməsi üçün mühasibatlığa təhvil verilir;

9.3.5. əsas fondlar istismara verildikdən sonra hesabat dövrünün sonunda onlara Azərbaycan Respublikası Vergi Məcəlləsinin 114-cü maddəsinə və “İctimai Sektor üçün Mühasibat Uçotunun Beynəlxalq Standartlarına uyğun illik maliyyə hesabatlarını tərtib edən təşkilatlarda əsas fondlara və qeyri-maddi aktivlərə tətbiq edilən amortizasiya normaları barədə Təlimat”la müəyyən olunmuş qaydada amortizasiya hesablanır; ^[5]

9.3.6. əsas fondlar üzrə təmir işləri ilə əlaqədar məsrəflərin kapitallaşdırılması və uçotda əks etdirilməsi Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyinin Kollegiyasının 23 sentyabr 2014-cü il tarixli Q-19 nömrəli Qərarı ilə təsdiq edilmiş “Təmir məsrəflərinin mühasibat uçotunda əks etdirilməsinə dair Qaydalar”a uyğun həyata keçirilir;

9.3.7. mühasib tərəfindən “Əmlakın (qiymətlilərin) uçot kartı” forma № 1Q-də əsas fondların mədaxili və ya məxarici haqqında qeydlər uçot sənədlərinə əsasən əməliyyat baş verdikdən dərhal sonra aparılır;

9.3.8. əmlakın (qiymətlilərin) uçot kartlarından biri yekun kart kimi tərtib edilir və əsas fondlar üzrə hər hesab (subhesab) üçün açılmış müvafiq uçot kartının bütün göstəriciləri ayrı-ayrılıqda toplanılaraq yekun kartın eyni adlı göstəricilərində əks etdirilir;

9.3.9. ilkin uçot sənədlərinə əsasən baş vermiş maliyyə-təsərrüfat əməliyyatları üzrə əsas fondlara dair mühasibat yazılışları (müxabirləşmələr) verilir.

9.4. Əsas fondlar üzrə sintetik uçotun aparılmasının əsas məqsədi aşağıdakılardan ibarətdir:

9.4.1. uçota alınmış, o cümlədən anbarda olan əsas fondların məbləği barədə dəqiq məlumatın əldə edilməsindən;

9.4.2. istifadə olunmayan əsas fondların məbləğinin müəyyən edilməsindən;

9.4.3. əsas fondların qorunmasından;

9.4.4. əsas fondların hərəkətinin müəyyən edilməsindən;

9.4.5. əsas fondlar üzrə kapitallaşdırılmış məsrəflərin və onların istifadəyə verilmiş məbləğlərinin müəyyən olunmasından;

9.4.6. silinmiş əsas fondların məbləğinin müəyyən olunmasından;

9.4.7. fəaliyyəti dayandırılmış və satılmış əsas fondların məbləğinin müəyyən olunmasından;

9.4.8. əsas fondlar üzrə Azərbaycan Respublikası Vergi Məcəlləsinin 114-cü maddəsinə və “İctimai Sektor üçün Mühasibat Uçotunun Beynəlxalq Standartlarına uyğun illik maliyyə hesabatlarını tərtib edən təşkilatlarda əsas fondlara və qeyri-maddi aktivlərə tətbiq edilən amortizasiya normaları barədə Təlimat”a əsasən amortizasiyanın hesablanmasından.

9.5. Hesabat dövrünün sonuna Dövriyyə Balansında əsas fondların hər bir hesab (subhesab) üzrə uçota alınmış qalıqları həmin dövr üçün əmlakın (qiymətlilərin) uçot kartlarına əsasən onların mühasib tərəfindən çıxarılmış qalıqlarına uyğun gəlməlidir.

9.6. Malsatanlar tərəfindən verilmiş sənədlərin göstəriciləri ilə faktiki qəbul edilən əsas fondlar üzrə uyğunsuzluq olduğu hallarda (səhv olduqda, mal çatışmadıqda və sairə) malsatanın, alıcının və marağı olmayan təşkilat nümayəndələrinin iştirakı ilə üç nüsxədən ibarət olmaqla akt tərtib edilir və istifadəçilərə təqdim edilir.

 

10. Təşkilatlarda xidmətlər və işlər üzrə sintetik uçotun aparılması

 

10.1. Xidmətlər və işlər üzrə sintetik uçotun aparılmasının əsas məqsədi göstərilmiş xidmətlərin, görülmüş işlərin təqdim edilməsi və ödənilməsi, habelə xidmətlərin, işlərin alınması və ödənilməsi barədə dəqiq məlumatın əldə edilməsindən, hər ay üçün debitor borcların və alınmış avanslar şəklində sair öhdəliklərin, verilmiş avanslar şəklində sair aktivlərin və kreditor borcların müəyyən edilməsindən ibarətdir.

10.2. Təşkilatlarda xidmətlər və işlər üzrə mühasibat yazılışları (müxabirləşmələr) memorial order № 7-də aparılır.

10.3. İlkin uçot sənədlərinə əsasən xidmətlərin və işlərin təqdim olunması, alınması və ödənilməsi ilə bağlı baş vermiş maliyyə-təsərrüfat əməliyyatları üzrə mühasibat yazılışları verilir.

10.4. Mühasib ay ərzində uçot kitablarına (jurnallarına) və ya kartlarına əsasən təqdim olunmuş və alınmış xidmətlər və işlər üzrə hər ay üçün debitor və kreditor borclarının, habelə sair aktivlərinin və öhdəliklərinin aylıq qalıqlarını çıxarır və bu məlumatları müvafiq ilkin uçot sənədləri ilə üzləşdirir.

10.5. Hesabat dövrünün sonuna Dövriyyə Balansında xidmətlərin və işlərin hər bir hesab (subhesab) üzrə uçota alınmış debitor və kreditor borclarının, habelə sair aktivlərinin və öhdəliklərinin qalıqları həmin dövrün sonuna uçot kitablarına (jurnallarına) və ya kartlarına əsasən bu Qaydanın 10.4-cü bəndinə müvafiq olaraq mühasib tərəfindən çıxarılmış qalıqlara uyğun gəlməlidir.

10.6. İcraçının sənədlərinin göstəriciləri ilə faktiki yerinə yetirilmiş xidmətlər və işlər arasında uyğunsuzluq olduğu hallarda (xidmətlərin və işlərin adı, dəyəri düzgün göstərilmədikdə) icraçının, sifarişçinin və marağı olmayan təşkilat nümayəndələrinin iştirakı ilə üç nüsxədən ibarət olmaqla akt tərtib edilir və istifadəçilərə təqdim edilir.

 

11. Təşkilatda fəaliyyətin nəticələri və bununla bağlı digər əməliyyatlar üzrə sintetik uçotun aparılması

 

11.1. Fəaliyyətin nəticələri və bununla bağlı digər əməliyyatlar üzrə sintetik uçotun aparılmasının əsas məqsədi hesabat dövrü ərzində göstərilmiş xidmətlərin, görülmüş işlərin təqdim edilməsi üzrə tanınmış gəlirlərin, xərclərin, hesablanmış mənfəətin, hesablanmış kapital ehtiyatının, bölüşdürülməyən mənfəətin (ödənilməyən zərərin) cəmi məbləğləri barədə dəqiq məlumatın əldə edilməsindən ibarətdir.

11.2. Təşkilatlarda fəaliyyətin nəticələri və bununla bağlı digər əməliyyatlar üzrə mühasibat yazılışları (müxabirləşmələr) memorial order № 8-də aparılır.

11.3. Fəaliyyətin nəticələri və bununla bağlı digər əməliyyatlar üzrə mühasibat yazılışlarının (müxabirləşmələrin) verilməsi aşağıdakı kimi həyata keçirilir:

11.3.1. fəaliyyətin nəticələri və bununla bağlı digər əməliyyatlar üzrə sintetik uçot hər hesab (subhesab) üzrə memorial orderlərə əsasən aparılır;

11.3.2. memorial orderlərdə gəlirlərin, xərclərin, mənfəətin (zərərin), o cümlədən kapital ehtiyatının, bölüşdürülməyən mənfəətin (ödənilməyən zərərin) hesabat dövrü ərzində əldə edilmiş cəmi məbləğləri barədə məlumatlar öz əksini tapmalıdır.