AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI MALİYYƏ NAZİRLİYİNİN KOLLEGİYASI

 

QƏRAR

 

№ Q-13

 

Bakı şəhəri                                                                                           25 dekabr 2018-ci il

 

“İctimai Sektor üçün Mühasibat Uçotunun Beynəlxalq Standartlarına əsasən mühasibat uçotunun aparılması qaydaları”nın təsdiq edilməsi barədə

 

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2009-cu il 9 fevral tarixli 48 nömrəli Fərmanı ilə təsdiq edilmiş "Azərbaycan Respublikasının Maliyyə Nazirliyi haqqında Əsasnamə"nin 8.48-ci bəndini rəhbər tutaraq, “Mühasibat uçotu haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununda dəyişikliklər edilməsi barədə” Azərbaycan Respublikasının 2018-ci il 4 may tarixli 1140-VQD nömrəli Qanununun tətbiqi və “Mühasibat uçotu haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun tətbiq edilməsi barədə” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2005-ci il 7 fevral tarixli 192 nömrəli Fərmanında dəyişiklik edilməsi haqqında” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 1 iyun 2018-ci il tarixli 105 nömrəli Fərmanının 2.3-cü bəndinin icrasını təmin etmək məqsədi ilə Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyinin Kollegiyası

 

qərara alır:

 

1. “İctimai Sektor üçün Mühasibat Uçotunun Beynəlxalq Standartlarına əsasən mühasibat uçotunun aparılması qaydaları” təsdiq edilsin (əlavə olunur).

2. “Dövlət büdcəsindən maliyyələşən təşkilatlarda mühasibat uçotunun təşkili və aparılması barədə” Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyinin 2012-ci il 09 fevral tarixli Q-02 nömrəli Qərarının 1-ci hissəsi ləğv edilsin.

3. Maliyyə Nazirliyinin aparatının Uçot siyasəti şöbəsinə tapşırılsın ki, bu qərarın 3 gün müddətində Azərbaycan Respublikasının Hüquqi Aktların Dövlət Reyestrinə daxil edilməsi üçün Ədliyyə Nazirliyinə təqdim edilməsini təmin etsin.

 

 

 

 

 

 

 

İCTİMAİ SEKTOR ÜÇÜN MÜHASİBAT UÇOTUNUN BEYNƏLXALQ STANDARTLARINA ƏSASƏN MÜHASİBAT UÇOTUNUN APARILMASI QAYDALARI

 

1. Ümumi müddəalar

 

1.1. Bu Qaydalar “Mühasibat uçotu haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununun 14.1-1-ci maddəsinə və İctimai Sektor üçün Mühasibat Uçotunun Beynəlxalq Standartlarına əsasən hazırlanmışdır.

1.2. Bu Qaydalar büdcə təşkilatları, bələdiyyə orqanları və  illik maliyyə hesabatlarını İctimai Sektor üçün Mühasibat Uçotunun Beynəlxalq Standartları əsasında tərtib edən digər qeyri-kommersiya təşkilatları, habelə publik hüquqi şəxslər (bundan sonra – təşkilat) tərəfindən mühasibat uçotunun təşkili, aparılması və maliyyə hesabatlarının hazırlanmasını tənzimləyir.

1.3. Təşkilatların tərtib etdikləri maliyyə hesabatlarının məqsədi müxtəlif istifadəçilər tərəfindən resursların bölüşdürülməsi ilə bağlı qərarların qəbul edilməsi və qiymətləndirilməsi zamanı təşkilatın maliyyə vəziyyəti, maliyyə nəticələri, kapitalda dəyişikliklər və pul vəsaitlərinin hərəkəti haqqında informasiyanın təmin edilməsindən ibarətdir. Təşkilatlar tərəfindən maliyyə hesabatlarında təqdim olunan informasiya bu hesabatlara əlavə edilən əhəmiyyətli uçot siyasətləri və izahlı qeydlərdə açıqlanmalıdır.

 

2. Əsas anlayışlar

 

2.1. Bu Qaydalarda istifadə edilmiş əsas anlayışlar aşağıdakı mənaları ifadə edir:

2.1.1. Maliyyə hesabatları – təşkilatın maliyyə-təsərrüfat fəaliyyəti, habelə maliyyə vəziyyəti barədə sistemləşdirilmiş məlumatları özündə əks etdirən hesabatlardır.

2.1.2. Mühasibat uçotu sənədi - ilkin uçot sənədləri, mühasibat uçotu registrləri, maliyyə hesabatları, habelə uçotun formalaşdırılması üçün tərtib edilən sənədlərdir.

2.1.3. İlkin uçot sənədləri – maliyyə-təsərrüfat əməliyyatlarının aparılması üçün təşkilatın rəhbərinin göstərişini təsdiq edən və ya bu əməliyyatların baş verməsinə hüquq verən, habelə mühasibat uçotunun aparılmasına əsas verən yazılı və ya elektron daşıyıcılarda olan təsdiqedici sənədlərdir.

2.1.4. Mühasibat uçotu registrləri – ilkin uçot sənədlərindəki məlumatların mühasibat uçotunda, maliyyə, vergi və digər hesabatlarda əks etdirilməsi məqsədi ilə həmin məlumatların xronoloji ardıcıllıqla sistemləşdirilməsi və yığılması üçün nəzərdə tutulan sənədlərdir.

2.1.5. Baş mühasib vəzifəsinə təyin edilən, habelə bu vəzifələri icra edən şəxs (bundan sonra - baş mühasib) – mühasibat uçotu subyektində mühasibat uçotunun aparılmasını təmin edən, mühasibat uçotuna əsasən maliyyə, vergi və digər hesabatların tərtib edilməsinə, habelə uçotun formalaşdırılmasına və mühasibat uçotu sənədlərinin saxlanılmasına cavabdeh olan vəzifəli şəxsdir.

2.1.6. Mühasibat uçotu xidməti – təşkilatda öz işçiləri və ya müqavilə əsasında sahibkarlıq subyektləri tərəfindən mühasibat uçotunun aparılması, o cümlədən maliyyə, vergi və digər hesabatların hazırlanması və təqdim edilməsi sahəsində göstərilən xidmətdir.

2.1.7. Peşəkar mühasib – müvafiq icra hakimiyyəti orqanının yaratdığı qurumun təşkil etdiyi imtahandan müvəffəqiyyətlə keçərək, peşəkar mühasib sertifikatını almış və peşəkar mühasib təşkilatının üzvü olan şəxsdir.

2.1.8. Uçot siyasəti - maliyyə hesabatlarının hazırlanması və təqdim edilməsi zamanı təşkilatlar tərəfindən tətbiq edilən konkret prinsiplər, əsaslar, şərtlər və yanaşmalardır.

2.1.9. Aktivlər - keçmiş hadisələrin nəticəsi olaraq təşkilatın nəzarətində olan və gələcəkdə təşkilata iqtisadi səmərə və xidmət potensialı vəd edən resurslardır.

2.1.10. Öhdəliklər - təşkilatın keçmiş hadisələr nəticəsində yaranan cari borcudur  və onların ödənilməsi iqtisadi səmərə və ya xidmət potensialını təcəssüm etdirən resursların təşkilatdan kənara axını ilə nəticələnir;

2.1.11. Xalis aktivlər (kapital) - bütün öhdəliklər çıxıldıqdan sonra təşkilatın xalis aktivlərinin dəyəridir;

2.1.12. Gəlirlər - mülkiyyətçilər tərəfindən ayırmalarda artım istisna olmaqla xalis aktivlərdə/kapitalda artım ilə nəticələnən və hesabat dövrü ərzində təşkilata daxil olan (olacaq) iqtisadi səmərə və ya xidmət potensialıdır;

2.1.13. Xərclər - aktivlərin xaric olması və ya istehlak edilməsi iqtisadi mənfəətin, mülkiyyətçilər üçün bölüşdürmələrə aid olmayan xalis aktivlərin (kapitalın) azalması ilə nəticələnən və ya öhdəliklərin yaranması ilə müşahidə edilən məsrəflərdir;

2.1.14. Maliyyə hesabatlarına izahlı qeydlər - maliyyə vəziyyəti haqqında hesabatda, maliyyə fəaliyyətinin nəticələri haqqında hesabatda, xalis aktivlər/kapitalda dəyişikliklər haqqında hesabatda və pul vəsaitlərinin hərəkəti haqqında hesabatda təqdim edilmiş məlumatların açıqlanmasını və ya təhlilini və bu hesabatlarda yer almayan məlumatlar haqqında əlavə informasiyanın təqdimatıdır;

2.1.15. Qiymətləndirmə - maliyyə vəziyyəti haqqında hesabatda və ya maliyyə fəaliyyətinin nəticələri haqqında hesabatda təqdim edilən obyektin pul ifadəsinin müəyyənləşdirilməsidir;

2.1.16. Likvidlik – təşkilatın aktivin nominal dəyərinin dəyişilməz saxlanılmaqla, onların qısa müddət ərzində pul vəsaitlərinə çevrilməsi yolu ilə yaranmış öhdəliklərinin yerinə yetirilməsi qabiliyyətidir.

 

3. İctimai Sektor üçün Mühasibat Uçotunun Beynəlxalq Standartlarına əsaslanan ehtimallar (prinsiplər) və maliyyə hesabatlarının keyfiyyət xüsusiyyətlərinin zəruriliyi

 

3.1. Mühasibat uçotunun aparılması zamanı İctimai Sektor üçün Mühasibat Uçotunun Beynəlxalq Standartlarına əsaslanan ehtimallara (prinsiplərə), maliyyə hesabatlarının keyfiyyət xüsusiyyətləri və maliyyə hesabatları elementlərinin qiymətləndirmə metodlarına üstünlük verilir. Mühasibat uçotunu tənzimləyən qanunvericilik aktlarında əks olunan tələblərin və ya təşkilatın iş xüsusiyyətinin dəyişdirilməsi ilə əlaqədar, təşkilatın uçot siyasətinin müvafiq müddəalarında da düzəlişlər aparılmalı və istifadəçilərin diqqətinə çatdırılmalıdır.

3.2. Mühasibat uçotunun hesablama metodu əməliyyatların və digər hadisələrin baş verdiyi zaman (və yalnız pul vəsaitinin və ya onun ekvivalentinin alınması və ya ödənilməsi zamanı deyil) uçota alınmasıdır. Mühasibat uçotunun hesablama metodu əsasında uçota alınan maliyyə hesabatlarının elementləri (aktivlər, öhdəliklər, xalis aktiv/kapital, gəlirlər və xərclər) onların baş verdiyi zaman aid olduğu dövrlər üzrə maliyyə hesabatlarında tanınır.

3.3. Təşkilatın fəaliyyətinin fasiləsizliyi konsepsiyası təşkilatın fəaliyyətinin davam edəcəyini və onun fəaliyyətinin dayandırılması və ya fəaliyyətinin, həcminin əhəmiyyətli dərəcədə ixtisara salınması zərurətinin və ya niyyətinin olmadığını nəzərdə tutur. Təşkilatın fəaliyyətinin fasiləsizliyi barədə ehtimal aktivlərin və öhdəliklərin ilkin dəyəri ilə qiymətləndirilməsinin tətbiq edilməsinə zəmin yaradır (büdcə təşkilatları tərəfindən isə aktivlərin və öhdəliklərin ilkin dəyəri ilə qiymətləndirilməsi tətbiq edilir). Əgər təşkilatın ləğv olunacağı ehtimal olunarsa, aktivlərin qiymətləndirilmə əsası kimi bu aktivlərin alınması üçün çəkilmiş məsrəflər deyil, onların ehtimal olunan satış dəyərindən (yəni, satış üzrə xərclər çıxılmaqla, satış qiyməti) istifadə olunmalıdır. Təşkilatın yaxın gələcəkdə ləğv olunacağı gözlənildiyi halda, təşkilat tərəfindən onun öhdəliklərinin ödənilməsi üçün tələb olunan pul vəsaitlərinin gözlənilən mədaxili barədə daha etibarlı məlumatı aktivlərin ehtimal olunan satış dəyəri təmin edəcəkdir. Təşkilatın ləğv olunması labüddürsə, aktivlər qısamüddətli (dövriyyə) və uzunmüddətli (dövriyyədənkənar) kimi təsnifləşdirilmir. Bu zaman, bütün aktivlər ləğv olunması gözlənilən qısamüddətli aktivlər hesab olunur. Öhdəliklər üzrə kreditorlarla hesablaşmalara gəldikdə isə, bu öhdəliklər uçotda ənənəvi olaraq, qısamüddətli və ya uzunmüddətli öhdəliklər kimi deyil, prioritetlər əsasında daha əhəmiyyətli öhdəliklər meyarına uyğun olaraq təsnifləşdirilərək əks etdirilməlidir.

 

4. Maliyyə hesabatlarının keyfiyyət xüsusiyyətləri.

 

4.1. Maliyyə hеsаbаtlаrının tərkibi аşаğıdаkılardan ibarətdir:

4.1.1. maliyyə vəziyyəti haqqında hesabat (əlavə 1);

4.1.2. maliyyə fəaliyyətinin nəticələri haqqında hesabat (əlavə 2);

4.1.3. xalis aktivlərdə (kapitalda) dəyişikliklər haqqında hesabat (əlavə 3) ;

4.1.4. pul vəsaitlərinin hərəkəti haqqında hesabat (əlavə 4);

4.1.5. əhəmiyyətli uçot siyasətləri və izahlı qeydlər.

4.2. Maliyyə hesabatlarının keyfiyyət xüsusiyyətləri maliyyə hesabatlarında təqdim olunan informasiyanı istifadəçilər üçün daha yararlı edən aşağıdakı əsas amillərdən ibarətdir:

4.2.1. Münasiblik: Keçmiş, indiki və gələcək hadisələri qiymətləndirməklə istifadəçilərin iqtisadi qərarlar qəbul etmələrinə təsir edən informasiya münasib hesab olunur. İnformasiyanın münasibliyi onun mahiyyəti və əhəmiyyətliliyindən asılıdır. Bəzi hallarda informasiyanın mahiyyəti onun münasib olması üçün kifayətdir. Digər hallarda isə informasiyanın mahiyyəti və əhəmiyyətliliyi birgə nəzərə alınmalıdır;

4.2.2. Əhəmiyyətlilik: Maliyyə hesabatlarını təqdim edənlər tərəfindən nəzərə alınmaması və ya təhrif olunması səbəbindən istifadəçilərin bu hesabatlar əsasında iqtisadi qərarların qəbul edilməsinə təsir edə bilən informasiya əhəmiyyətli hesab olunur. Əhəmiyyətlilik konkret şəraitlərdə maliyyə hesabatlarında diqqətsizlikdən göstərilməmiş məlumatın və ya yol verilmiş səhvin həcminin dəyərindən asılıdır. Əhəmiyyətlilik informasiyanın keyfiyyət xüsusiyyətləri ilə deyil, bu informasiyanın münasibliyini müəyyən edən kəmiyyətlərlə ölçülür;

4.2.3. Etibarlılıq: Tərkibində əhəmiyyətli səhvlər və qabaqcadan əmələ gəlmiş yanlış (qərəzli) fikirlər mövcud olmayan informasiya etibarlı hesab olunur. Etibarlı informasiya neytrallıq, ehtiyatlılıq, düzgün təqdimat və tamlıq kimi keyfiyyətlərə malik olmalıdır:

4.2.4. Düzgün təqdimat: Təşkilatın maliyyə hesabatlarında informasiyanın düzgün təqdimatı onun maliyyə vəziyyətini və fəaliyyətinin maliyyə nəticələrini qərəzsiz, təhrifsiz, manipulyasiyasız və ya əhəmiyyətli faktları gizlətmədən, mahiyyətin formadan üstünlüyü konsepsiyası əsasında, mümkün qədər obyektiv əks etdirməsini nəzərdə tutur.

4.2.5. Mahiyyətin formadan üstünlüyü: Maliyyə hesabatlarında əks etdirilən əməliyyatların və digər hadisələrin düzgün olması üçün həmin əməliyyatlar və hadisələr onların iqtisadi mahiyyətinin hüquqi formasından üstünlüyü prinsipi əsasında təqdim olunmalıdır;

4.2.6. Neytrallıq: Maliyyə hesabatlarında təqdim olunan informasiyanın etibarlı olması üçün məlumatlar neytral, yəni, qərəzsiz olmalıdır. Maliyyə hesabatlarını hazırlayanlar tərəfindən təqdim olunan informasiya, onların öncədən müəyyən olunmuş nəticənin əldə edilməsi üçün istifadəçinin qərarına təsir etdikdə, maliyyə hesabatları neytral hesab oluna bilməz;

4.2.7. Ehtiyatlılıq: Ehtiyatlılıq - qeyri-müəyyən şəraitdə qiymətləndirmə zamanı aktiv və ya gəlirlərin artırılmamasının, öhdəlik və xərclərin azaldılmamasının təmin olunması məqsədilə diqqətli yanaşmanın tətbiqidir. Bir çox hallarda qeyri-müəyyən şəraitdə aktiv və gəlirlər üzrə onların mümkün dəyərlərindən ən aşağı, öhdəlik və xərclər üzrə isə onların ən yüksək qiyməti istifadə edilməlidir. Ehtiyatlılıq prinsipinə riayət olunması gizli kapital ehtiyatlarının və həddən artıq həcmdə hesablanmış qiymətləndirilmiş öhdəliklərin yaradılmasını, habelə aktivlərin və gəlirlərin qəsdən azaldılmasına və ya öhdəliklərin və xərclərin qəsdən artırılmasına əsas vermir;

4.2.8. Tamlıq: Maliyyə hesabatlarında təqdim olunan informasiyanın etibarlı olması üçün bu informasiya, onun əhəmiyyətliliyi və ona çəkilən xərclər nəzərə alınmaqla, dolğun olmalıdır;

4.2.9. Müqayisəlilik: İstifadəçilər üçün maliyyə hesabatları arasında müvafiqliyi və fərqliliyi müəyyən etmək və qiymətləndirmək imkanını yaradan informasiya müqayisəli hesab olunur. İstifadəçilər tərəfindən təşkilatın müxtəlif dövrlərə aid olan maliyyə hesabatlarının və ayrı-ayrı təşkilatların maliyyə hesabatlarının müqayisə edilə bilməsi üçün təşkilatların maliyyə vəziyyətindəki və fəaliyyətlərinin maliyyə nəticələrindəki meylləri müəyyən etmək imkanı yaradır:

4.2.10. Anlaşıqlılıq: Maliyyə hesabatlarında təqdim olunan informasiyanın mahiyyəti istifadəçilər tərəfindən anlaşılmalıdır. Eyni zamanda, istifadəçilər mühasibat uçotu və İctimai Sektor üçün Mühasibat Uçotunun Beynəlxalq Standartları haqqında zəruri biliklərə malik olmalı və informasiyanı kifayət qədər dərindən öyrənməyə hazır olmalıdırlar. Münasib informasiya, onun mürəkkəbliyinə görə istifadəçilər tərəfindən anlaşılmaması səbəbindən maliyyə hesabatlarından çıxarılmamalıdır.

 

5. Maliyyə hesabatları elementlərinin qiymətləndirilməsi

 

5.1. Qiymətləndirmə üçün aşağıdakı qiymətləndirmə əsaslarından istifadə olunur:

5.1.1. İlkin dəyər:

5.1.1.1. Aktivin ilkin dəyər əsasında qiymətləndirilməsi onun əldə edilməsi zamanı pul vəsaitlərinin və ya pul vəsaitlərinin ekvivalentlərinin ödənilmiş məbləği, yaxud verilmiş əvəzləşdirmənin (mübadiləyə verilmiş qeyri-monetar aktivlərin, qəbul edilmiş öhdəliklərin, buraxılmış kapital alətlərinin) ədalətli dəyəri ilə qiymətləndirilməsini nəzərdə tutur;

5.1.1.2. Öhdəliyin ilkin dəyər əsasında qiymətləndirilməsi təşkilatın adi iş şəraitində bu öhdəliyin yerinə yetirilməsi məqsədilə ödənilməsi gözlənilən pul vəsaitlərinin və ya onların ekvivalentlərinin məbləği, yaxud borc öhdəliyi əvəzinə alınmış pul vəsaitlərinin və ya onların ekvivalentlərinin məbləği, yaxud alınmış digər vəsaitlərin ədalətli dəyəri ilə qiymətləndirilməsini nəzərdə tutur.

5.1.2. Cari dəyər:

5.1.2.1. Aktivin cari dəyəri əsasında qiymətləndirilməsi hal-hazırda analoji aktivlərin əldə edilməsi üçün ödənilməli olan pul vəsaitlərinin və ya onların ekvivalentlərinin məbləği ilə qiymətləndirilməsini nəzərdə tutur;

5.1.2.2. Öhdəliyin cari dəyəri əsasında qiymətləndirilməsi onların hal-hazırda yerinə yetirilməsi məqsədilə ödənilməli olan pul vəsaitlərinin və ya onların ekvivalentlərinin nominal (diskontlaşdırılmamış) məbləği ilə qiymətləndirilməsini nəzərdə tutur .

5.1.3. Mümkün satış dəyəri:

5.1.3.1. Aktivin mümkün satış dəyəri əsasında qiymətləndirilməsi təşkilatın adi iş şəraitində bu aktivin satılması nəticəsində əldə edilə biləcək pul vəsaitlərinin və ya onların ekvivalentlərinin məbləği ilə qiymətləndirilməsini nəzərdə tutur;

5.1.3.2. Öhdəliyin mümkün ödəniş dəyəri əsasında qiymətləndirilməsi təşkilatın adi iş şəraitində bu öhdəliyin yerinə yetirilməsi məqsədilə pul vəsaitlərinin və ya onların ekvivalentlərinin ödənilməli olan nominal (diskontlaşdırılmamış) məbləği ilə qiymətləndirilməsini nəzərdə tutur.

5.1.4. Ədalətli dəyər:

5.1.4.1. Aktivin ədalətli dəyər əsasında qiymətləndirilməsi onun müstəqil, yaxşı məlumatlandırılmış və bu cür əməliyyatı həyata keçirməkdə maraqlı olan tərəflər arasında mübadilə nəticəsində əldə edilə biləcək məbləğlə qiymətləndirilməsini nəzərdə tutur;

5.1.4.2. Öhdəliyin ədalətli dəyər əsasında qiymətləndirilməsi müstəqil, yaxşı məlumatlandırılmış və bu cür əməliyyatı həyata keçirməkdə maraqlı olan tərəflər arasında əməliyyatın icrası zamanı bu öhdəliyin yerinə yetirilməsi üçün tələb olunan məbləğlə qiymətləndirilməsini nəzərdə tutur.

 

6. İlkin uçot sənədlərinin və mühasibat uçotu registrlərinin tərtibi qaydası

 

6.1. İctimai Sektor üçün Mühasibat Uçotunun Beynəlxalq Standartlarına uyğun olaraq maliyyə hesabatlarını tərtib edən təşkilatlar mühasibat uçotunun aparılması zamanı ilkin uçot sənədləri və mühasibat uçotu registrlərindən istifadə edir. Təsərrüfat əməliyyatlarının baş verməsi faktını əks etdirən ilkin uçot sənədləri mühasibat uçotu registrlərində yazılışlar üçün əsas hesab olunur.

6.2. İlkin sənədlər özündə aşağıdakı zəruri rekvizitləri əks etdirməlidir:

6.2.1. Sənədin (formanın) adı, nömrəsi, kodu, tərtib edilmə yeri və tarixi, sənəd tərtib edilən təşkilatın adı, təsərrüfat əməliyyatlarının məzmunu, təsərrüfat əməliyyatlarının rəsmiləşdirilməsinin düzgünlüyü üçün məsul şəxslərin vəzifələri, soyadı, adı, atasının adı, şəxsi imzaları və qanunvericiliklə tələb olunan digər rekvizitlər;

6.2.2. Əməliyyatların xarakterindən və uçot məlumatlarının işlənməsi texnologiyasından asılı olaraq ilkin uçot sənədlərinə əlavə rekvizitlər daxil edilə bilər:

6.2.2.1. İlkin uçot sənədləri əməliyyatların baş verdiyi anda, bu mümkün olmadıqda isə əməliyyatlar bilavasitə qurtardıqdan sonra tərtib edilməlidir.

6.3. Sənədlərin keyfiyyətli tərtibatı, onların vaxtında mühasibat uçotunda əks etdirilməsi üçün müəyyən edilmiş müddətlərdə təqdim edilməsi, sənədlərdəki məlumatların doğruluğu həmin sənədləri tərtib etmiş və imzalamış şəxslər tərəfindən təmin edilir.

6.4. İlkin uçot sənədlərinə əsasən məlumatları işləyib qaydaya salmaq və onlara nəzarət etmək üçün icmal uçot sənədləri hazırlanmalıdır.

6.5. Mühasibat uçotu registrlərində qeydlər üçün əsas sayılan sənədlər qrafiklə müəyyən edilmiş vaxtlarda mühasibatlığa təhvil verilməlidir.

6.6. Pul vəsaitlərinin, material qiymətlilərinin və başqa əmlakların qəbul-təhvili ilə əlaqədar əməliyyatlar ilkin uçot sənədləri əsasında həyata keçirilən zaman iştirak edən hüquqi şəxsin nümayəndələrinə və ya fiziki şəxslərə sənədlərin bir nüsxəsi verilir. Əməliyyatda iştirak edənləri sənədlərin surəti ilə təmin etmək təşkilatda bu əməliyyatı rəsmiləşdirənin öhdəsinə düşür.

6.7. Mühasibat uçotunda əks etdirilməsi zəruri olan uçota qəbul edilmiş ilkin uçot  sənədlərdəki məlumatlar təşkilatın mərkəzi aparatı tərəfindən yığılır və sistemləşdirilir. Təşkilatlar tərəfindən müəyyən dövr ərzində aparılmış təsərrüfat əməliyyatları haqqında məlumatlar mühasibat uçotu registrlərindən qruplaşdırılmış şəkildə mühasibat uçotu hesablarına köçürülür.

6.8. İlkin uçot sənədlərdə (ciddi hesabat blankları, kassa və bank sənədləri istisna olmaqla) və mühasibat uçotu registrlərində qeydsiz düzəlişlərə yol verilmir. Səhvlərin düzəlişi həmin sənədi imza etmiş şəxslərin imzası ilə düzəlişin tarixi göstərilməklə təsdiq edilməlidir. Ciddi hesabat blanklarında, kassa və bank sənədlərində heç bir düzəlişə yol verilmir. İlkin uçot sənədləri, mühasibat uçotu registrləri, maliyyə hesabatları müəyyən edilmiş qaydaya və müddətə müvafiq olaraq saxlanılmalıdır.

6.9. Təşkilatlar tərəfindən sintetik uçotun aparılması Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyinin Kollegiyasının 18 yanvar 2016-cı il tarixli Q-02 nömrəli Qərarı ilə təsdiq edilmiş “Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartlarına, Kiçik və Orta Sahibkarlıq Subyektləri üçün Maliyyə Hesabatlarının Beynəlxalq Standartlarına və İctimai Sektor üçün Mühasibat Uçotunun Beynəlxalq Standartlarına uyğun olaraq memorial order forması əsasında sintetik uçotun aparılması Qaydası”na uyğun həyata  keçirilir.

6.10. Elektron məlumat daşıyıcıları vasitəsi ilə mühasibat uçotu registrlərini tərtib edən təşkilatlar, onların lazımi qaydada istifadəsi üçün mühasibatlığı müasir uçot texnikası və texniki vasitələrlə təmin etməlidir.

6.11. Azərbaycan Respublikası ərazisində fəaliyyət göstərən təşkilatlar mühasibat uçotu registrlərini Azərbaycan dilində aparmalıdır. Xaricdə fəaliyyət göstərən təşkilatın Azərbaycan dilindəki mühasibat uçotu registrləri bu xarici ölkələrin qanunvericiliyi ilə müəyyən olunmuş tələblər əsasında xarici dillərə tərcümə edilə bilər.

6.12. Əllə tərtib olunan mühasibat kitablarında səhifələr nömrələnir və qaytanlanır. Kitabın son səhifəsində səhifələrin yekun sayı göstərilməklə təşkilatın baş mühasibi və bu təşkilatın rəhbəri tərəfindən təyin edilmiş digər mühasibatlıq işçisinin imzası ilə təsdiq edilir və möhürlənir. Hər kitabda təşkilatın, mərkəzi mühasibatlığın və ya mühasibat uçotu xidmətini həyata keçirən hüquqi və ya fiziki şəxs olan sahibkarlıq subyektlərin adı və kitabın açıldığı tarix yazılır. Kitabda açılmış subhesabların adı olmalıdır. Müəyyən bir subhesab üzrə yazılışlar kitabın digər səhifəsinə köçürülərkən, həmin subhesab üzrə başlıqda, yeni səhifənin nömrəsi göstərilməklə yazılışın köçürülməsi haqqında qeyd edilir.

6.13. Hesabat dövrü başa çatan zaman mühasibat uçotu kitablarında boş səhifələr növbəti hesabat dövrünün əməliyyatlarının yazılışları üçün istifadə oluna bilər. Mühasibat uçotunun registrlərində yazılışlar ilkin uçot sənədləri alınan günün növbəti günündən gec olmayaraq ilkin uçot sənədlərinə əsasən mürəkkəblə, diyircəkli qələmlə və ya avtomatlaşdırılmış üsulla aparılır. Mühasibat uçotunun registrləri həmçinin kompyuterlə və ya müasir hesablama texnikası vasitəsi ilə tərtib edilir. Hər ayın sonunda analitik uçot registrlərində dövriyyənin yekunu hesablanılır və subhesablar üzrə qalıqlar çıxarılır. İlin əvvəlinə olan dövriyyə balansının məlumatları (qalıqları) hesabat dövründən əvvəlki dövrün sonuna təsdiq edilmiş yekun balansın məlumatlarına uyğun olmalıdır. Hesabat ilinin əvvəlinə dövriyyə balansının məlumatları dəyişilərsə onun səbəbləri aydınlaşdırılmalıdır.

6.14. İlkin uçot sənədləri, mühasibat uçotu registrləri və maliyyə hesabatları arxivə təhvil verilənə qədər mühasibatlıqda xüsusi yerlərdə və ya baş mühasib tərəfindən məsul edilmiş şəxslərin cavabdehliyi altında bağlı rəflərdə mühafizə olunur. Mühasibat sənədləri təşkilatların mühasibat arxivində müəyyən olunmuş müddət ərzində mühafizə olunur. Mühafizə müddəti bitdikdən sonra mühasibat sənədləri müəyyən olunmuş qaydada müvafiq dövlət arxivinə təhvil verilir. Sənədlərin arxivə təhvil verilməsini və ya qanunvericiliyin tələblərinə uyğun olaraq ləğv edilməsini təsdiq edən aktlar mühasibatlıqda daimi mühafizə edilməlidir. Təşkilatların ilkin uçot sənədləri, mühasibat uçotu registrləri, maliyyə hesabatları istintaq orqanları, prokurorluq və məhkəmə tərəfindən ibtidai istintaq üçün Azərbaycan Respublikasının qüvvədə olan qanunvericiliyinə müvafiq olaraq bu orqanların qərarı əsasında götürülə bilər. Sənədlər götürülən zaman protokol tərtib edilir, protokolun surəti iltizam almaqla təşkilatın müvafiq vəzifəli şəxsinə verilir. Sənədləri götürən orqanların razılığı və nümayəndələrinin iştirakı ilə təşkilatların müvafiq vəzifəli şəxsləri sənədlərin götürülməsi tarixi və əsasını göstərməklə onların surətini çıxara bilərlər. İlkin sənədlərin, mühasibat uçotu registrlərinin və maliyyə hesabatlarının itməsi hallarında təşkilatın rəhbərinin əmri ilə bu halların səbəblərini araşdıran komissiya yaradılır. Komissiyanın işinin nəticəsi təşkilatın rəhbəri tərəfindən təsdiq olunan aktla rəsmiləşdirilir. Aktın surəti yuxarı təşkilatlara göndərilir.

 

7. Mühasibat uçotu xidməti

 

7.1. Təşkilatların mühasibat uçotu bu təşkilatlar tərəfindən təşkil edilmiş mühasibatlıqlar və ya mərkəzi mühasibatlıqlar və ya mühasibat uçotu xidmətini həyata keçirən hüquqi və ya fiziki şəxs olan sahibkarlıq subyektləri tərəfindən həyata keçirilir. Təşkilatların mühasibatlıqları və ya bu təşkilatların aparatlarının tərkibində təşkil edilmiş mərkəzi mühasibatlıqlar və ya mühasibat uçotu xidmətini həyata keçirən hüquqi və ya fiziki şəxs olan sahibkarlıq subyektləri Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyinin müəyyən etdiyi qaydada illik maliyyə hesabatlarını tərtib və təqdim etməlidir. Maliyyə hesabatlarının elementlərinin (aktivlərin, öhdəliklərin, kapitalın, gəlir və xərclərin), təşkilatlararası hesablaşmaların, pul vəsaitlərinin və maddi qiymətlilərin, öhdəliklərin icrasının və digər maliyyə-təsərrüfat faktlarının uçotda düzgün əks olunması məsələləri mühasibat uçotu xidməti tərəfindən daim diqqət mərkəzində saxlanılmalıdır.

7.2. Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyinə əsasən ləğv edilən mühasibat uçotu subyektinin ləğvi haqqında qərar qəbul olunarkən müəyyən edilmiş tarixə mühasibat uçotu subyekti üzrə ləğv komissiyası yekun maliyyə hesabatlarını və yekun birləşdirilmiş (konsolidə edilmiş) maliyyə hesabatlarını tərtib edir. Təşkilatın əmlakı ləğv komissiyasının müəyyən olunmuş qaydada təyin etdiyi qiymətlərlə uçota alınır. Ümidsiz borclar və zərərlər yekun maliyyə hesabatlarına və yekun birləşdirilmiş (konsolidə edilmiş) maliyyə hesabatlarına daxil edilmir. Ləğv olunan təşkilatın öhdəlikləri dəqiqləşdirilərək yekun “Maliyyə vəziyyəti haqqında” hesabatda əks etdirilir və “Əhəmiyyətli uçot siyasətləri və izahlı qeydlər”də ödəniş günündən başlayaraq öhdəliklərin yerinə yetirilməsi xronoloji ardıcıllıqla bölgü üzrə göstərilir.

7.3. Təşkilatlarda təşkil edilmiş mühasibatlıqlar və mərkəzi mühasibatlıqlar və ya mühasibat uçotu xidmətini həyata keçirən hüquqi və ya fiziki şəxs olan sahibkarlıq subyektləri vasitəsi ilə aşağıdakı işlər (xidmətlər) həyata keçirilir:

7.3.1. mühasibat uçotunun mərkəzləşdirilməsi zamanı malların tədarükü üçün müqavilələrin hazırlanması və işlərin yerinə yetirilməsi üçün xidmətlərin göstərilməsi;

7.3.2. müəyyən olunmuş qaydada təsərrüfat və digər ehtiyaclar üçün avans alınması və öz işçilərinə avans verilməsi;

7.3.3. smeta ilə nəzərdə tutulan xərclərin büdcə təxsisatı hesabına ödənilməsinin təmin edilməsi;

7.3.4. Təşkilatın ehtiyacları üçün müəyyən olunmuş normalara müvafiq olaraq material, yeyinti məhsulları və digər maddi qiymətlilərin istifadəyə verilməsi və xərcə silinməsi;

7.3.5. təhtəlhesab şəxslərin avans hesabatlarını, inventarizasiya sənədlərini, qüvvədə olan qaydalara müvafiq olaraq köhnəlmiş və yararsız hala düşmüş əsas vəsaitlərin və maddi qiymətlilərin silinməsi üzrə təsdiq olunmuş aktların hesabata daxil edilməsi;

7.3.6. təşkilatın məqsədli təyinatla və büdcə-maliyyə intizamına uyğun, maddi qiymətlilərin və pul vəsaitlərinin qənaətlə istifadəsini təmin etməklə smeta ilə nəzərdə tutulmuş tədbirlərin yerinə yetirilməsi üçün dövlət vəsaitlərinin xərclənməsi üzrə əməliyyatların aparılması;

7.3.7. təşkilatın maliyyə-təsərrüfat fəaliyyətinə aid olan digər məsələləri həll etmək üçün xidmət olunan təşkilatın zəruri olan xərcləri ilə bağlı ödənişlərin təmin edilməsi.

7.4. Təşkilatlarda rəhbər tərəfindən müvafiq struktur bölmə yaradılmaqla və ya müqavilə əsasında sahibkarlıq subyektləri cəlb edilməklə mühasibat uçotu xidmətinin göstərilməsi təşkil edilir. Baş mühasib mühasibat uçotunun aparılmasını, mühasibat uçotuna əsasən maliyyə, vergi və digər hesabatların tərtib edilməsini, uçotun formalaşdırılmasını və mühasibat uçotu sənədlərinin saxlanılmasını təmin edir.

7.5. Baş mühasibin hüquqları aşağıdakılardan ibarətdir:

7.5.1. mühasibat uçotunun aparılması və maliyyə hesabatlarının tərtibi zamanı bütün mühasibat uçotu sənədlərini (bank sənədləri, kassa mədaxil və məxaric orderləri, ödəniş üçün kassaya təqdim edilən əmək haqqı üzrə ödəniş cədvəlləri və digər mühasibat sənədləri) ikinci imza etmək hüququna malikdir;

7.5.2. ayrı-ayrı təşkilatın tərkibinə daxil olan bölmələrdən, həmçinin mərkəzi mühasibatlıq tərəfindən xidmət olunan təşkilatlardan mühasibat uçotu və nəzarət üçün lazımi sənədləri vaxtında mühasibatlığa (mərkəzi mühasibatlığa) təhvil verilməsini tələb edir.

7.6. Baş mühasibin və ya baş mühasib olmadıqda xüsusi sərəncamla imza etmək səlahiyyəti verilmiş mühasibatlıq işçisinin imzası olmayan sənədlər etibarsız hesab edilir və icra üçün qəbul edilmir. Baş mühasib aşağıdakı vəzifələri həyata keçirir:

7.6.1. mühasibat uçotunun aparılmasına və maliyyə hesabatlarının müəyyən edilmiş müddətlərdə tərtib və təqdim edilməsinə rəhbərlik edir və öz sisteminə daxil olan qurumların (idarələrin, şöbələrin) mühasibat uçotu xidmətinin icrasını təmin edir;

7.6.2. hər bir işçinin öz vəzifələrini bilməsi üçün mühasibatlığın işçilərinin xidməti vəzifələrini müəyyən edir;

7.6.3. mühasibatlıqda və mərkəzi mühasibatlıqda işçilər arasında xidməti vəzifələrin bölgüsü zamanı işin həcmindən və funksional əlamətlərindən asılı olaraq müvafiq işçi qruplarının yaradılmasını təşkil edir. Bu qruplar təşkilatın mühasibat uçotunun əməliyyatları üzrə bütün ilkin sənədləşmələrin tərtibini, maddi məsul şəxslərdə olan maddi qiymətlilərin uçotunun aparılmasını və vəzifələrin bölgüsü zamanı nəzərdə tutulmuş digər işlərin yerinə yetirilməsini təmin edir;

7.6.4. maddi qiymətlilər və pul vəsaitləri, həmçinin debitor və kreditorlarla hesablaşmaların qüvvədə olan qanunvericiliyə uyğun olaraq inventarizasiya olunmasını təmin edir;

7.6.5. sənədlərlə işləyən dövrdə onların qorunub saxlanılmasını və vaxtında arxivə verilməsini təmin edilməsinə;

7.6.6. kassa kitabının düzgün tərtib edilməsinə və kassa əməliyyatlarının aparılmasına nəzarət edir.

7.7. Təşkilatlar İctimai Sektor üçün Mühasibat Uçotunun Beynəlxalq Standartlarına  uyğun olaraq maliyyə hesabatlarının tərtib olunması üçün mühasibat uçotunun aparılması zamanı bu Qaydalarla müəyyən edilmiş Hesablar Planından istifadə etməlidir.

 

8. İctimai Sektor üçün Mühasibat Uçotunun Beynəlxalq Standartlarına uyğun olaraq müəyyən edilmiş mühasibat uçotunun Hesablar Planının konseptual əsasları

 

8.1. İctimai Sektor üçün Mühasibat Uçotunun Beynəlxalq Standartlarının tələblərinə cavab verən mühasibat uçotunun Hesablar Planı bu Standartlara əsaslanan ehtimallar (prinsiplər), maliyyə hesabatlarının keyfiyyət xüsusiyyətləri və maliyyə hesabatları elementlərinin qiymətləndirmə metodlarına uyğun olaraq hazırlanmış və təsdiq edilmişdir. Hesablar Planı təşkilat tərəfindən təqdim edilən “Maliyyə vəziyyəti haqqında hesabat”da digər müvafiq maliyyə hesabatlarından fərqli olaraq informasiyanı daha dolğun təcəssüm edir. Hesablar Planı maliyyə hesabatı elementlərinin qruplaşdırılması və dəyər ifadəsində cari vəziyyətinin əks etdirilməsi üçün nəzərdə tutulmuşdur. Hesablar Planı üzrə hesablar azalan likvidlik dərəcəsi qaydasında düzülmüşdür. Hesablar Planında mühasibat uçotunun hesablarının nömrəsi, o cümlədən sintetik hesabların nömrəsi 3 rəqəmdən, subhesabların nömrəsi 4 və ya 5 rəqəmdən ibarət olmaqla müəyyən edilmişdir. Nömrənin birinci rəqəmi aid olduğu bölməni, ikinci rəqəm aid olduğu maddəni, üçüncü rəqəm aid olduğu sintetik hesablar qrupunu, dördüncü və beşinci rəqəm isə sintetik hesabın müvafiq subhesablar qrupunu göstərir. Hesablar Planında təhlilin, nəzarətin aparılması və maliyyə hesabatlarının tərtib olunması tələblərindən asılı olaraq müəyyən olunmuş subhesablardan istifadə edilməlidir. Təşkilatın təsdiq olunmuş uçot siyasətinə uyğun olaraq həmin subhesablardan bəzilərinin məzmunu dəqiqləşdirilə, bəzi subhesablar çıxarıla, birləşdirilə, eləcə də əlavə subhesablar daxil edilə bilər.

8.2. “Maliyyə vəziyyəti haqqında hesabat”ın müvafiq maddələrində təşkilat tərəfindən hesabat dövrünün sonuna sintetik hesabların yekunlaşdırılmış qalıqları əks etdirilir.

8.3. Təşkilatın fəaliyyəti ilə bağlı baş vermiş maliyyə-təsərrüfat əməliyyatları vahid Hesablar Planı (sintetik hesabları, subhesabları) vasitəsilə müvafiq maliyyə hesabatlarında əks etdirilir. Sintetik hesablar maliyyə hesabatlarının elementlərinin (aktivlərin, öhdəliklərin və kapitalın, habelə gəlir və xərclərin) müəyyən edilmiş növlər və əlamətlər üzrə ümumiləşdirilmiş informasiyasının qruplaşdırılmasını təmin edir. Sintetik hesabın bir hissəsini təşkil edən subhesab isə özündə qruplaşdırılmış analitik uçot məlumatlarını əks etdirməklə, göstərilən sintetik hesabda maliyyə hesabatlarının elementləri barədə ümumiləşdirilmiş informasiyanı açıqlayır.

8.4. Bu Qaydalarla müəyyən edilən Hesablar Planı təşkilatların iş xüsusiyyətlərini özündə əks etdirir. Hesablar Planı aşağıdakı bölmələrdən ibarətdir:

8.4.1. Bölmə 1. “Qısamüddətli aktivlər”

8.4.2. Bölmə 2. “Uzunmüddətli aktivlər”

8.4.3. Bölmə 3. “Qısamüddətli öhdəliklər”

8.4.4. Bölmə 4. “Uzunmüddətli öhdəliklər”

8.4.5. Bölmə 5. “Xalis aktivlər(Kapital)”

8.4.6. Bölmə 6. “Gəlirlər”

8.4.7. Bölmə 7. “Xərclər”

8.4.8. Bölmə 8. “Mənfəət (zərər)”.

 

Təşkilatlar üçün Hesablar Planı

 

 

9. Qısamüddətli aktivlər

 

9.1. “Qısamüddətli aktivlər” bölməsində təşkilat tərəfindən nəzarət edilən və gələcəkdə səmərənin əldə edilməsi gözlənilən, növbəti hesabat dövrü və ya təşkilatın adi əməliyyat dövrü ərzində pul vəsaitlərinə çevrilməsi gözlənilən aktivlər uçota alınır. Qısamüddətli aktivlər aşağıdakı maddələrə bölünür:

9.1.1. 10 - “Pul vəsaitləri və onların ekvivalentləri”;

9.1.2. 11 - “Qısamüddətli debitor borcları”;

9.1.3. 12 - “Ehtiyatlar”;

9.1.4. 13 - “Sair qısamüddətli maliyyə aktivləri”;

9.1.5. 14 - “Sair qısamüddətli aktivlər”.

9.2. Bu bölmədə təşkilatın birja və qeyri-birja fəaliyyəti ilə bağlı iş və xidmətlərin icrasının təmin edilməsi üçün pul vəsaitləri və onların ekvivalentlərinin, o cümlədən, kassada, bankda olan hesablarda, tələblərə əsasən verilən digər bank hesablarında olan pul vəsaitlərinin, habelə yolda olan pul vəsaitlərinin və digər pul ekvivalentlərinin hərəkəti uçota alınır. Həmçinin, bu bölmə təşkilatın yerinə yetirdiyi iş və göstərdiyi xidmətlə bağlı ehtiyatların, o cümlədən, material ehtiyatlarının, istifadə olunmuş məsrəflərin, tikinti müqavilələri üzrə bitməmiş tikinti işlərinin, hazır məhsulun, başqa ehtiyatların hərəkəti uçota alınır.

 

10. Pul vəsaitləri və onların ekvivalentlərinin uçotu

 

10.1. Pul vəsaitləri və onların ekvivalentlərinin uçotu Hesablar Planının 10-cu maddəsində əks etdirilir. Bu maddə aşağıdakı sintetik hesablardan ibarətdir:

10.1.1. 101 №li “Kassa”;

10.1.2. 102 №li “Yolda olan pul köçürmələri“;

10.1.3. 103 №li “Bankda olan hesablaşma hesabları“;

10.1.4. 104 №li “Tələblərə əsasən verilən digər bank hesabları”;

10.1.5. 105 №li “Pul vəsaitlərinin ekvivalentləri“.

10.2. 101 №li “Kassa“ hesabında təşkilatın kassalarında milli və xarici valyutada olan pul vəsaitlərinin mövcudluğu və hərəkəti uçota alınır.

10.3. Pul vəsaitləri kassaya daxil olduqda 101 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 103, 111, 143, 144, 201, 272, 314, 333, 334, 433, 434 hesabların müvafiq subhesablarının krediti, ödənildikdə isə 103, 104, 143, 144, 272, 301, 302, 303, 304, 305. 306, 307, 308, 309, 311, 312, 313, 314, 315, 316, 317, 331, 333, 334, 335, 401, 402, 403, 404, 405, 411, 412, 413, 414, 415, 416, 417, 418, 433, 434, 435  №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 101 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə əks etdirilir.

10.4. Nağd pul vəsaitlərinin alınması üçün çek kassirin və ya onu əvəz edən şəxsin adına yazılır.

10.5. Bir neçə bölməsi olan təşkilatlarda əmək haqqının, müvəqqəti iş qabiliyyətini itirdiyinə görə müavinətlərin, təqaüdlərin, pensiyaların və başqa ödənişlərin verilməsi təşkilatın rəhbərinin yazılı sərəncamına əsasən kassirdən başqa müəyyən şəxslərə (baş mühasib istisna olmaqla) də həvalə edilə bilər. Bu zaman həmin şəxslərlə tam maddi məsuliyyət barədə yazılı müqavilə bağlanılmalıdır. Kassir tərəfindən maddi-məsul şəxslərə verilən nağd pul vəsaitlərinin uçotu müvafiq çoxqrafalı kitabda aparılır.

10.6. Xidmət göstərilən təşkilatlar uzaqda yerləşdiyindən ödəniş cədvəlləri məsul şəxslər tərəfindən mühasibatlığa 3 gün müddətində qaytarıla bilmədiyi hallarda əmək haqqının ödənişi təhtəlhesab şəxslər tərəfindən həyata keçirilməlidir. Belə hallarda əmək haqqı ödənişləri üçün zəruri olan məbləğ kassadan kassa məxaric orderi üzrə təhtəlhesab şəxsə verilir və 144 №li hesabın müvafiq subhesablarının debetində əks etdirilir.

10.7. Kassir tərəfindən kassa kitabında pul vəsaitlərinin mədaxili və ya məxarici haqqında yazılışlar hər bir kassa orderi və ya onu əvəz edən sənəd üzrə əməliyyat baş verdikdən sonra dərhal həyata keçirilməlidir.

10.8. Hər iş gününün sonunda kassir gün ərzində əməliyyatların yekununu hesablayaraq, növbəti iş gününün əvvəlinə kassada olan pul vəsaitlərinin qalığını çıxarır, mədaxil və məxaric sənədləri ilə birlikdə kassa hesabatının surətini (gün ərzində kassa kitabında yazılışların surətini) kassa kitabına imza etdirməklə mühasibatlığa təqdim edir.

10.9. Təşkilatlarda kassa əməliyyatlarının analitik uçotu kassa mədaxil orderlərində, kassa məxaric orderlərində və kassa kitabında aparılır.

10.10. Təşkilatlarda kassa əməliyyatları Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyinin Kollegiyasının 16 iyul 2013-cü il tarixli Q-16 nömrəli Qərarı ilə təsdiq edilmiş “Dövlət büdcəsindən maliyyələşən təşkilatlarda kassa əməliyyatlarının aparılması qaydaları”na uyğun olaraq aparılır.

10.11. 102 №li “Yolda olan pul köçürmələri” hesabında yolda olan pul vəsaitləri barədə ümumiləşdirilmiş məlumatların hərəkəti uçota alınır.

10.12. Bu hesabda baş təxsisat sərəncamçılarının köçürdüyü, lakin hələ təşkilatlara çatmamış pul vəsaitlərinin hərəkəti əks etdirilir. Bu zaman 102 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 111, 201, 333, 433 №li hesabların müvafiq subhesabının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

10.13. Təşkilatın hesabına yolda olan pul köçürmələri üzrə daxil olan məbləğlər  103 №li hesabın müvafiq subhesabların debeti və 102 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

10.14. 103 №li “bankda olan hesablaşma hesabları” hesabında təşkilatın birja və qeyri-birja fəaliyyəti ilə bağlı əldə olunmuş pul vəsaitlərinin hərəkəti uçota alınır.

10.16. Hesabat dövrünün sonuna 103 №li hesab üzrə qalıq xəzinədarlıq orqanlarının hesablarındakı təxsisat qalıqlarına uyğun gəlməlidir.

10.17. Bu hesab üzrə aşağıdakı subhesablar açıla bilər:

10.17.1. 103-1 №li “Dövlət büdcəsinin mərkəzləşdirilmiş xərclərinin ödənilməsi üçün pul vəsaitləri”;

10.17.2. 103-2 №li “Kapital qoyuluşu üzrə dövlət büdcəsindən mərkəzləşdirilmiş xərclərin ödənilməsi üçün pul vəsaitləri”;

10.17.3. 103-3 №li “Başqa (sair) büdcələr hesabına xərclərin ödənilməsi üçün pul vəsaitləri”.

10.17.4. 103-4 №li “Tapşırıqlar üzrə məbləğlər”;

10.17.5. 103-5 №li “Xüsusi vəsaitlər”;

10.17.6. 103-6 №li “Vergilər, rüsumlar və cərimələr”;

10.17.7. 103-7 №li “Büdcədənkənar fondlar”;

10.17.8. 103-8 №li “Valyutada olan pul vəsaitləri”;

10.17.9. 103-9 №li “Dövlət büdcəsinin yerli xərclərinin ödənilməsi üçün pul vəsaitləri”;

10.17.10. 103-10 №li “Kapital qoyuluşu üzrə dövlət büdcəsindən yerli xərclərin ödənilməsi üçün pul vəsaitləri”.

10.18. 103-1 №li “Dövlət büdcəsinin mərkəzləşdirilmiş xərclərinin ödənilməsi üçün pul vəsaitləri” subhesabında dövlət büdcəsinin mərkəzləşdirilmiş xərclərdən maliyyələşən təşkilatlarının pul vəsaitlərinin hərəkəti uçota alınır.

10.19. Dövlət büdcəsinin mərkəzləşdirilmiş xərclərdən maliyyələşən təşkilat tərəfindən baş təxsisat sərəncamçısına təqdim edilmiş sifaiş əsasında Dövlət büdcəsindən alınmış vəsaitlər üzrə gəlirlər 103-1 №li subhesabın debeti və 334, 434 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

10.20. Baş təxsisatçılar tərəfindən maliyyələşmələr geri çağırıldıqda həmin məbləğlər 334, 434 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 103-1 №li subhesabın kreditində əks etdirilir.

10.21. “Dövlət büdcəsinin mərkəzləşdirilmiş xərclərinin ödənilməsi üçün pul vəsaitləri” hesabından ödənişlər həyata keçirildikdə 101, 143, 144, 272, 301, 302, 304, 305, 306, 307, 308, 309, 311, 312, 314, 315, 316, 331, 335, 401, 402, 403, 404, 405, 411, 412, 413, 414, 415, 416, 417, 418, 435 №li hesabların müvafiq hesabların debeti və 103-1 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışları verilir.

10.22. Dövlət büdcəsinin mərkəzləşdirilmiş xərclərindən maliyyələşən təşkilat tərəfindən baş təxsisat sərəncamçısına təqdim edilmiş sifaiş əsasında Dövlət büdcəsindən alınmış vəsaitlər üzrə gəlirlər  üzrə gəlir kimi tanınan məbləğə 334, 434 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 621 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışları verilir.

10.23. 103-2 №li “Kapital qoyuluşu üzrə dövlət büdcəsindən mərkəzləşdirilmiş xərclərin ödənilməsi üçün pul vəsaitləri” subhesabında dövlət büdcəsinin mərkəzləşdirilmiş xərclərdən maliyyələşən kapital qoyuluşlarının və digər tədbirlərin (əgər kapital qoyuluşlarının uçotu xərc smetasının yerinə yetirilməsi üzrə vahid balansda həyata keçirilərsə) maliyyələşdirilməsi məqsədilə büdcə vəsaitlərinin hərəkəti uçota alınır.

10.24. Dövlət büdcəsinin mərkəzləşdirilmiş xərclərindən maliyyələşən təşkilatı tərəfindən kapital qoyuluşları və digər tədbirlərin maliyyələşdirilməsi məqsədi ilə baş təxsisat sərəncamçısına təqdim edilmiş sifaiş əsasında Dövlət büdcəsindən alınmış vəsaitlər üzrə gəlirlər 103-2 №li subhesabın debeti və 334 №li hesabın müvafiq subhesabının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

10.25. Baş təxsisatçılar tərəfindən maliyyələşmələr geri çağırıldıqda həmin məbləğlər 334 №li hesabın müvafiq subhesabının debeti və 103-2 №li subhesabın kreditində əks etdirilir.

10.26. Kapital qoyuluşlarının və digər tədbirlər üzrə məsrəflərin ödənilməsi 101, 143, 144, 272, 301, 302, 304, 305, 306, 307, 308, 309, 311, 312, 314, 315, 316, 331, 335, 401, 402, 403, 404, 405, 411, 412, 413, 414, 415, 416, 417, 418, 435 №li hesabların müvafiq subhesablarının debetində və 103-2 №li subhesabın kreditində  uçota alınır.

10.27. Dövlət büdcəsinin mərkəzləşdirilmiş xərclərindən maliyyələşən təşkilat tərəfindən kapital qoyuluşları və digər tədbirlərin maliyyələşdirilməsi məqsədi ilə baş təxsisat sərəncamçısına təqdim edilmiş sifariş əsasında Dövlət büdcəsindən alınmış vəsaitlər üzrə gəlirlər üzrə gəlir kimi tanınan məbləğə 334, 434 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 621 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışları verilir.

10.28. 103-3 №li “Başqa (sair) büdcələrin hesabına xərclərin ödənilməsi üçün pul vəsaitləri” subhesabında təşkilatın Digər büdcələrdən alınmış vəsaitlər üzrə gəlirlər, Kapital Ayırmaları kimi qeyd olunmamış köçürmələr üzrə gəlirlərin, habelə digər təşkilatlardan köçürmələrin hərəkəti uçota alınır.

10.29. Təşkilat tərəfindən başqa (sair) büdcələrin hesabına vəsaitin alınması rəsmiləşdirildikdə 111-2 №li subhesabın debeti və 622, 623, 624, 625 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

10.30. Başqa (sair) büdcələrin hesabına alınmış vəsaitlər 103-3 №li subhesabın debeti və 111-2, 111-10 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində uçota alınır.

10.31. Başqa (sair) büdcələrin hesabına aparılmış əməliyyatlar üzrə mühasibat yazılışları müvafiq hesabların 101, 143, 144, 272, 301, 302, 304, 305, 306, 307, 308, 309, 311, 312, 314, 315, 316, 331, 335, 401, 402, 403, 404, 405, 411, 412, 413, 414, 415, 416, 417, 418, 435 №li hesabların müvafiq subhesablarının debetində 103-3 №li subhesabın kreditində əks etdirilir.

10.32. 103-4 №li “Tapşırıqlar üzrə məbləğ” subhesabında  təşkilatın digər təşkilatlardan tapşırıqların yerinə yetirilməsi (təhsil müəssisələrində təhsilini bitirdikdən sonra iş yerinə təyinat almış gənc mütəxəssislərlə hesablaşmalar, təşkilatların təhsil müəssisələrinə göndərdiyi tələbə və şagirdlərin təqaüdünün ödənilməsi, qiyabı təhsil alan tələbələrlə metodiki ədəbiyyat və dərs ləvazimatlarının alınması, habelə işçilərə mükafat və birdəfəlik yardım verilməsi) üçün alınmış vəsaitləri uçota alınır. Bu subhesabda həmçinin aşağıdakı daxilolmalar uçota alınır:

- qara və əlvan dəmir qırıntısı toplanması, digər növ təkrar emaldan olan xammalın və yeyinti tullantısının toplanmasına görə təşkilatların hesablarına daxil olan vəsaitlər;

- Azərbaycan Respublikası Maliyyə Nazirliyinin ayrı-ayrı göstərişləri ilə nəzərdə tutulmuş digər daxilolmalar.

10.33. Tapşırıqlar üzrə məbləğlər müəyyən edildikdə 111-2 №li subhesabın debeti və 611-2 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

10.34. Təşkilatın göstərdiyi pullu xidmətlərə görə (qara və əlvan metal qırıntısının toplanması, digər növ təkrar emala yararlı olan xammalın toplanması və təhvil verilməsi, şagirdlərin qazandıqları vəsait hesabına dərslik fondunun yaradılması, həmçinin, birdəfəlik yardım və mükafat ödənişləri üçün daxil olan məbləğlər üçün daxil olan məbləğlər) alınmış vəsaitlər 103-4 №li subhesabın debeti və 111-2 №li subhesabın kreditində əks etdirilir.

10.35. Tapşırıqlar üzrə istifadə olunmamış məbləğlər ilin sonunda dövlət büdcəsinə silindikdə 308-3 №li subhesabın debetində və 103-4 №li subhesabın kreditində uçota alınır. Eyni zamanda, maliyyələşmələrin geri çağırılması üzrə məbləğlər 743 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 308-3 №li subhesabın kreditində əks etdirilir.

10.36. Kreditor borclarının və öhdəliklərin ödənilməsi ilə bağlı məbləğlərə 101, 301, 302, 304, 305, 306, 307, 308, 309, 311 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 103-4 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

10.37. 103-5 №li “Xüsusi vəsaitlər” subhesabında xüsusi vəsaitlər smetasının yerinə yetirilməsi ilə əlaqədar əməliyyatlar üzrə (tikinti işlərinin aparılmasından, əməliyyat icarəsindən, malların satışından, habelə qüvvədə olan qanunvericiliyə müvafiq olaraq görülmüş iş və göstərilmiş xidmətlərdən əldə edilmiş) pul vəsaitlərinin hərəkəti uçota alınır.

10.38. Təşkilatın xüsusi vəsaiti müəyyən edildikdə mühasibat yazılışları aşağıdakı kimi verilir:

10.38.1. malların satışına görə 111-1 №li subhesabın debeti və 611-1 №li subhesabın krediti;

10.38.2. xidmətlərin göstərilməsinə görə 111-2 №li subhesabın debeti və 611-2 №li subhesabın krediti;

10.38.3. tikinti işlərinin aparılmasına görə 111-3 №li subhesabın debeti və 611-3 №li subhesabın krediti;

10.38.4. əməliyyat icarəsinə görə 111-6 №li subhesabın debeti və 611-5 №li subhesabın krediti;

10.38.5. təşkilatın adi birja fəaliyyətinə aid olunan sair işlərin görülməsinə görə 111-10 №li subhesabın debeti və 611-6 №li subhesabın krediti;

10.38.6. digər xidmətlərin göstərilməsinə görə 111-2 №li subhesabın debeti və 611-2 №li subhesabın krediti.

10.39. Xüsusi vəsaitlər üzrə daxil olmuş məbləğlər 103-5 №li subhesabın debeti və 111 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə əks etdirilir. Xüsusi vəsaitlər üzrə kreditor borcları və öhdəliklər ödənildikdə 101, 143, 144, 272, 301, 302, 304, 305, 306, 307, 308, 309, 311, 312, 314, 315, 316, 331, 335, 401, 402, 403, 404, 405, 411, 412, 413, 414, 415, 416, 417, 418, 435 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti  və 103-5 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışları verilir. 

10.40. Xüsusi vəsaitlər üzrə istifadə olunmamış məbləğlər ilin sonunda dövlət büdcəsinə silindikdə 308-3 №li subhesabın debetində və 103-5 №li subhesabın kreditində uçota alınır. Eyni zamanda, həmin məbləğlər 743 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 308-3 №li subhesabın kreditində əks etdirilir.

10.41. 103-6 №li ”Vergilər, rüsumlar və cərimələr” subhesabında ödənilmiş vergilərin, rüsumların, alınmış və ödənilmiş dəbbə pullarının (cərimə, penya) və digər maliyyə sanksiyalarının hərəkəti uçota alınır. Vergilərin, rüsumların, alınmış və ödənilmiş dəbbə pullarının (cərimə, penya) və digər maliyyə sanksiyaları ilə əlaqədar aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

10.41.1. təşkilatın hesabına digər təşkilatlar tərəfindən ödənilmiş vergilər, rüsumlar, cərimələr, dəbbə pulları (cərimə, penya) və digər maliyyə sanksiyaları 103-6 “Vergilər, rüsumlar və cərimələr” subhesabının debeti və 111, 333, 601, 602, 631-4 №li subhesabın krediti üzrə;

10.41.2. vergilərin, rüsumların, alınmış və ödənilmiş dəbbə pullarının (cərimə, penya) və digər maliyyə sanksiyaları üzrə yığılmış vəsaitlər istifadə edildikdə 103-1, 103-2, 103-3, 103-4, 103-5, 103-7, 103-8, 103-9, 103-10 №li subhesabların debeti və 103-6 №li subhesabların krediti üzrə. 

10.42. 103-7 №li “Büdcədənkənar fondlar” subhesabında təşkilatlara qanunvericiliklə müəyyən olunmuş qaydada verilmiş təşkilatın adi qeyri-birja fəaliyyətinə aid olunmaqla sair gəlirlər kimi uçota alınan büdcədənkənar fondlarının hərəkəti əks etdirilir.

10.43. Təşkilatın hesabına köçürülmüş büdcədənkənar fondlar üzrə məbləğlər 103-7 №li subhesabın debeti və 334, 434 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

10.44. Büdcədənkənar fondlar üzrə istifadə edilməmiş məbləğlər geri qaytarıldıqda 334, 434 №li hesabların müvafiq subhesablarının debetində və 103-7 №li subhesabın kreditində əks etdirilir.

10.45. Büdcədənkənar fondlar üzrə kreditor borclarının və öhdəliklərin ödənilməsi ilə bağlı əməliyyat üzrə mühasibat yazılışları 101, 143, 144, 272, 301, 302, 304, 305, 306, 307, 308, 309, 311, 312, 314, 315, 316, 331, 335, 401, 402, 403, 404, 405, 411, 412, 413, 414, 415, 416, 417, 418, 435 №li hesabların müvafiq hesablarının debetində və 103-7 №li subhesabın kreditində əks etdirilir. 

10.46. Büdcədənkənar fondlar üzrə gəlirlər tanındıqda 334, 434 №li hesabın müvafiq hesablarının debeti və 622, 625 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

10.47. Büdcədənkənar fondlar üzrə tanınmış gəlirə görə 622, 625 №li hesabların müvafiq hesablarının debeti və 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti ilə müxabirləşir.

10.48. 103-8 №li “Valyuta hesabı” subhesabında təşkilatın valyuta hesablarında olan xarici valyuta vəsaitlərinin hərəkəti uçota alınır.

10.49. Təşkilatın xarici valyutada həyata keçirilən əməliyyatları üzrə hesablanmış gəlirləri 111, 334, 434 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 611, 621, 622, 623, 624, 625, 631 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə əks etdirilir.

10.51. Birja və qeyri-birja fəaliyyəti ilə bağlı təşkilatın hesabına valyutalar daxil olduqda 103-8 №li subhesabın debeti və 111, 334, 434 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışları verilir.

10.54. Təşkilat tərəfindən alınmış valyutalar konvertasiya olunaraq milli valyutaya keçirildikdə 103 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 103-8 №li subhesabın kreditində uçota alınır.

10.53. Təşkilatın milli valyutası konvertasiya olunaraq xarici valyutya keçirildikdə 103-8 №li subhesabın debeti və 103 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində uçota alınır.

10.56. Banklardan nağd şəkildə alınmış xarici valyuta məbləğləri 101 №li hesabın müvafiq hesablarının debetində 103-8 №li subhesabın kreditində uçota alınır. Nağd şəkildə xarici valyutanın mədaxili və məxaricinin uçotu ayrıca tərtib olunmuş kassa kitabında aparılır. 103-8 №li subhesab üzrə pul vəsaitlərinin hərəkətinin uçotu müvafiq xarici valyutada pul vəsaitlərinin saxlanması üçün kredit təşkilatlarında açılan hər bir hesab üzrə manatla aparılır.

10.57. Valyuta hesabındakı qalıq üzrə müsbət məzənnə fərqinin məbləği 103-8 №li subhesabın debeti və 631-8 №li subhesabların krediti üzrə əks etdirilir, mənfi məzənnə fərqinin məbləği isə 744 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 103-8 №li subhesabın krediti üzrə əks etdirilir.

10.58. Eyni zamanda bu məzənnə fərqləri üzrə aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

10.58.1.   müsbət məzənnə fərqləri müəyyən edildiyi hallarda 631-8 №li subhesabın debeti və 801 №li hesabın müvafiq subhesabının krediti üzrə;

10.58.2.   mənfi məzənnə fərqləri müəyyən olunduğu hallarda 801 №li hesabın müvafiq subhesabının debeti 744 №li hesabın müvafiq hesablarının krediti üzrə.

10.59. 103-9 №li ”Dövlət büdcəsinin yerli xərclərinin ödənilməsi üçün pul vəsaitləri” subhesabında dövlət büdcəsinin yerli xərclərdən maliyyələşən təşkilatların pul vəsaitlərinin hərəkəti uçota alınır.

10.60. Dövlət büdcəsinin yerli xərclərdən maliyyələşən təşkilatı tərəfindən dövlət büdcəsindən vəsaitin alınması üçün baş təxsisat sərəncamçısına təqdim edilmiş sifaiş əsasında Dövlət büdcəsindən alınmış vəsaitlər üzrə gəlirlər 103-9 №li subhesabın debeti və 334, 434 ¹li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

 10.61. Baş təxsisatçılar tərəfindən maliyyələşmələr geri çağırıldıqda həmin məbləğlər 334, 434 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 103-9 №li subhesabın kreditində əks etdirilir.

10.62. “Dövlət büdcəsinin yerli xərclərinin ödənilməsi üçün pul vəsaitləri” hesabından ödənişlər həyata keçirildikdə 101, 143, 144, 272, 301, 302, 304, 305, 306, 307, 308, 309, 311, 312, 314, 315, 316, 331, 335, 401, 402, 403, 404, 405, 411, 412, 413, 414, 415, 416, 417, 418, 435 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 103-9 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışları verilir.

10.63. Dövlət büdcəsinin yerli xərclərindən maliyyələşən təşkilat tərəfindən baş təxsisat sərəncamçısına təqdim edilmiş sifaiş əsasında Dövlət büdcəsindən alınmış vəsaitlər üzrə gəlirlər üzrə gəlir kimi tanınan məbləğə 334, 434 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 621 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışları verilir.

10.64. Dövlət büdcəsinin yerli xərclərindən maliyyələşmə üzrə tanınmış gəlirə görə 621 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

10.65. Dövlət büdcəsindən alınmış vəsaitlər üzrə gəlirlər üzrə gəlirin xərclərdən artıq olan hissəsi təşkilatın müvafiq fond hesablarında əks etdirilir. Bu zaman 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti  və 533, 535, 541 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

10.66. 103-10 №li “Kapital qoyuluşu üzrə dövlət büdcəsindən yerli xərclərin ödənilməsi üçün pul vəsaitləri” subhesabında dövlət büdcəsinin yerli xərclərdən maliyyələşən kapital qoyuluşlarının və digər tədbirlərin maliyyələşdirilməsi məqsədilə büdcə vəsaitlərinin hərəkəti uçota alınır.

10.67. Kapital qoyuluşu üzrə dövlət büdcəsinin yerli xərclərindən maliyyələşən təşkilat tərəfindən kapital qoyuluşları və digər tədbirlərin maliyyələşdirilməsi üçün baş təxsisat sərəncamçısına təqdim edilmiş sifaiş əsasında Dövlət büdcəsindən alınmış vəsaitlər üzrə gəlirlər 103-10 №li subhesabın debeti və 334, 434 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

10.68. Baş təxsisatçılar tərəfindən maliyyələşmələr geri çağırıldıqda həmin məbləğlər 334, 434 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 103-10 №li subhesabın kreditində əks etdirilir.

10.69. “Kapital qoyuluşu üzrə dövlət büdcəsinin yerli xərclərinin ödənilməsi üçün pul vəsaitləri” hesabından ödənişlər həyata keçirildikdə 101, 143, 144, 272, 301, 302, 304, 305, 306, 307, 308, 309, 311, 312, 314, 315, 316, 331, 335, 401, 402, 403, 404, 405, 411, 412, 413, 414, 415, 416, 417, 418, 435 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 103-10 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışları verilir.

10.70. Kapital qoyuluşu üzrə dövlət büdcəsinin yerli xərclərindən maliyyələşən təşkilat tərəfindən baş təxsisat sərəncamçısına təqdim edilmiş sifaiş əsasında Dövlət büdcəsindən alınmış vəsaitlər üzrə gəlirlər  üzrə gəlir kimi tanınan məbləğə 334, 434  №li hesabların müvafiq hesablarının debeti və 621 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışları verilir.

10.71. Kapital qoyuluşu üzrə dövlət büdcəsinin yerli xərclərindən maliyyələşmə üzrə tanınmış gəlirə görə 621 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 801 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

10.72. 104 №li “Tələblərə əsasən verilən digər bank hesabları” subhesabında satılmış material qiymətliləri, görülmüş işlərə və göstərilmiş xidmətlərə görə malsatanlarla müqavilələr üzrə təşkilatın birja fəaliyyəti ilə bağlı cari hesabına daxil olan və qaytarılana qədər saxlanılan müxtəlif məbləğlər (müvəqqəti olaraq təşkilatların sərəncamına daxil olan və müəyyən şərtlər üzrə qaytarılası depozit məbləğlər, müəyyən olunmuş proqnozdan artıq kadr hazırlığı və ixtisasartırma məqsədilə texniki peşə təhsili müəssisələrinə daxil olan vəsaitlər, təşkilatlara xüsusi geyim formaları üçün hesablaşmalar üzrə daxil olmuş vəsaitlər) əks etdirilir. ^[1]

10.73. Tələblərə əsasən verilən digər bank hesablarına vəsaitin daxil olması zamanı 104 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 103-5 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Təşkilatın malsatanlarla müqavilələr üzrə kreditor borcları və öhdəlikləri ödənildikdə 301, 302, 304, 305, 306, 307, 308, 309, 311 №li hesabların  müvafiq subhesablarının debeti və 104 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışları verilir.

10.74. Tələblərə əsasən verilən digər bank hesablarına vəsaitin qaytarılması  zamanı 103-5 №li subhesabın debeti və 104 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

10.74. 105 №li “Pul vəsaitlərinin ekvivalentləri” hesabında investisiya və digər məqsədlərdən daha çox qısamüddətli öhdəliklərin yerinə yetirilməsi üçün nəzərdə tutulan, qısa ödəniş müddətinə malik olan, pul vəsaitlərinin əvvəlcədən məlum olan məbləğinə asan çevrilə bilən və dəyərin dəyişməsi kimi cüzi riskə məruz qalan yüksək likvidli qoyuluşlar uçota alınır. Bu hesaba aşağıdakı subhesablar açıla bilər:

10.74.1.   105-1 №li “Pul sənədləri”;

10.74.2.   105-2 №li “Limitləşdirilmiş çek kitabçaları”;

10.74.3.   105-3 №li “Maliyyə qoyuluşları və başqaları”.

10.73. 105-1 №li “Pul sənədləri” subhesabında müxtəlif pul sənədləri: poçt köçürmələrinə, poçt markalarına, dövlət rüsumu markalarının alınmasına bildirişlər, istiqraz vərəqələri və sairə pul sənədləri uçota alınır. Müxtəlif pul sənədləri əldə edildikdə 105-1 №li subhesabın debeti və 301, 309 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Müxtəlif pul sənədləri silindikdə 713, 733, 743 №li hesabların debeti və 105-1 №li subhesabın kreditində əks etdirilir.

10.74. 105-2 №li “Limitləşdirilmiş çek kitabçaları” subhesabında alınmış mal, görülmüş iş və göstərilmiş xidmətlərə görə limitləşdirilmiş çek kitabçaları üzrə hesablaşmalar üçün deponentləşdirilmiş məbləğlər uçota alınır. Təşkilat limitləşdirilmiş çek kitabçaları əldə etmək üçün kredit təşkilatlarına müvafiq ödəmə tapşırığı və limitləşdirilmiş çek kitabçaları alınması barədə ərizə təqdim etməlidir. Limitləşdirilmiş kitabçanın çekləri təşkilatın rəhbəri və ya baş mühasibi tərəfindən imzalanmalıdır. Mal-material qiymətliləri yerində alınarkən malın alınması üçün etibarnamə verilən vəzifəli şəxsə çeki imzalamağa icazə verilir. Vəzifəli şəxsin çeki imzalaması hüququ və mal alınması üçün tələb olunan məbləğ etibarnamədə qeyd edilir. Təşkilatın vəzifəli şəxsi tərəfindən etibarnaməyə əsasən çek imzalanarkən çekdə imzadan əvvəl «Etibarnamə əsasında» qeydi edilməlidir. Limitləşdirilmiş kitabçalardan çek mal satana malın buraxılması və ya xidmət göstərilməsi ilə eyni vaxtda verilir. Çek üzrə hansı təşkilata, hansı hesab və ya onu əvəz edən sənəd üzrə köçürülən məbləğlər mütləq çekdə göstərilməlidir.

10.75. Çek kitabçası üzrə istifadə edilməmiş limit qalığı kredit təşkilatlarındakı hesaba qaytarılır.

10.76. Limitləşdirilmiş çek kitabçaları üzrə məbləğlər 105-2 №li subhesabın debetində və 103 №li hesabın müvafiq subhesabının kreditində əks etdirilir. Alınmış material qiymətliləri, alınmış işlər və xidmətlər üçün çek üzrə ödənilmiş məbləğlər 105-2 №li subhesabın kreditində və 301, 302, 309 №li hesabların müvafiq subhesablarının debetində əks etdirilir. Ayın sonunda yekun hesablanır və ayın sonuna sərbəst limit qalığı çıxarılır. Bu qalıq limitləşdirilmiş çek kitabçaları üzrə limit qalığına uyğun gəlməlidir.

10.77. 105-3 №li “Maliyyə qoyuluşları” subhesabında təşkilatların birja fəaliyyətindən əldə olunmuş vəsaitlər hesabına həyata keçirilən bank depozitlərindəki pul (investisiya) qoyuluşlarının, qiymətli kağızlarının, faizli istiqrazlarının hərəkəti uçota alınır. Əldə olunmuş faizli səhmlər və qiymətli kağızlar 105-3 №li subhesabın debetində və 301, 302 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir. Səhmlərin və digər qiymətli kağızların satışı üzrə məbləğlər isə 111-10 №li subhesabın debetində və 105-3 №li subhesabın kreditində əks etdirilir. Təşkilatın birja fəaliyyətindən əldə olunmuş vəsaitlər hesabına həyata keçirilən bank depozitlərindəki pul (investisiya) qoyuluşları üzrə məbləğlərə 105-3 №li subhesabın debeti və 103-5 №li subhesabın krediti üzrə  mühasibat yazılışı verilir.

10.78. Əldə olunmuş faizli səhmlər və qiymətli kağızların dəyəri ödənildikdə 301, 302 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti və 103-5 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir. Səhmlərin və digər qiymətli kağızların satışı üzrə məbləğlər təşkilatın hesabına daxil olduqda 103-5 №li subhesabın debeti və 111-10 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

10.79. Alınmış qiymətli kağızların dəyərinin artımı 105-3 №li subhesabın debetində və 633-4 №li subhesabın kreditində əks etdirilir. Alınmış qiymətli kağızların dəyərinin azalması 725 №li hesabın debetində və 105-3 №li subhesabın kreditində əks etdirilir.

10.80. Eyni zamanda bu fərqlər üzrə aşağıdakı mühasibat yazılışları verilir:

10.80.1. qiymətli kağızların dəyərinin azalması zamanı yaranan xərclər 801 №li hesabın müvafiq subhesabların debeti və 725 №li hesabın müvafiq subhesabların krediti üzrə;

10.80.2. qiymətli kağızların dəyərinin artması zamanı yaranan gəlirə 633-4 №li subhesabın debeti və 801 №li hesabın müvafiq subhesabların krediti üzrə.

 

11. Qısamüddətli debitor borclarının uçotu

 

11.1. Qısamüddətli debitor borclarının uçotu Hesablar Planının 11-ci maddəsində əks etdirilir. Bu maddə “Qısamüddətli debitor borcları” hesabından ibarətdir. “Qısamüddətli debitor borcları” hesabı hesabat tarixindən sonra 12 ay müddətində əldə edilməsi gözlənilən borclar barədə məlumatları ümumiləşdirmək üçün nəzərdə tutulmuşdur.

11.2. 111 №li “Qısamüddətli debitor borcları” hesabında təşkilatın malların satışı və müxtəlif xidmətlərin (işlərin) göstərilməsinə görə 12 ay ərzində alıcılar və sifarişçilər tərəfindən gözlənilən, gəlirin tanınma meyarlarına cavab verən, habelə işçi heyəti üzrə qısamüddətli debitor borclarının hərəkəti uçota alınır.

11.3. Hesabat dövrü ərzində gəlirin tanınma meyarlarına uyğun olaraq hesablanmış qısamüddətli debitor borcları 111 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 601, 602, 611, 621, 622, 623, 624, 625, 631, 633 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

11.4. Qısamüddətli debitor borclarının ödənilməsi zamanı 101, 103, 104, 105 №li hesabların müvafiq subhesablarının debeti 111 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti ilə müxabirləşir. Alınmış qısamüddətli avanslar qısamüddətli debitor borclarına aid edildikdə 333 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti və 111 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

11.5. 111 №li hesaba aşağıdakı subhesablar açıla bilər:

11.5.1. 111-1 №li “Malların satışı üzrə qısamüddətli debitor borcları”;

11.5.2. 111-2 №li “Xidmətlərin göstərilməsi üzrə qısamüddətli debitor borcları”;

11.5.3. 111-3 №li “Tikinti müqaviləsi üzrə qısamüddətli debitor borcları”;

11.5.4. 111-4 №li “Royalti gəliri üzrə qısamüddətli debitor borclar”;

11.5.5. 111-5 №li “Maliyyə icarəsi üzrə qısamüddətli debitor borcları”;

11.5.6. 111-6 №li “Əməliyyat icarəsi üzrə qısamüddətli debitor borcları”;

11.5.7. 111-7 №li “Sair gəlirlər üzrə qısamüddətli debitor borcları”;

11.5.8. 111-8 №li “İşçi heyəti üzrə qısamüddətli debitor borcları”;

11.5.9. 111-9 №li “Faizlər üzrə qısamüddətli debitor borcları”;

11.5.10. 111-10 №li “Digər qısamüddətli debitor borcları”;

11.5.11. 111-11 №li “Şübhəli borclar üzrə ehtiyat”.

11.6. 111-1 №li “Malların satışı üzrə qısamüddətli debitor borcları” subhesabında təşkilatın malların satışı ilə bağlı 12 ay ərzində alıcılar və sifarişçilər tərəfindən gözlənilən, gəlirin tanınma meyarlarına cavab verən qısamüddətli debitor borclarının hərəkəti uçota alınır.

11.7. 111-2 №li “Xidmətlərin göstərilməsi üzrə qısamüddətli debitor borcları” subhesabında təşkilatın xidmətlərin göstərilməsinə görə 12 ay ərzində alıcılar və sifarişçilər tərəfindən gözlənilən, gəlirin tanınma meyarlarına cavab verən qısamüddətli debitor borclarının hərəkəti uçota alınır.

11.8. 111-3 №li “Tikinti müqaviləsi üzrə qısamüddətli debitor borcları” subhesabında təşkilatın tikinti müqaviləsi üzrə yerinə yetirilmiş işlərə görə 12 ay ərzində alıcılar və sifarişçilər tərəfindən gözlənilən, gəlirin tanınma meyarlarına cavab verən qısamüddətli debitor borclarının hərəkəti uçota alınır.

11.9. 111-4 №li “Royalti üzrə qısamüddətli debitor borcları” subhesabında təşkilatın royalti üzrə 12 ay ərzində əldə edilməsi gözlənilən, gəlirin tanınma meyarlarına cavab verən qısamüddətli debitor borclarının hərəkəti uçota alınır.

11.10. 111-5 №li “Maliyyə icarəsi üzrə qısamüddətli debitor borcları” subhesabında təşkilatın maliyyə icarəsinə görə 12 ay ərzində icarəçilər tərəfindən gözlənilən, gəlirin tanınma meyarlarına cavab verən qısamüddətli debitor borclarının hərəkəti uçota alınır.

11.10. 111-6 №li “Əməliyyat icarəsi üzrə qısamüddətli debitor borcları” subhesabında təşkilatın əməliyyat icarəsinə görə 12 ay ərzində icarəçilər tərəfindən gözlənilən, gəlirin tanınma meyarlarına cavab verən qısamüddətli debitor borclarının hərəkəti uçota alınır.

11.10. 111-7 №li “Sair gəlirlər üzrə qısamüddətli debitor borcları” subhesabında təşkilatın adi fəaliyyətinə aid olunmayan xidmətlərin (torpaq, tikili, avadanlığın və digər uzunmüddətli aktivlərin satışından gəlirlər, yenidən qiymətləndirilmədən gəlirlər, əvəzsiz olaraq alınmış aktivlər, keçmiş illər üzrə gəlirlər, ümidsiz borcların və silinmiş borcların bərpası üzrə gəlirlər, məzənnə fərqləri üzrə gəlirlər, digər əməliyyat gəlirləri) göstərilməsinə görə 12 ay ərzində alıcılar və sifarişçilər tərəfindən gözlənilən, gəlirin tanınma meyarlarına cavab verən qısamüddətli debitor borclarının hərəkəti uçota alınır.

11.11. 111-8 №li “İşçi heyəti üzrə qısamüddətli debitor borcları” subhesabında işçilərə təqdim edilmiş kreditlər və borclar üzrə, həmçinin işçilər tərəfindən dəymiş zərərin (çatışmazlıq, oğurluq, xarabolma və buna oxşar sair) ödənilməsi üzrə tələblər və işçilərlə yaranmış sair qısamüddətli debitor borcları əks etdirilir.

11.11. 111-9 №li “Faizlər üzrə qısamüddətli debitor borcları” subhesabında təşkilat tərəfindən verilmiş borclara, kreditlərə görə hesablanmış fizlər üzrə borc alanların ödəməli olduqları qısamüddətli debitor borcları əks etdirilir.

11.12. 111-10 №li “Digər qısamüddətli debitor borcları” subhesabında yuxarıdakı subhesablara aid edilməyən, sifarişçi tərəfindən 12 ay müddətində ödənilməsi gözlənilən təşkilatın fəaliyyəti ilə bağlı yaranmış digər qısamüddətli debitor borclarının hərəkəti uçota alınır.

11.13. 111-11 №li “Şübhəli borclar üzrə ehtiyat” hesabında təşkilatın fəaliyyətinin həyata keçirilməsi ilə əlaqədar şübhəli borclar üzrə düzəlişlərin hərəkəti haqqında ümumiləşdirilmiş məlumatlar əks etdirilir.

 

12. Ehtiyatların uçotu

 

12.1. Ehtiyatların uçotu Hesablar Planının 12-ci maddəsində əks etdirilir. Bu maddədə təşkilatın birja və qeyri-birja fəaliyyətinin həyata keçirilməsi ilə bağlı alınmış və istehsal, xidmət prosesində sərf edilmiş xammal və materiallar, məsrəflər, digər ehtiyatlar barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar təqdim olunur. Bu maddə aşağıdakı hesablardan ibarətdir:

12.1.1. 121 №li “Material ehtiyatları”;

12.1.2. 122 №li “İstifadə olunmuş məsrəflər”;

12.1.3. 123 №li “Tikinti müqavilələri üzrə bitməmiş tikinti işləri”;

12.1.4. 124 №li “Hazır məhsul”;

12.1.5. 125 №li “Satış məqsədilə saxlanılan digər aktivlər”;

12.1.6. 126 №li “Digər ehtiyatlar”;

12.1.7. 127 №li “Ehtiyatların dəyərinin azalmasına görə düzəlişlər”.

12.2. 121 №li “Material ehtiyatları” hesabında hesabat tarixində təşkilat tərəfindən saxlanılan istehsal, xidmət prosesində istifadə olunmuş xammal, yarımfabrikatlar, komplektləşdirici məmulatlar, ehtiyat hissələri, qablaşdırma materialları və digər material ehtiyatlarının hərəkəti barədə ümumiləşdirilmiş məlumatlar uçota alınır.

12.3. Material ehtiyatları alındıqda 121 №li hesabın müvafiq subhesablarının debeti, 301, 302, 309 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

12.4. Material ehtiyatlarının silinməsi 122-3 №li subhesabının debeti və 121 №li hesabların müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

12.5. Bu hesab üzrə aşağıdakı subhesablar açılır:

12.5.1. 121-1 №li “Xammal” subhesabında alınmış və xidmət (istehsal) prosesində istifadə edilmiº xammalın hərəkəti uçota alınır.

12.5.2. 121-2 №li “Materiallar” hesabında ərzaq məhsulları, dərman və sarğı materialları, maşın və avadanlıqların ehtiyat hissələri, kimyəvi maddələr, metallar (elektrometallar, radiometallar və digər metallar), metal məmulatlar, ləvazimatlar, bakteriyalı preparatlar, vaksinlər, tikinti materialları, ciddi hesabat blankları, ciddi hesabat sənədləri (attestatlar, diplomlar, əmək kitabçaları və s.), xidməti müddəti bir ildən az olan əşyalar, (xidmət) istehsal prosesində bir dəfə iştirak edən, öz dəyərini tamamilə xidmətin (məhsulun) dəyərinə keçirən və bu prosesdə natural formasını saxlamayan sərvətlər, sanitar-texniki materiallar, elektrotexniki materiallar (mallar), elmi-tədqiqatların obyekti olan müvafiq materiallar və material kimi uçota alınan digər qiymətlilər.

12.6. 121-3 №li “Qablaşdırma materialları” subhesabında təşkilatın xidmət (istehsal) prosesində məhsulların (malların) qablaşdırılması üçün istifadə olunan qablaşdırılma əşyalarının, həmçinin, qaytarılası və dəyişdiriləsi taraların (çəlləklər, bidonlar, yeşiklər, şüşə qablar, butulkalar və sair) hərəkəti uçota alınır.

12.7. 122 №li “İstifadə olunmuş məsrəflər” hesabında təşkilat tərəfindən məhsul istehsalı və ya xidmətin göstərilməsi üçün tələb olunan bütün birbaşa və dolayı məsrəflər əks etdirilir. Belə məsrəflərə xammalın, materialların və birdəfəlik qablaşdırma materiallarının istifadəsi, aktivlərin amortizasiyası, əmək haqqı, sərf olunan su, qaz, elektrik enerjisi və məhsul istehsalı və ya xidmətin göstərilməsi üzrə sair məsrəflər aiddir. Bu hesab üzrə aşağıdakı subhesablar açılır:

12.7.1. 122-1 №li “İstifadə olunmuş mallar”;

12.7.2. 122-2 №li “İstifadə olunmuş xammal”;

12.7.3. 122-3 №li “İstifadə olunmuş materiallar”;

12.7.4. 122-4 №li “Əmək haqqı, əmək haqqına görə ayırmalar və işçilərlə bağlı digər məsrəflər”;

12.7.5. 122-5 №li “Aktivlərin amortizasiyası”;

12.7.6. 122-6 №li “Maliyyə yardımları və sair transfer ödənişləri üzrə məsrəflər”;

12.7.7. 122-9 №li “Sair məsrəflər”.

12.8. 122-1 №li “İstifadə olunmuş mallar” subhesabında təşkilatın xidmət (istehsal) prosesində istifadə olunmuş mallarının hərəkəti uçota alınır. Alınmış mallar istifadə olunduqda 122-1 №li subhesabın debeti və 121 №li hesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

12.9. 122-2 №li “İstifadə olunmuş xammal” subhesabında təşkilatın xidmət (istehsal) prosesində istifadə olunmuş xammalının hərəkəti uçota alınır. Alınmış xammal istifadə olunduqda 122-2 №li subhesabın debeti və 121 №li hesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

12.10. 122-3 №li “İstifadə olunmuş materiallar” subhesabında təşkilatın xidmət (istehsal) prosesində istifadə olunmuş materiallarının hərəkəti uçota alınır. Alınmış materiallar istifadə olunduqda 122-3 №li subhesabın debeti və 121,126 №li hesabların müvafiq subhesablarının krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

12.11. 122-4 №li “Əmək haqqı, əmək haqqına görə ayırmalar və işçilərlə bağlı digər məsrəflər” subhesabında təşkilatın xidmət (istehsal) fəaliyyəti ilə bağlı işçi heyətinə əməyin ödənişi üzrə və ona bərabər tutulan digər məbləğlərinin hərəkəti uçota alınır. İşçi heyətinə əməyin ödənişi üzrə və ona bərabər tutulan digər məbləğlər hesablandıqda 122-4 №li subhesabın debeti və 307 №li hesabın, 308-2 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışı verilir.

12.12. 122-5 №li “Aktivlərin amortizasiyası” subhesabında təşkilatın öz mülkiyyətində olan və icarəyə verilən aktivlər üzrə hesabat dövrü ərzində müəyyən olunmuş qaydada amortizasiyanın hərəkəti uçota alınır. Hesabat ilinin sonunda (dekabr ayının sonuncu iş günü) hesablanmış amortizasiya məbləği 122-5 №li subhesabın debeti, 232, 235, 237, 242 №li hesabların kreditində əks etdirilir.

12.13. 122-6 №li “Maliyyə yardımları və sair transfer ödənişləri üzrə məsrəflər” subhesabında təşkilatın maliyyə yardımları və sair transfer ödənişləri üzrə məsrəflərinin hərəkəti uçota alınır. Maliyyə yardımları və sair transfer ödənişləri üzrə məsrəflər 122-6 №li subhesabın debetində və 335 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində əks etdirilir.

12.14. 122-9 №li “Sair məsrəflər” subhesabında təşkilatın xidmət (istehsal) prosesində istifadə olunmuş sair məsrəflərin hərəkəti uçota alınır. Təşkilat tərəfindən digər təşkilatlara, onların görülmüş iş və göstərilmiş xidmətlərlə bağlı sair məsrəflərinə aid olunan müvafiq xidmət məbləğlərinin ödənilməsi tələb olunduqda 122-9 №li subhesabın debeti, 301, 302, 304, 305 və 309 №li hesabların, 308-3 №li subhesabın krediti üzrə mühasibat yazılışları verilir.

12.15. Xidmətlərin göstərilməsi ilə bağlı xərc kimi tanınmış məsrəflər 713, 733, 743 №li hesabların debeti və 122 №li hesabın müvafiq subhesablarının krediti üzrə əks etdirilir. Məhsulların istehsalı ilə əlaqədar məsrəflər hazır məhsul kimi tanındıqda 124 №li hesabın debeti və 122 №li hesabın müvafiq subhesablarının kreditində uçota alınır. Xidmət (istehsal) prosesi zamanı yaranmış məsrəflərin xərcə aid edilməyən hissəsi bitməmiş xidmət (istehsal) kimi 122 №li hesabın müvafiq subhesablarında əks etdirilir.

12.16. 123 №li “Tikinti müqavilələri üzrə bitməmiş tikinti işləri” subhesabında tikinti müqavilələri üzrə bitməmiş tikinti işlərinə görə məsrəflər uçota alınır. Tikinti müqavilələrinə əsasən təşkilat tərəfindən görülmüş iş və göstərilmiş xidmətlərlə bağlı məsrəflər 123 №li hesabın debeti, 121, 126, 301, 302, 304, 305, 307, 309 №li hesabların və 308-2, 308-3 №li subhesabların kreditində uçota alınır. Təşkilatın görülmüş iş və göstərilmiş xidmətləri alıcılar və sifarişçil%