Təhlükəli yüklərin dəmir yolu nəqliyyatı ilə daşınması Qaydalarının təsdiq edilməsi haqqında

 

AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI NAZİRLƏR KABİNETİNİN QƏRARI

 

“Nəqliyyat haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun tətbiq edilməsi barədə» Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 1999-cu il 27 iyul tarixli 165 nömrəli Fərmanının icrası ilə əlaqədar Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti qərara alır:

1. “Təhlükəli yüklərin dəmir yolu nəqliyyatı ilə daşınması Qaydaları” təsdiq edilsin (əlavə olunur).

2. Bu qərar imzalandığı gündən qüvvəyə minir.

 

Azərbaycan Respublikasının Baş naziri A.RASİ-ZADƏ

 

Bakı şəhəri, 20 noyabr 2000-ci il

     № 207

 

 

 

Təhlükəli yüklərin dəmir yolu nəqliyyatı ilə daşınması Qaydaları

 

I hissə

 

Ümumi müddəalar [1]

 

1.1. Qaydaların tətbiq edilməsi

1.1.1. Bu Qaydalar «Nəqliyyat haqqında» Azərbaycan Respublikasının Qanununa uyğun olaraq Azərbaycan Respublikası ərazisində dəmir yolu nəqliyyatı ilə təhlükəli yüklərin daşınmasında təhlükəsizliyin tə’min edilməsi üzrə tələbləri müəyyən edir.

Yükgöndərənlər (yükalanlar), hüquqi və fiziki şəxslər (təhlükəli yükləri daşıyanlar, göndərənlər, alanlar, yükləyənlər, boşaldanlar və saxlayanlar), xidmət göstərən nəqliyyat-ekspedisiya müəssisələri bu Qaydaların və texniki təhlükəsizlik üzrə normativ sənədlərin tələblərinə əməl etməlidirlər.

1.1.2. Bu Qaydalarla nəzərdə tutulmayan hallar yarandıqda, təhlükəli yüklərin daşınmasında yüklərin ümumi daşınma Qaydalarının müvafiq bölmələri rəhbər tutulur.

1.1.3. Dəmir yolu-dəniz nəqliyyatı vasitəsilə təhlükəli yüklərin birbaşa, qarışıq daşınması bu Qaydalara və «Təhlükəli yüklərin dəniz nəqliyyatı ilə daşınması Qaydaları»na müvafiq surətdə həyata keçirilir.

Beynəlxalq yük nəqliyyatı haqqında Sazişin (BYNS) iştirakçısı olan ölkələrin dəmir yolları arasında təhlükəli yüklərin daşınması, Beynəlxalq dəmir yollarında təhlükəli yüklərin daşınmasının xüsusi şərtləri ilə, BYNS-in iştirakçısı olmayan dəmir yolu nəqliyyatı olan dövlətlər arasında isə təhlükəli yüklərin daşınması xüsusi sazişlərə müvafiq qaydada alınmış xüsusi razılıqların (lisenziyaların) şərtləri ilə tənzimlənir. [2]

1.1.4. Hüquqi və fiziki şəxslər (təhlükəli yükü daşıyanlar, göndərənlər, alanlar, yükləyənlər, boşaldanlar, saxlayanlar), nəqliyyat-ekspedisiya xidmətləri bu Qaydaların, Beynəlxalq və Respublika qanunvericilik aktlarının, normativ sənədlərin tələblərinə uyğun olaraq, təhlükəli yüklərin daşınması üzrə müvafiq fəaliyyət növünün həyata keçirilməsi üçün Azərbaycan Respublikası Dövlət Sənayedə İşlərin Təhlükəsiz Görülməsinə Nəzarət və Dağ-Mədən Nəzarəti Komitəsindən (Bundan sonra — Dövdağmədəntexnəzarət Komitəsi) xüsusi razılıq (lisenziya) aldıqdan sonra, dəmir yolu nəqliyyatı ilə təhlükəli yüklərin daşınmasına icazə verilir. [3]

1.1.5. Lisenziyası olmayan hüquqi və fiziki şəxslərə (təhlükəli yükləri daşıyanlara, göndərənlərə, qəbul edənlərə) təhlükəli yüklərin daşınması üçün vaqon ayrılmasına yol verilmir. [4]

1.1.6. Təhlükəli yükü daşıyanlar, yükgöndərənlər, yükalanlar, saxlayanlar və dəmir yolunun müvafiq idarəetmə xidmətləri bu Qaydaların yerinə yetirilməməsinə görə Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyi ilə müəyyən edilmiş qaydada məsuliyyət daşıyırlar. Nəqliyyat-ekspedisiya xidmətləri ilə əlaqədar ekspeditora qarşı yaranan tələblər üzrə iddia qaldırılması Azərbaycan Respublikasının Mülki Məcəlləsinin 861.2-ci maddəsinə uyğun həyata keçirilir. [5]

1.1.7. Hüquqi və fiziki şəxslər (yükgöndərənlər, yükalanlar, yükləyənlər, boşaldanlar, saxlayanlar) qanunvericiliklə müəyyən olunmuş qaydada, Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyinin müvafiq nəzarət müfəttişliyi və müvafiq icra hakimiyyəti orqanlarının tələbi ilə işlərin texniki təhlükəsizlik normativlərinə uyğun olaraq yerinə yetirilməsinə təminat verən tədbirlərin işlənilməsi və həyata keçirilməsi barədə «Texniki təhlükəsizlik haqqında» Azərbaycan Respublikasının Qanunu ilə müəyyən edilmiş qaydada texniki təhlükəsizlik Bəyannaməsini təqdim etməlidirlər.

1.1.8. Təhlükəli yüklərin daşınması, yüklənməsi, boşaldılması, saxlanılması ilə məşğul olan hüquqi, fiziki şəxslərin və işçilərin texniki təhlükəsizlik üzrə biliklərinin yoxlanılması, təkmilləşdirilməsi, eləcə də onların attestasiyadan keçirilməsi dəmir yolunun yükdaşıma xidmətləri tərəfindən Fövqəladə Hallar Nazirliyinin müəyyən etdiyi qaydada təmin olunmalıdır.

1.1.9. Əsas yüklərin təsnifatı əsasında zəhərləyici, partlayıcı təsirə malik olan və xüsusi aktivliyi böhran vəziyyətində olan radioaktiv maddələrin və materialların, eləcə də digər yanğın təhlükəli yüklərin təhlükəsiz daşınması üzrə təlimatlar və şərtlər hüquqi şəxslər, dövlət və qeyri-dövlət orqanları tərəfindən hazırlanarsa və tətbiq edilərsə, onların sənədləri qabaqcadan Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyi ilə razılaşdırılmalıdır.

1.1.10. Təhlükəli yüklərin daşınması zamanı baş vermiş qəza hadisələri barədə məlumatın dərhal və təcili qaydada dəmir yolunun müvafiq idarəetmə orqanlarına və Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyinə çatdırılması zəruridir.

1.1.11. Respublikanın qanunvericiliyinə uyğun olaraq, hüquqi və fiziki şəxslər tərəfindən xaricdən radioaktiv tullantıların Azərbaycan Respublikasının ərazisinə dəmir yolu nəqliyyatı vasitəsilə gətirilməsinə yol verilmir.

1.1.12. Təhlükəli yüklərin dəmir yolu ilə təhlükəsiz daşınması üzrə qaydalar:

a) lokomotivlərin, vaqonların, sisternlərin hazırlanmasını, təmirini və istismarını, qatarların qəbulunu, yola salınmasını və tərtib edilməsini;

b) təhlükəli yüklərin daşınmaya hazırlanmasını;

c) təhlükəli yüklərin daşınması üçün qabların və qablaşdırmanın yararlılığını;

ç) magistral və sənaye dəmir yolu vasitəsilə daşınma gedişinin (prosesinin) təşkilini;

d) təhlükəli yüklərin təhlükəsiz daşınmasına nəzarətin təşkili üzrə ümumi tələbləri müəyyən edir.

Bu Qaydalar təhlükəli yüklərin daşınması zamanı insan həyatının və sağlamlığının mühafizəsinə, ətraf mühitin və maddi nemətlərin qorunmasına yönəldilib.

1.1.13. Yükgöndərənlər, yükalanlar, eləcə də təhlükəli yüklərin daşınmasında, onların qorunmasında və (və ya) müşayiətində iştirak edən magistral və sənaye dəmir yolu nəqliyyatı işçiləri, təhlükəli yüklərin daşınması, qatarların və konteynerlərin hazırlanması, texniki xidməti, təmiri, eləcə də nəqliyyat ekspedisiya xidməti ilə məşğul olan bütün müəssisə və təşkilatlar bu Qaydaları əldə rəhbər tutmalıdırlar.

1.1.14. Bu Qaydalar təhlükəli yükləri istifadə, istehsal, emal, məhv edən və ya saxlayan müəssisə və obyektlərin ərazidaxili texnoloji daşınmalarına və Dövlət səviyyəsində qərara alınmış xüsusi daşınmalara şamil olunmur.

1.1.15. Təhlükəli yüklərin magistral və müəssisədaxili dəmir yolu vasitəsi ilə daşınmasının, onların daşınması üçün vaqonların və konteynerlərin hazırlanmasının, təmirinin və istismarının təşkili bu Qaydalara müvafiq qaydada, eləcə də təhlükəli yüklərin daşınmasında təhlükəsizliyin təmin edilməsi üzrə "Azərbaycan Dəmir Yolları" Qapalı Səhmdar Cəmiyyəti tərəfindən təsdiq olunmuş və Azərbaycan Respublikasının Fövqəladə Hallar Nazirliyi ilə razılaşdırılmış normativ-texniki sənədlərə uyğun olaraq həyata keçirilir.

Təhlükəli yüklərin təhlükəsiz daşınması üzrə təsdiq olunmuş normativ-texniki sənədlərdə dəyişikliklər və əlavələr Azərbaycan Respublikasının Fövqəladə Hallar Nazirliyi ilə razılaşdırılmalıdır.

1.1.16. 50°S temperaturda, yaxud 0,07 Mpa (0,7 kqs/sm²)-dən yüksək təzyiqdə nəql edilən və ya bu təzyiqdə boşaldılan təhlükəli yüklər üçün istifadə edilən vaqon-sisternlərin, qazanların və xüsusi konteynerlər «Təzyiq altında işləyən tutumların təhlükəsiz istismar Qaydaları»nın tələblərinə cavab verməlidir.

1.1.17. Təzyiq altında sıxılmış, mayeləşdirilmiş və həll edilmiş qazların daşınması bu Qaydaların, yüklərin ümumi daşınma Qaydalarının, eləcə də sisternlərin istismarı zamanı boşaltma və doldurma işlərinin təhlükəsiz aparılmasına və bu sinifdən olan konkret yüklərin daşınmasına aid olan normativ-texniki sənədlərin tələblərinə uyğun yerinə yetirilməlidir.

1.1.18. Qatarların hərəkətinin təşkili və hərəkət qurğularının, maşın və mexanizmlərin lazımi qaydada saxlanılması "Azərbaycan Dəmir Yolları" Qapalı Səhmdar Cəmiyyəti tərəfindən təsdiqlənmiş qayda və təlimatların tələblərinə cavab verməlidir.

1.1.19. Təhlükəli yüklərin doldurulma qaydaları, onların daşınması üçün hərəkət vasitələrinin seçilməsi, texniki və kommersiya cəhətdən bu məqsədlər üçün yararlılığının müəyyən edilməsi və vaqonlarda yüklərin bərkidilməsi "Azərbaycan Dəmir Yolları" Qapalı Səhmdar Cəmiyyətinin Nizamnaməsi, təhlükəli yüklərin daşınma Qaydalarının və həmin sahələrə aid olan digər normativ-texniki sənədlərin tələblərinə uyğun olmalıdır.

1.1.20. Təhlükəli yük daşıyan hüquqi və fiziki şəxslərin mülkiyyətində olan və ya icarəyə götürülmüş ixtisaslaşdırılmış vaqonların magistral dəmir yollarında işlənməsinə icazə verilməsi üçün onların qeydiyyata alınması Beynəlxalq tələblərə uyğun olaraq təsdiqlənmiş qaydalar əsasında aparılır.

1.1.21. Təhlükəli yüklərin daşınması üçün yeni növ vaqon və konteynerlərin xaricdən alınmasına və yaxud respublika ərazisindən tranzit keçməsinə "Azərbaycan Dəmir Yolları" Qapalı Səhmdar Cəmiyyəti, onların texniki vəziyyətinə dair şəhadətnamə əsasında (9 nömrəli əlavə) Fövqəladə Hallar Nazirliyi ilə razılaşdırdıqdan sonra icazə verilir.

1.1.22. Vaqon və konteynerlərin sahibi olan müəssisələr, hüdudi şəxslər vaqon sisternlərin qazanlarının işçi və konstruksiya quruluşlarının təmirinin və texniki müayinəsinin aparılmasına dair vaqon sisternlərin qazanlarında növbəti texniki müayinənin aparılması tarixini qeyd etməlidirlər.

II sinif təhlükəli yükləri daşıyan vaqon-sisternlərin qazanlarında növbəti texniki-müayinəni aparan müəssisənin Dövlət orqanı tərəfindən verilən şərti nömrəsi, növbəti daxili baxış və hidravlik sınaq aparılması müddəti göstərilməlidir.

1.1.23. Bu Qaydaların mətnində istifadə olunan ixtisarlar, əsas terminlər və qısaldılmış ifadələr 1a nömrəli əlavədə verilmişdir.

1.2. Təhlükəli yüklərin təsnifatı

1.2.1. Təhlükəli yüklərə xas olan xüsusiyyətlər daşınma prosesində, yükləmə-boşaltma işlərinin həyata keçirilməsində və saxlanmasında ətraf mühitə zərər vura bilən, partlayışa, yanğına və ya nəqliyyat vasitələrinin, qurğuların, binaların və tikililərin zədələnməsinə, həmçinin, insanların, heyvan və quşların zəhərlənməsinə, xəstələnməsinə, zədə almasına və ölümünə səbəb ola bilən maddələrə, materiallara, məmulatlara, məhsullara və təhlükə potensiallı tullantılara aiddir.

1.2.2. Təhlükəli yüklər BMT-nin Beynəlxalq Sazişlərinə, konvensiyalarına, məcəllələrinə və Dövlət standartlarına müvafiq olaraq aşağıdakı siniflərə bölünürlər:

§      1-ci sinif — partlayıcı materiallar (PM);

§      2-ci sinif — təzyiq altında sıxılmış, mayeləşdirilmiş və həll edilmiş qazlar;

§      3-cü sinif — tezalışan mayelər (TAM);

§      4-cü sinif — tezalışan bərk maddələr (TBM); öz-özünə alışan maddələr (ÖM); su ilə əlaqəyə girdikdə alovlanan qazlar ayrılan maddələr;

§      5-ci sinif — oksidləşdirici maddələr (OM) və üzvü peroksidlər (ÜP);

§      6-cı sinif — zəhərli maddələr (ZM) və yoluxucu maddələr (YM);

§      7-ci sinif — radioaktiv materiallar (RM);

§      8-ci sinif — aşındırıcı və (və ya) korroziyaedici maddələr (AKM);

§      9-cu sinif — alışan maddə və materiallar, müəyyən şəraitdə zəhərləyici və korroziyaedici xarakterli, zəif zəhərli təzyiq altında olan maddələr.

Ayrı-ayrı sinifdən olan təhlükəli yüklər onlara xas olan fiziki-kimyəvi xüsusiyyətlərinə, növlərinə və daşınma zamanı təhlükə dərəcəsinə görə bu Qaydaların 1 nömrəli əlavəsində göstərilən yarımsiniflərə, kateqoriyalara və qruplara bölünür.

1.2.3. Təhlükəli yüklərin müəyyən bir sinifə, yarımsinifə, dərəcəyə və qrupa aid edilməsi, Beynəlxalq və Dövlət standartına müvafiq olaraq həyata keçirilir (bax. 1 nömrəli əlavəyə). Birdən çox təhlükə növünə xas olan təhlükəli yükün sinifi (yarımsinifi) təhlükə növlərinin birincilik cədvəlinə (Dövlət standartına) müvafiq qaydada müəyyən edilir. Belə yüklər üçün həm birincilik təhlükə sinifləri, həm də əlavə təhlükə sinifləri üçün müəyyən edilmiş tələblərə əməl edilməlidir.

Təhlükəli yüklərin daşınması, göndərilməsi və alınması ilə məşğul olan hüquqi, vəzifəli və fiziki şəxslər Respublikanın müvafiq qanunvericilik aktlarının, lisenziya şərtlərinin və texniki təhlükəsizlik üzrə normativlərin tələblərinə əməl etməyə borcludurlar. [6]

1.3. Daşınmaya buraxılmış təhlükəli yüklər

1.3.1. Əlifba göstəricisində (2 nömrəli əlavə) və 1-ci sinif təhlükəli yüklərin siyahısında (10 nömrəli əlavə) adları çəkilən təhlükəli yüklərin dəmir yolu ilə daşınmasına icazə verilir.

1.3.2. Əlifba göstəricisində adları çəkilməyən, lakin öz kimyəvi xüsusiyyətlərinə görə həmin göstəricidəki yüklərlə oxşar təhlükə xarakterinə uyğun olan təhlükəli yüklər (1. 3. 3-cü bənddə göstərilənlərdən başqa) yükgöndərənin aldığı lisenziyada və qaimədə göstərilmiş şərtlərlə daşınırlar. Bu zaman yükgöndərən qaimənin «Yükün adı» sütununda standart və ya texniki şərtlərə müvafiq olaraq daşınan yükün adını göstərməli, onun altında «Yük ______________________ şərtlərlə daşınır» (Əlifba göstəricisinə uyğun olaraq bu yükün bərabər tutulduğu yükün adı göstərilir) «QK (qəza kartoçkası) əlavə edilmişdir» qeydini etməlidir və daşınan yükün qəza kartoçkasını əlavə etməli, həmçinin ştempel vurmalıdır.

1.3.3. Əlifba göstəricisində adları çəkilən yüklərə bərabər tutula bilməyən xüsusi və ya icarə edilmiş vaqon və konteynerlərdə bu Qaydalarda nəzərdə tutulmamış şərtlərlə daşınması tələb olunan təhlükəli yüklər yalnız dəmir yolu rəhbərliyinin və Fövqəladə Hallar Nazirliyinin müvafiq nəzarət müfəttişliyinin icazəsi ilə yükgöndərən hüquqi və fiziki şəxsin özünün vəsatəti ilə və aldığı lisenziya əsasında daşına bilər. Göstərilən vəsatətlər dəmir yolu rəhbərliyinə daşınmanın başlanmasına 6 aydan gec olmayan bir müddətdə göndərilir. [7]

Vəsatətə, bu Qaydalara 3 nömrəli əlavədə və dəmir yolu nəqliyyatı ilə təhlükəli yüklər daşınarkən təhlükəsizliyin təmin edilməsi və yaranmış qəza vəziyyətlərinin ləğv edilməsi üzrə Qaydalara uyğun olaraq, yükgöndərən hüquqi şəxs və müəssisənin rəhbəri tərəfindən bu Qaydaların 4 nömrəli əlavəsində göstərilmiş formada tərtib edilmiş, imzalanmış və möhürü ilə təsdiq olunmuş 2 nüsxədən ibarət yükün xarakteristikası, qəza kartoçkası və lisenziyanın surəti əlavə edilir.

Zəruri hallarda dəmir yolu rəhbərliyinin tələbi ilə texniki şərtlər və digər əlavə sənədlər təqdim edilməlidir.

1.3.4. Təhlükəli yüklərə aid olan kimyəvi reaktivlər və tibb preparatları dəmir yolu nəqliyyatı ilə, bu Qaydalarla müəyyən olunmuş şərtlər əsasında daşınır.

1.3.5. Birbaşa qarışıq dəmir yolu — dəniz nəqliyyatı ilə təhlükəli yüklər yalnız yükgöndərən tərəfindən göndərmə stansiyasına dəniz nəqliyyatının belə daşımaya razılıq verməsi haqqında sənəd təqdim edildikdən sonra daşınır.

Yükgöndərənlər birbaşa qarışıq dəmir yolu-dəniz nəqliyyatında yüklərin daşınma sifarişlərində və daşınma planlarında bu və ya digər təhlükəli yüklərin daşınma xüsusiyyətlərini göstərməlidirlər.

1.4. Sənədlərin tərtib edilməsi

1.4.1. Yükgöndərən göndərmə stansiyasına təhlükəli yükün hər göndərişi üçün «Yüklərin daşınma Qaydaları»na müvafiq tərtib edilmiş qaimə təqdim etməlidir.

1.4.2. Qaimənin «Yükün adı» sütununda yükgöndərən (hüquqi, fiziki şəxslər) əlifba göstəricisinə uyğun olaraq təhlükəli yükün dəqiq adını və qəza kartoçkasının (QK) nömrəsini, lisenziyanın qeydiyyat nömrəsini, tarixini qeyd edib, imzası və möhürlə təsdiqləməklə dəqiq göstərməlidir. Əgər təhlükəli yükün əlifba göstəricisi adı ümumi xarakter daşıyırsa, məsələn: «tərkibində tezalışan maye olan yapışqan», yükgöndərən qaimədə yükün adını Beynəlxalq standarta və ya texniki şərtlərə uyğun göstərməlidir, (məsələn: «Tərkibində tezalışan maye olan yapışqan AK 32 (quttaperça yapışqanı)». [8]

Əlifba göstəricisinin 2-ci sütununda qəza kartoçkasının nömrəsi göstərilməmişdirsə, bu zaman qəza kartoçkası yükgöndərən tərəfindən qaiməyə əlavə edilməlidir. Qaimədə «Yükün adı» sütununda yükgöndərən «QK əlavə edilmişdir» qeydini etməlidir, məsələn: «Alkilfenol-QK əlavə edilmişdir».

1.4.3. Daşınmasına inqibirləşdirilmiş, fleqmalaşdırılmış, nəmləndirilmiş halda və əsas maddəsi müəyyən qatılıqda olan vəziyyətdə icazə verilmiş yüklər təqdim edilərkən yükgöndərən qaimədə yükün adından sonra onun vəziyyətini göstərməlidir, məsələn: «Sirkonium, nəmləndirilmiş toz».

1.4.4. Qaimənin yuxarı hissəsində yükgöndərən tərəfindən bu yük üçün nəzərdə tutulmuş qırmızı rəngdə ştempel vurulur. Əlifba göstəricisində adı çəkilən yüklər üçün qaimədə əlifba göstəricisinin 7-ci sütununda bu yük üçün nəzərdə tutulmuş ştempel vurulur. Vaqon vərəqində göndərmə stansiyası tərəfindən analoji ştempel vurulur.

1.5. Təhlükəli yüklərin müşayiət edilməsi

1.5.1. Əlifba göstəricisində «**» nişanı ilə nişanlanmış təhlükəli yüklər yükgöndərənin (yükalanın) bələdçiləri və ya yükgöndərənin (yükalanın) mütəxəssislər briqadası tərəfindən bu Qaydaların və «Yüklərin daşıma Qaydaları»nın tələblərinə riayət olunmaqla müşayiət edilir. Müşayiət olunması göstərilməyən belə yüklü vaqonlar göndərmə stansiyası tərəfindən daşınmaya qəbul edilmir.

1.5.2. Təhlükəli yükləri müşayiət edən bələdçilər bu Qaydalarda nəzərdə tutulmuş öhdəliklərdən başqa, həmin yükün müşayiət edilməsi haqqında yükgöndərən tərəfindən tərtib olunmuş və təsdiq edilmiş xidməti təlimatı, yükün təhlükəli xüsusiyyətlərini, təhlükəsizlik üzrə tələbləri, qəza hallarında ilk yardım göstərilməsi tədbirlərini bilməli və yolda bu yük üçün müəyyən edilmiş təhlükəsizlik şərtlərinin və tədbirlərinin yerinə yetirilməsinə əməl etməlidirlər.

1.5.3. Yükgöndərən yükü müşayiət edənləri və mühafizə dəstəsinin şəxsi heyətini lazımi fərdi mühafizə vasitələri və xüsusi geyim, dərman qutuları, alət dəsti, deqazasiya, ilk yanğınsöndürmə vasitələri ilə, həmçinin lazımi köməkçi vasitələrlə təmin etməlidir.

1.5.4. Əgər yolda vaqonun təyinatı üzrə getməsinə yol verməyən nasazlıq aşkar edilərsə, bu vaqon qatardan açılır, xüsusi ayrılmış yola verilir və müşayiət edən tərəfindən qorunur.

Vaqonlar qrupunu ancaq bir şəxs müşayiət etdiyi halda qatardan bütün qrup açılır. Nasazlığın aradan qaldırılması müşahidə edənin nəzarəti altında Dəmir Yolunun rəhbərliyi tərəfindən müəyyən edilmiş qaydada həyata keçirilir.

1.5.5. Bu Qaydalara əsasən yükgöndərən və ya yükalan tərəfindən yolda müşayiət edilməsi tələb olunan, lakin müşayiət edilməyən təhlükəli yüklə yüklənmiş vaqonlar aşkar edilərsə, bu zaman həmin vaqonlar yükgöndərənin (yükalanın) nümayəndəsi gələnədək stansiyada saxlanılır. Göstərilən vaqonlar stansiyanın xüsusi ayrılmış yollarında və ya stansiyanın texniki-sərəncam aktı (TSA) ilə müəyyən edilmiş digər təhlükəsiz yerdə saxlanılır.

Vaqon saxlanılmış stansiyanın rəisi vaqonun saxlanılması haqqında, yükgöndərənə (yükalana), Fövqəladə Hallar Nazirliyinin müvafiq nəzarət müfəttişliyinə göndərmə (təyinat) stansiyasının rəisi vasitəsilə məlumat verməli, yükgöndərən (yükalan) isə dərhal öz nümayəndələrini dayanma məntəqəsinə ezam etməlidir.

1.5.6. Təhlükəli yükləri müşayiət edən mütəxəssislər, dəstələr və hərbi keşikçilər texniki təhlükəsizlik üzrə normativlərin, gömrük, vergi, dəmir yolu və Azərbaycan Respublikasının digər hüquqi aktlarının tələblərinə tabedirlər.

Dəmir yolunun hərbiləşdirilmiş mühafizə dəstələri təhlükəli yükləri ölkənin sərhədləri hüdudunda müşayiət edir.

II hissə. Təhlükəli yüklərin örtülü vaqonlarda və konteynerlərdə daşınması qaydaları

2.1. Təhlükəli yüklərin örtülü vaqonlarda və konteynerlərdə ümumi daşınma şərtləri

Qablar, bağlamalar və markalanma

2.1.1. Təhlükəli yüklər daşınmaya yükgöndərən tərəfindən bu məhsul üçün müəyyən edilmiş standartlarla, texniki şərtlərlə və ya «Təhlükəli yüklər, Qablar» üzrə Dövlət standartları ilə nəzərdə tutulmuş qablarda və bağlamalarda verilir.

Qab və bağlamalar möhkəm və saz olmalıdır, yükün sızması və səpələnməsi tam istisna edilməlidir, daşımanın təhlükəsizliyi və mühafizəsi təmin olunmalıdır. Qab və bağlamaların hazırlandığı material daxilində olan məhsula qarşı inersiyalı olmalıdır.

2.1.2. Tezalışan zəhərli, aşındırıcı, korroziyaedici qazlar və ya buxarlar ayıran, quruduqda partlayıcı və ya hava və su nəmliklə reaksiyaya girdikdə təhlükəli ola bilən yüklər, həmçinin, oksidləşdirici xüsusiyyətlərə malik olan maddələr hava ilə reaksiyaya girməməsi üçün hermetik qablara qablaşdırılmalıdır.

2.1.3. Şüşə qablardakı təhlükəli yüklər möhkəm (taxta, polimer, metal) yeşiklərdə qablaşdırılmalı, yeşiklərdəki boş yerlər isə yanmayan müvafiq aralıq və hopdurucu materiallar ilə doldurulmalıdır. Kiçik ölçülərdə bükülmüş və bu Qaydaların 2. 1. 43-cü bəndinə əsasən təhlükəsiz yüklər kimi daşınan məmulatların büzmələnmiş kartondan hazırlanmış yeşiklərdə qablaşdırılmasına icazə verilir. Yeşiklərin içlikləri, ara qatları, şəbəkələri, arakəsmələri, amortizatorları olmalıdır.

Yeşiklerin divarları ağzı bağlı butulkalardan və bankalardan 5 sm hündür olmalıdır. Şüşə qablarda təhlükəli yüklər kiçik partiyalarla göndərilərkən möhkəm bağlanmış taxta yeşiklərdə qablaşdırılmalıdır.

2.1.4. Metal və ya polimer bankalarda, bidonlarda və kanisterlərdə olan təhlükəli yüklər əlavə taxta yeşiklərə və ya şəbəkələrə qablaşdırılmalıdır.

2.1.5. Əgər standartlarla və məhsulun texniki şərtləri ilə kisələrə və büzmələnmiş kartondan olan yeşiklərə qablaşdırılması yol verilirsə, bu təhlükəli yüklər vaqon göndərmələri ilə daşınmalıdır.

Kiçik partiyalı göndərmələrlə daşınma zamanı kisələrdəki təhlükəli yüklər bərk nəqliyyat qabına (metal və ya faner barabanlara, çəlləklərə, taxta və ya metal qutulara) qablaşdırılmalıdır.

2.1.6. Maye şəklində olan təhlükəli yüklər daşınmaya verilərkən qab bu məhsul üçün standartlarla və ya texniki şərtlərlə müəyyən edilmiş normada doldurulmalıdır.

2.1.7. Bu Qaydaların 4 və 5 nömrəli əlavələrinə əsasən bir vaqonda birgə daşınmasına icazə verilən təhlükəli yüklər bir yük yerində birgə qablaşdırıla bilər. Bu zaman hər maddə onun üçün müəyyən olunmuş standartlara və ya texniki şərtlərə müvafiq şəkildə ayrı qablaşdırılır. Qablaşdırılmış maddələr özəkli möhkəm taxta qutularda yerləşdirilirlər. Qutunun dibi özəklər arasındakı, həmçinin qapağın altındakı boş yerlər, müvafiq yanmayan yumşaq qablaşma materialı ilə doldurulur. Qutu qapaq ilə möhkəm bağlanılır. Belə yerin brutto çəkisi 50 kq-dan artıq olmamalıdır.

Birgə qablaşdırılmış bütün maddələr qaimədə hər birinin çəkisi göstərilməklə adbaad qeyd edilməlidir.

2.1.8. Konteynerlərdə daşınmasına icazə verilən təhlükəli yüklər örtülü vaqonlarda daşınma zamanı olduğu kimi qablaşdırılır.

2.1.9. Vaqon göndərmələri ilə təhlükəli maye yüklər daşınarkən yükgöndərən ayrı-ayrı yük yerlərinin zədələnə bilməsi halını nəzərə alaraq vaqonlara yük yerinin 1%-dən az yer tutan boş yeşiklər qoymalıdır.

2.1.10. Təhlükəli yüklərin yük yerlərinə yüklərin daşınması qaydalarına və yüklərin markalanması üzrə Dövlət standartlarına müvafiq olaraq nəqliyyat markalanması vurulmalıdır.

2.1.11. Yükgöndərən hər bir yük yerinə bu Qaydaların 2. 1. 10-cu bəndində nəzərdə tutulan markalanmadan başqa yükün növünü, təhlükə dərəcəsini və aşağıda göstərilənləri özündə əks etdirən markalanma vurmalıdır:

a) əlifba göstəricisinə müvafiq olaraq Beynəlxalq və Dövlət standartları üzrə təhlükə nişanları (forması və təsviri bu Qaydaların 6 nömrəli əlavəsində göstərilmişdir);

b) əlifba göstəricisinə müvafiq olaraq yükün adı (bir yük yerində bir neçə təhlükəli yük birgə qablaşdırıldıqda hər yükün adı göstərilir);

c) təsnifat şifri;

ç) BMT-nin nömrəsi.

2.1.12. Təhlükə nişanları qutuların, qabların və nəqliyyat bağlamalarının hər üç səthinə (yan, tin və üst); çəlləklərin görünən dibinə və silindr hissəsinə, bağlamaların və topların tin və yan səthlərinə, qabın başqa növlərinə (balonlara və s.) — vaqonda yerləşdirilərkən görünən ən münasib yerlərə vurulur.

2.1.13. Kağızdan və kartondan düzəldilmiş təhlükə nişanları qaba yapışqanla yapışdırılır. Parçadan hazırlanmış təhlükə nişanları tikilir, fanerdən, metaldan, plasmassdan hazırlanmış nişanlar boltlar, şuruplar və mıxlar vasitəsi ilə, əgər digər bərkidilmə üsulu mümkün deyilsə, yük (balonlarla və s.) məftil vasitəsi ilə bərkidilir.

2.1.14. Qaba və bağlamalara nişanlar, bilavasitə trafaretlər boya ilə vurulur. Nişanın rəngi qabın və ya bağlamanın rəngi ilə eyni olarsa, nişan kontrast fona vurulur.

2.1.15. Təhlükə nişanları aşağıda göstərilənlərə bölünürlər:

a) təhlükə növünü xarakterizə edən əsas və yükün aid edildiyi sinifə (yarımsinifə) müvafiq təhlükə nişanları;

b) əlavə təhlükə növünü xarakterizə edən əlavə təhlükə nişanları.

Əgər yük bir neçə təhlükə növünə malikdirsə, yükgöndərən qabın üzərinə bu təhlükə növlərinə müvafiq bütün nişanları vurmalıdır.

2.1.16. Müxtəlif siniflərdən olan təhlükəli yüklər birgə qablaşdırılıbsa, yük yerinə hər bir yükə müvafiq təhlükə nişanları vurulmalıdır.

2.1.17. Təhlükəli yüklər nəqliyyat bağlamalarında daşınarsa və paketə vurulan nişanlar görünmürsə, təhlükə nişanları həm bağlamaya, həm də paketə vurulur.

Daşıma zamanı vaqonlara, konteynerlərə və onlarda təhlükəli yüklərin yerləşdirilməsinə olan tələblər

2.1.18. Təhlükəli yüklərin daşınması üçün dəmir yolu parkının örtülü vaqonlarından, yükgöndərənlərin (yükalanların) ixtisaslaşdırılmış vaqonlarından və ya dəmir yolu parkından xüsusi ayrılmış və yükgöndərənlər (yükalanlar) tərəfindən icarəyə götürülmüş ixtisaslandırılmış vaqonlardan istifadə edilə bilər.

Əlifba göstəricisində adları çəkilən bəzi təhlükəli yüklərin açıq hərəkət tərkibli (yarımvaqonlar və ya platformalar) və dəmir yolu parkının universal konteynerləri vasitəsilə daşınmasına yol verilir. Bu zaman bu Qaydaların 2. 2. 23-cü bəndinin tələbinə əməl olunmalıdır.

Təhlükəli yüklərin daşınması üçün yükgöndərənlər (yükalanlar) bu məhsul üçün standartlara və texniki təhlükəsizlik tələblərinə müvafiq olaraq nəzərdə tutulmuş xüsusi konteynerlərdən istifadə edə bilərlər.

Təhlükəli yüklərin daşınması üçün nəzərdə tutulmuş ixtisaslaşdırılmış vaqonların və konteynerlərin konstruksiyası və parametrləri standartların və texniki təhlükəsizlik şərtlərinin tələblərinə müvafiq olmalı və yükün mühafizəsini və daşınmanın təhlükəsizliyini təmin etməlidir.

3, 5, 6, 8-ci sinif təhlükəli maye yüklərin daşınması üçün nəzərdə tutulmuş ixtisaslaşdırılmış konteyner-sisternlərdə (bundan sonra konteyner-sisternlər) aşağı boşaltma cihazı olmamalıdır və Fövqəladə Hallar Nazirliyi tərəfindən verilmiş konteyner-sisternin dövri olaraq müayinədən keçirilməsini və onda konkret təhlükəli yükün daşınmasının mümkünlüyünü təsdiq edən sertifikat olmalıdır.

Təhlükəli yüklərin daşınmasına icazə verilən vaqonların növü və konteynerlərin tipi əlifba göstəricisində göstərilmişdir.

2.1.19. Təhlükəli yüklərin daşınması üçün nəzərdə tutulmuş vaqon və konteynerlər "Azərbaycan Dəmir Yolları" QSC-nin "Texniki istismar Qaydaları" ilə nəzərdə tutulmuş nişan və yazılardan başqa, yükün Əlifba göstəricisinə əsasən, təhlükə xarakterinə müvafiq olan təhlükə nişanına və daşınan yükün BMT-nin nömrəsinə malik olmalıdır.

Yükgöndərənlər təhlükə nişanlarını vaqonlara yüklərin vaqon göndərməsi zamanı vururlar.

Təhlükə nişanlarının və BMT nömrələrinin vaqon və konteynerlərə vurulması qaydası bu Qaydalara 6 nömrəli əlavədə göstərilmişdir.

2.1.20. Təhlükəli yüklərin yüklənməsi üçün verilmiş vaqon və konteynerlər əvvəl daşınmış yüklərdən təmizlənməli və saz vəziyyətdə olmalıdır.

Təhlükəli yüklərin daşınması zamanı istifadə olunan universal konteynerlər yalnız metaldan olmalıdır.

Bütün vaqon və konteynerlərin təhlükəli yüklərin daşınması üçün kommersiya cəhətdən yararlı olmasını yükgöndərənlər müəyyən edirlər. Fövqəladə Hallar Nazirliyi tərəfinden texniki müayinədən keçməmiş vaqon və konteynerləri təhlükəli yüklərlə yüklənməyə verilməsinə və bu yüklərin daşınması üçün yararlı hesab edilməsinə yol verilmir. Vaqonların və konteynerlərin müayinəsi boş vəziyyətdə yükləmə başlandığı gün həyata keçirilir. Müayinənin nəticəsi VU-14 formalı xüsusi jurnalda qeyd edilir və daşınması bu vaqonda və ya konteynerdə nəzərdə tutulmuş yükün adı göstərilir. [9]

Plan təmirinə 15 gündən az bir müddət qalmış vaqonların təhlükəli yüklərin yüklənməsi üçün ayrılmasına icazə verilmir.

Yükgöndərənə (yükalana) mənsub olan və ya onlar tərəfindən icarəyə götürülmüş hərəkət düzümünün, işlək hərəkət hissələrinin, təkər cütlərinin, buks qovşağının, vaqon ramasının, tormoz və zərbə dartı qurğularının texniki müayinəsi və yararlılığının müəyyən edilməsi dəmir yolunun vaqon təsərrüfatı işçiləri tərəfindən yükgöndərənin stansiya rəisinə yazılı şəkildə və ya qeydiyyatdan keçən telefonoqram vasitəsilə verdiyi sifarişi əsasında həyata keçirilir.

İxtisaslaşdırılmış vaqonların banlarının (kuzovlarının), konteynerlərin gövdəsinin, həmçinin onların armaturlarının və avadanlıqlarının texniki vəziyyətlərinin təhlükəli yüklərin daşınması üçün yararlı olması yükgöndərən tərəfindən müəyyən edilir.

Yükgöndərən ona mənsub olan və ya icarəyə götürdüyü vaqon və ya konteyner-sisternaya təhlükəli yükün hər dəfə yüklənməsi əməliyyatından əvvəl stansiyanın və vaqon deposunun işçilərinə vaqonun və ya konteyner-sisternin, onların armaturu və avadanlığı da daxil olmaqla, texniki vəziyyəti haqqında bu yükün daşınma təhlükəsizliyinə zəmanət verən şəhadətnamə təqdim etməlidir (9 nömrəli əlavə). Şəhadətnamənin nömrəsi vaqon təsərrüfatının işçiləri tərəfindən VU-14 formalı kitabda qeyd edilir, yükgöndərən isə qaimənin arxa tərəfindəki 4-cü sütunda — «Vaqon (konteyner-sistern), onun armaturu və avadanlığı saz vəziyyətdədir və müəyyən edilmiş tələblərə müvafiqdir» sözlərini qeyd etməlidir.

2.1.21. Vaqonlar vaqon baxıcısı olmayan dalan yollarına ikiqat əməliyyatlar edilməsi üçün verildikdə, həmçinin təhlükəli yüklər vaqon təsərrüfatının işçiləri olmayan stansiyalarda yüklənərkən vaqonların müayinə edilməsi və hazırlanması qaydaları, habelə hazırlanmış vaqonların yükləmə məntəqəsinə göndərilməsi qaydası "Azərbaycan Dəmir Yolları" Qapalı Səhmdar Cəmiyyətinin sədri tərəfindən müəyyən edilir.

2.1.22. Yükgöndərənə (yükalana) mənsub olan ixtisaslaşdırılmış vaqonlar və ya yükgöndərən (yükalan) tərəfindən icarəyə götürülmüş dəmir yollarının vaqon parkından xüsusi ayrılmış vaqonlar daimi yükləmə (boşaltma) stansiyalarına təhkim edilməlidirlər. Həmin vaqonlarda yalnız onlarda daşınması nəzərdə tutulmuş təhlükəli yüklərin daşınmasına icazə verilir.

İxtisaslaşdırılmış və icarəyə götürülmüş vaqonlarla daşınan yüklər boşaldıldıqdan və qalıqlardan təmizləndikdən sonra həmin vaqonların boş qablarından yükalan tərəfindən bu təhlükəli yüklərin yükgöndərənin ünvanına bu Qaydaların 2. 1. 48-ci bəndində göstərilən şərtlərlə daşınması üçün istifadə edilə bilər.

Xüsusi və icarəyə götürülmüş vaqonların yüklənməsi və boşadılması dalan yollarında həyata keçirilir. Bu vaqonlarda yüklərin daşınmasına yalnız vaqon göndərmələrində icazə verilir.

2.1.23. Yükgöndərənə (yükalana) mənsub olan vaqonlar yüklərin bərkidilməsi üçün bütün mexanizmlərlə təchiz edilməli və belə vaqonların istismarı üzrə təlimata əsasən bütün vasitələrlə təmin edilməlidir.

2.1.24. İcarəyə götürülmüş vaqonlar yükgöndərənin (yükalanın) gücü və vəsaitləri ilə daşınması nəzərdə tutulmuş yüklərin daşınma şərtlərinə müvafiq olaraq təchiz edilir.

Əgər vaqonlar konkret yüklər və ya yüklər qrupu üçün icarəyə götürülübsə, bu halda yükgöndərən (yükalan) təhlükə nişanının üstündə yükün və ya yük qrupunun adını yazır (hərflərin hündürlüyü 15 sm. olmalıdır).

Təhlükə nişanının altında qapının bütün eni boyunca qara boya ilə «Başqa yüklər ilə yükləmək olmaz» və ya «Yalnız təhkim edilmə stansiyasında yüklənməlidir» sözləri yazılır (hərflərin hündürlüyü 10 sm. olmalıdır), qapıdan sol tərəfdə «İcarəyə götürülmüşdür (icarəçinin adı göstərilir), «Təcili (stansiyanın adı və təhkim edilmiş yol göstərilir) stansiyasına qaytarılmalıdır» sözləri qeyd edilir.

2.1.25. Dəmir yollarının ümumi parkının konteynerlərindən və vaqonlarından təhlükəli yüklər boşaldıldıqdan sonra yükalanlar konteynerləri və ya kuzovu müayinədən keçirməli, daşınan yüklərin və zibilin qalıqlarını texniki təhlükəsizlik tədbirlərinə əməl etməklə yığmalı və atmalı, zəruri hallarda isə onları yumalı, zərərsizləşdirməli, vaqon və konteynerlərdən təhlükə nişanlarını çıxarmalıdır.

2.1.26. Bu Qaydaların 2 nömrəli əlavəsinin 3-cü və 7-ci sütunlarında göstərilən zəhərli və aşındırıcı xassələrə malik olan maddələrin vaqon göndərmələrində yükalan insanların, heyvanların zəhərlənməsinin və yüklərin çirklənməsinin qarşısını almaq məqsədilə boşaltmadan sonra öz gücü və vəsaitləri ilə vaqonları daşınan yüklərin qalıqlarından təmizləməli, qaynar su ilə yumalı, zəruri hallarda isə onları ekoloji cəhətdən təhlükəsiz üsullar ilə zərərsizləşdirməlidir.

Zəhərli və aşındırıcı maddələrin boşaldılmasından sonra vaqonların yuyulması və zərərsizləşdirilməsi stansiya rəisinin, vaqonun yuyulmasına və zərərsizləşdirilməsinə cavabdeh olan yükalanın nümayəndəsinin iştirakı ilə dəmir yolu nəqliyyatında texniki təhlükəsizlik və dövlət sanitariya nəzarəti orqanlarının nümayəndələri tərəfindən yoxlanılır.

Vaqon yuyulduqdan və zərərsizləşdirildikdən sonra yükalanın vaqonun təmizlənməsi üçün məsul nümayəndəsi vaqonların zərərsizləşdirilməsi, yuyulması və onlardan insanların, heyvanların, yemin, ərzaq məhsullarının və digər yüklərin daşınmasının mümkün olması haqqında texniki və dövlət sanitariya nəzarəti orqanlarının nümayəndəsinin təsdiq etdiyi xüsusi arayışı stansiyaya təqdim etməlidir. Həmin arayış stansiyanın işlərində saxlanılır. Zərərsizləşdirmə və yuyulma haqqında arayış olmadıqda, vaqonlar stansiya tərəfindən qəbul edilmir. [10]

2.1.27. Yükləmə məntəqələrinə təhkim edilmiş ixtisaslaşdırılmış və icarəyə götürülmüş vaqonlar boşaltmadan və onlardan daşınan yüklərin qalığı təmizləndikdən sonra yükalan avadanlıqla birgə öz plombları ilə tam daşıma sənədləri üzrə onları təhkim edilmiş stansiyaya göndərməlidir.

Bütün belə vaqonların yüklənməsi, boşaldılması, zərərsizləşdirilməsi üzrə işlər yükgöndərənin (yükalanın) gücü və vəsaitləri ilə həyata keçirilir. Belə vaqonlar təmirə göndərilərkən yükgöndərənin (yükalanın) gücü və vəsaitləri ilə zərərsizləşdirilməli və yuyulmalıdır. Belə halda vaqonların zərərsizləşdirilməsinə nəzarət və arayışın verilməsi bu Qaydaların 2. 1. 26-cı bəndinə müvafiq olaraq həyata keçirilir.

İcarə müddəti başa çatdıqdan sonra icarəçi (yükgöndərən və ya yükalan) öz gücü və vəsaitləri ilə vaqonları zərərsizləşdirməli, təhlükə nişanlarını çıxartmalı, trafaretləri rəngləməlidir. Zərərsizləşdirmənin yoxlanılması və arayışın verilməsi bu Qaydaların 2. 1. 26-cı bəndinə müvafiq həyata keçirilir. Yalnız bundan sonra vaqonlar stansiya tərəfindən qəbul edilir və digər yüklərin daşınması üçün istifadə edilir.

2.1.28. Xüsusi konteynerlər yüklü, eləcə də boş vəziyyətdə daşınarkən onların üst səthində təhlükəli yüklərin izi və ya qalığı olmamalıdır.

2.1.29. Təhlükəli yüklər boşaldılmış xüsusi konteynerlər daşımaya verilərkən yükalan, yüklü konteynerdə olduğu kimi, qapıların möhkəm bağlanmasını, yüklərin və digər bağlayıcı qurğuların möhkəmliyini təmin etməlidir.

2.1.30. Bayır tərəfdən və daxildən təmizlənmiş, yuyulmuş xüsusi boş konteynerlər qaytarılarkən yükgöndərən, qaimənin «Yükün adı» sütununda «(daşınan yükün adı göstərilməklə) boşaldılmış boş konteyner təmizlənmişdir, yuyulmuşdur, təhlükəsizdir» sözlərini qeyd edir.

2.1.31. Qalıqların və ya daşınan yükün qalıqları olan boş xüsusi konteynerlərin qaytarılması həmin konteynerlərin daşınan yük üçün və ya məhsulun normativ - texniki sənədlərilə nəzərdə tutulmuş və bu Qaydalarla müəyyən edilmiş şərtlər əsasında həyata keçirilir. [11]

Qaimənin «Yükün adı» sütununda yükgöndərən «(daşınan yükün adı göstərilməklə) boşaldılmış konteyner» qeydini edir və daşınan yük üçün bu Qaydalarla nəzərdə tutulmuş təhlükə haqqında ştempel vurur, qəza kartoçkasını (QK) əlavə edir və ya onun nömrəsini göstərir.

2.1.32. Təhlükəli yüklərin örtülü vaqonlarda və konteynerlərdə, həmçinin təhlükəli yüklə yüklənmiş konteynerlərin açıq hərəkət tərkibində yerləşdirilməsi və bərkidilməsi «Yüklərin yüklənməsinin və bərkidilməsinin texniki şərtləri»nə və «Yüklərin daşınma qaydaları»na müvafiq şəkildə həyata keçirilir. Təhlükəli yüklərin xüsusi konteynerlərdə yerləşdirilməsi və bərkidilməsi üsulları yükgöndərən tərəfindən tərtib olunur və təsdiq edilir. Bu üsullar «Yüklərin yüklənməsinin və bərkidilməsinin texniki şərtləri»nin və «Yüklərin daşıma qaydaları»nın tələblərinə müvafiq olmalıdır.

Yüklərin vaqonlarda və konteynerlərdə bərkidilməsi üçün istifadə edilən materiallar daşınan təhlükəli yüklərə münasibətdə inersiyalı olmalıdır.

Bir sıra təhlükəli yüklərin yerləşdirilməsi və bərkidilməsi üzrə xüsusi tələblər bu Qaydaların 2. 2-ci bəndində göstərilmişdir.

2.1.33. Təhlükəli yüklərin bir neçə laylarla yığılması zamanı yük qalaqlarının dayanaqlığını təmin etmək və qabların zədələnməsinin qarşısını almaq məqsədilə laylar arasına qalınlığı 20 mm-dən az olmayan lövhələrdən hazırlanmış döşənəklər qoyulur.

2.1.34. Vaqonların (konteynerlərin) təhlükəli yüklərin daşınması üçün yanğından mühafizəyə münasib olaraq hazırlanması bu Qaydalarla nəzərdə tutulmuş hallarda, 7 nömrəli əlavəyə uyğun olaraq yerinə yetirilir.

2.1.35. Vaqonların (konteynerlərin) konkret təhlükəli yükün daşınması üçün partlayışdan və yanğından mühafizə cəhətdən seçilməsi və hazırlanması yükgöndərən tərəfindən həyata keçirilir. Bu zaman yükgöndərən vaqonun (konteynerin) bərkidilməsi üçün istifadə edilən materiallar ilə daşınan yükün uyğunlaşma tələblərinə müvafiq olmasını yoxlamalıdır.

Təhlükəli yüklərin daşınmaya qəbulu və verilməsi

2.1.36. Təhlükəli yüklər daşınmaya qeyri-ümumi istifadə yerlərində təqdim edilir. Təhlükəli yüklərin bu qayda ilə qəbulu həm ümumi, həm də qeyri-ümumi istifadə yerlərində həyata keçirilən kiçik və konteyner göndərmələrinə aid edilmir.

2.1.37. Ümumi istifadə yerlərində təhlükəli yüklərin qəbulu və verilməsi bir qayda olaraq «avtomobil-vaqon», «vaqon-avtomobil» variantı üzrə stansiyanın və yükgöndərənin bilavasitə nəzarəti altında həyata keçirilir.

2.1.38. Təhlükəli yük (kiçik qablarda olan yüklərdən başqa) əlifba göstəricisində göstərilən konkret göndərmə növləri ilə daşınmaya təqdim edilə bilər.

2.1.39. Təhlükəli yükün kiçik göndərmələrlə qəbulu zamanı əgər bir yerdə belə qabların və ya markalanmanın bu Qaydalara müvafiq olmaması, qablaşmanın zədələnməsi, yükgöndərən tərəfindən yükün çəkisinin səhv göstərilməsi aşkar edilərsə, bu göndərmə daşınmaya qəbul edilmir və bu barədə ümumi formalı akt tərtib edilir.

Yükgöndərən qəbul edilməyən yükü dərhal stansiyadan çıxarmalıdır.

2.1.40. Təhlükəli yüklə yüklənmiş vaqonlar gəldikdə, onlar yükalanlar və limanlar tərəfindən öz dalan yollarına qəbul edilməlidirlər.

Yükalan təhlükəli kiçik yüklü göndərmələrin və konteynerlərin gəlməsi haqqında bildiriş alındığı andan 24 saat ərzində onları stansiyadan çıxarmalıdır.

Yükalan onun ünvanına gəlmiş təhlükəli yükün qəbulundan imtina edə bilməz.

Təhlükəli yüklərin birgə daşınması

2.1.41. Müxtəlif təsnifatlı, həmçinin bəzi eyni təsnifat şifrli, lakin bu Qaydaların 4 nömrəli əlavəsinə əsasən birgə daşınmasına icazə verilməyən təhlükəli yüklərin bir vaqon və ya konteynerə yüklənməsinə yol verilmir.

Təhlükəli yüklərlə təhlükəsiz yüklərin bir vaqonda və ya konteynerdə birgə daşınması bu Qaydaların 5 nömrəli əlavəsinə müvafiq olaraq həyata keçirilir.

2.1.42. Müstəsna hal kimi 3-cü sinifdən olan tezalışan maddələrin və tibb, veterinar, laboratoriya əmlakının komplektinə daxil olan 8. 1-ci yarımsinif turşuların vaqon-göndərmələri ilə birgə daşınmasına icazə verilir.

Tezalışan mayelər kip bağlanan qablara qablaşdırılmalı (şüşə qabın tutumu 1 litrdən artıq olmamalıdır) və yuvacıqları qutunun hündürlüyü boyda olan möhkəm taxta qutulara yerləşdirilməlidir. Zəruri hallarda qutularda horizontal sıra qatları və amortizatorlar olmalıdır. Yuvacıqlardakı və qutunun qapağının altındakı boşluq yanmayan ara qatı materialı ilə doldurulur.

Turşu doldurulmuş şüşə qab qoruyucu qapaqlarla bərkidilmiş şüşə tıxaclarla kip bağlanmalı və yuvacıqlı möhkəm taxta qutulara yerləşdirilməlidir. Yeşiklərin yuvacıqları yumşaq, yanmayan materiallar (şlak-pambıq, kizelqur və s.) ilə döşənməlidir. Turşuların qablaşdırılması zamanı kağızdan, taxta qırıntılarından, samandan və başqa tezalışan və yanan maddələrdən istifadə edilməsinə yol verilmir. Yeşiyin brutto çəkisi 50 kq-dan artıq olmamalıdır.

Turşu ilə olan yük vaqonlara yükləmə zamanı tezalışan və yanan materiallar olan qutuların əks tərəfində yerləşdirilir. Bütün yerlər bir-birinə sıx qoyulmalı və möhkəm bərkidilməlidir.

Kiçik qablarda təhlükəli yüklərin daşınması

2.1.43. Kiçik, yəni netto çəkisi 1 kq-dan və həcmi 1 litrdən artıq olmayan qablarda olan, adları əlifba göstəricisində «+» işarəsi ilə nişanlanmış (2 nömrəli əlavə) təhlükəli yüklərin kiçik göndərmələrlə və universal konteynerlərdə təhlükəsiz yüklər kimi ümumi əsaslarla daşınmasına icazə verilir. Belə hallarda qaimədə təhlükə və qoruyucu haqqında heç bir qeydiyyat edilmir.

Vaqon göndərmələrilə daşınması nəzərdə tutulan yüklərdən başqa (bax. 2. 2 bəndi) qalan xırda çəkili təhlükəli yüklərin kiçik göndərmələrlə və universal konteynerlərlə daşınmasına bu Qaydalarla müəyyən edilmiş şərtlərlə yol verilir.

2.1.44. Müxtəlif adlardan olan təhlükəli yüklərin, həmçinin təhlükəli yüklərin kiçik qablardakı təhlükəsiz yüklərlə birgə bir yük yerində qablaşdırılması bu Qaydaların 2.1.7-ci bəndində göstərilən tələblərə əməl edilməklə həyata keçirilə bilər.

2.1.45. Kiçik qablardakı təhlükəli yüklər bu Qaydaların 2.1-ci bəndinin tələblərinə əməl edilməklə qablaşdırıla bilər.

2.1.46. Qabın xaricində və qaimədə yükün adından sonra yükgöndərən «Kiçik qablarda» sözlərini qeyd edir.

Boş qabın qaytarılması

2.1.47. Bu Qaydaların 2.1.48-ci bəndində göstərilənlərdən başqa təhlükəli yüklərin boş tarası xaricdən və daxildən təmizləndikdən və zərərsizləşdirildikdən, həmçinin təhlükə nişanları ləğv edildikdən sonra onların təhlükəsiz yüklər kimi ümumi əsaslarla daşınmasına yol verilir. Bu zaman yükgöndərən qaimənin «Yükün adı» sütununda — «Qayıdan qab (daşınan yükün adını göstərməklə) təmizlənmişdir, təhlükəsizdir» sözlərini qeyd edir.

2.1.48. İxtisaslaşdırılmış və icarəyə götürülmüş vaqonlarda daşınan təhlükəli yüklərin boş qabları, yükalan tərəfindən boşaldıqdan sonra həmin yük üçün nəzərdə tutulmuş vaqonlarda daşınır. Belə qabın digər vaqonlarda daşınmasına yol verilmir. Boş qab xaricdən təmizlənmiş, kip tıxaclarla bağlanmış halda daşınan yük üçün müəyyən edilmiş şərtlərlə daşınır.

Yükgöndərən qaimənin «Yükün adı» sütununda (daşınan yükün adı göstərilir) «boş qab» qeydini etməlidir.

2.2. Təhlükəli yüklərin xüsusi daşınma şərtləri (1-ci, 7-ci siniflərdən və 6.2-ci yarımsinif yüklərdən başqa)

Bu Qaydaların 2.1-ci bəndində göstərilən ümumi tələblərdən başqa, xüsusiyyətlərindən və təhlükə xarakterindən asılı olaraq təhlükəli yüklərin daşınması zamanı Azərbaycan Respublikasının «Texniki təhlükəsizlik haqqında», «Əhalinin radiasiya təhlükəsizliyi haqqında», «Ekoloji təhlükəsizlik haqqında» Qanunlarının və digər qanunvericilik aktlarının tələblərinə və aşağıda göstərilən xüsusi şərtlərə əməl edilməlidir.

Təzyiq altında sıxılmış, mayeləşdirilmiş və həll edilmiş qazlar (2-ci sinif)

2.2.1. Bu sinifdən olan maddələrə təzyiq altında sıxılmış, mayeləşdirilmiş və ya həll edilmiş şəkildə daşınan, həmişə təzyiq altında olan, möhkəm və kip bağlanan xüsusi qablara doldurulması tələb olunan qazlar aiddir.

Bu sinifdən olan maddələrin ümumi təhlükə xüsusiyyəti temperatur yüksəldikcə təzyiqin tez artmasıdır ki, bu da qabların zədələnməsi nəticəsində qaz olan qabın partlamasına gətirib çıxara bilər.

2.2.2. Təzyiq altında sıxılmış, mayeləşdirilmiş və həll edilmiş qazlar bu məhsul üçün standartlarda və ya texniki şərtlərdə nəzərdə tutulmuş, təzyiq altında işləyən qabların quruluşu və təhlükəsiz istismarı qaydalarının tələblərinə, cavab verən balonlarda, qablarda və ya xüsusi konteynerlərdə daşınır.

2.2.3. Yükgöndərən daşımaya təzyiq altında sıxılmış, mayeləşdirilmiş və həll edilmiş qazları yalnız ventilləri və özü tamamilə saz vəziyyətdə olan balonlarda verməlidir. Həmin balonlar müvafiq rəngdə olmalı və onların üzərində aşağıdakılar göstərilməlidir:

1) Dövlət standartı üzrə P19,6 MPA (200 kq s/sm²) olan qazlar üçün kiçik və orta həcmli polad balonlar. Texniki şərtlərə uyğun olaraq hər bir qaz növü üçün müəyyən edilmiş rəngli zolaqlar və yazılar;

2) yükgöndərənin və ya balonları dolduran zavodun plombları ilə plomblanmış qoruyucu qapaqlar;

3) qalınlığı 25 mm-dən az olmayan iki ədəd qoruyucu rezin halqalar;

4) təhlükə nişanları;

5) doldurma təlimatlarına əsasən balonların ventillərində boğucu qapaqlar.

2.2.4. Yükgöndərən balonları, qabları və xüsusi konteynerləri həmin məhsul üçün standartlarla və ya texniki şərtlərlə müəyyən edilmiş normadan artıq qazla doldurmamalıdır.

2.2.5. Zəhərli qazlar (2.2-ci yarımsinif), zəhərli tezalışan qazlar (2.4-cü yarımsinif) olan balon və qablar, həmçinin həmin qazlardan boşaldılmış balonlar yalnız vaqon göndərmələri ilə və ya konteynerlərdə daşınır.

2.2.6. Qaz olan balonlar üfüqi vəziyyətdə, qapaqları bir istiqamətdə yüklənir.

Vaqon göndərmələrində müstəsna hal kimi, qoruyucu qapaqları olmayan balonların yüklənməsinə yol verilir. Belə hallarda hər bir balon sıralarının arasına balonlar üçün yuvacıqlı taxta lövhə aralıqlar qoyulmalıdır. Balonlar (qablar) arasında aralıq kimi samandan, quru otdan və digər tezalışan və yanar materiallardan istifadə edilməsinə yol verilmir.

Balonlar şaquli vəziyyətdə o zaman yüklənə bilər ki, onların qoruyucu halqaları olsun və balonların yerindən tərpənməməsi və yıxılmaması üçün sıx yüklənsin. Yükün qapıya təzyiqinin istisna edilməsi üçün qapı yerləri qalınlığı 40 mm-dən az olmayan lövhələrlə mühafizə edilməlidir.

Tezalışan qazlar (2.3-cü yarımsinif), zəhərli tezalışan qazlar (2.4-cü yarımsinif) olan balonlar elə yerləşdirilməli və bərkidilməlidir ki, balonların bir-birlərinə və vaqonun metal hissələrinə toxunması mümkün olmasın.

2.2.7. Oksidləşdirici qazlar (təsnifat şifrləri 2121, 2125, 2221, 2223, 2243) olan balonların, mineral və bitki yağlarının izi olan vaqonlara yüklənməsinə yol verilmir.

2.2.8. Boşaldılmış balonlar (qablar, xüsusi konteynerlər) təhlükəli yük kimi, mayeləşdirilmiş və sıxılmış qazlar üçün müəyyən edilmiş şərtlərlə daşınmalıdır.

Yükgöndərən boş balonları (qabları, xüsusi konteynerləri) daşınmaya təqdim edərkən qaimənin «Yükün adı» sütununda » _________________________ (qazın adını göstərməklə) boşaldılmış balonlar» sözlərini qeyd etməlidir.

Balonlardakı (qablardakı, xüsusi konteyrnerlərdəki) qalan təzyiq, təzyiq altında işləyən qabların quruluşu və təhlükəsiz istismarı qaydaları ilə müəyyən edilmiş normalara müvafiq olmalıdır.

Boş balonlar (qablar, xüsusi konteynerlər) ventilləri bərk bağlı vəziyyətdə, qapaqları isə taxılmış şəkildə daşınır, kiçik göndərmələrlə daşınma zamanı onların üzərində «Boşdur» yazısı olmalıdır.

2.2.9. Fosgen və sabitləşdirilmiş xlorsian, həmçinin bu yüklərdən boşaldılmış qab yalnız ixtisaslaşdırılmış vaqonlarda daşına bilər və vaqonlar yükgöndərənin (yükalanın) mütəxəssislər briqadası ilə müşayiət edilməlidir.

Tezalışan mayelər (3-cü sinif)

2.2.10. Bu sinifdən olan maddələrin əsas təhlükəsi alışma mənbəyinin (açıq alov, qığılcım, elektrik boşalması) qısamüddətli təsirindən alışan və hava ilə birgə partlayış təhlükəsi yaradan buxar ayırmasıdır. Bu mayelərin buxarları narkotik təsirə malik ola bilər. Bir çox mayelər və onların buxarı yüksək zəhərləyici maddələrdir.

2.2.11. Yüksək zəhərləyici və korroziyaedici, tezalışan mayelər (təsnifat şifrləri — 3121, 3122, 3221, 3222, 3141, 3241, 3231, 3241, 3242, 3131, 3323, 3333, 3343) yalnız vaqon göndərmələri ilə daşınır.

2.2.12. Akrilonitril, sulfid-karbon, etilmerkaptan, izopropilnitrat, samin, həmçinin bu yüklərdən boşaldılmış qab yalnız ixtisaslaşdırılmış və ya yükgöndərənlər (yükalanlar) tərəfindən icarəyə götürülmüş vaqonlarda daşınır. Bu yüklər üçün nəzərdə tutulmuş vaqonlar yükgöndərən tərəfindən sarı rənglə rənglənməlidir.

Yuxarıda göstərilən yüklər daşınmaya standart çəlləklərdə kip və plomblanmış vəziyyətdə təqdim edilməlidir. Çəlləklər vaqonlara yalnız bir lay, tıxacları yuxarı vəziyyətdə yüklənir.

İzopropilnitrit və saminin daşınması üçün vaqonlar həm yüklü, həm də boş vəziyyətdə yükgöndərənin (yükalanın) mütəxəssislər briqadasının müşayiəti ilə hərəkət edə bilər.

2.2.13. Örtülü vaqonlarda yalnız kimyəvi cəhətdən təmiz metanol şüşə qablarda və bu məhsul üçün standartlarla və texniki şərtlərlə nəzərdə tutulmuş qablarda daşına bilər.

Metanol ixtisaslaşdırılmış və ya yükgöndərənin (yükalanın) icarəyə götürdüyü vaqonlarda daşınır, qapının mərkəzi hissəsində təhlükə nişanının üstündə «Metanol» sözü yazılmalıdır. Yükün iki yarusla daşınması üçün vaqon yükgöndərən tərəfindən daimi döşənək ilə təchiz edilməli və sarı rənglə boyanmalıdır. Qab təsadüfən zədələnərkən yükün vaqondan sızmasının qarşısını almaq məqsədi ilə vaqonun döşəməsinə yükləməyə qədər 100 mm-dən az olmayan hündürlükdə quru qum səpilməlidir. Qumun çölə tökülməməsi üçün kuzanın bütün perimetri boyu, o cümlədən qapıarası məsafə üzrə vaqonun döşəməsinə 150 mm hündürlükdə planka vurulmalı və ya digər üsulla möhkəm bərkidilməlidir.

Qablaşdırılmış metanol mütləq dəmir yolunun hərbiləşdirilmiş mühafizəsinin müşayiəti ilə daşınmalıdır.

2.2.14. Qablarda benzin daşınarkən yükgöndərən qaimənin «Yükün adı» sütununda «Etilləşdirilməmiş motor benzini» və ya «Etilləşdirilmiş benzin» sözlərini qeyd etməlidir. Etilləşdirilmiş benzinin qabda daşınmasına yalnız səlahiyyətli texniki nəzarət və dövlət sanitariya nəzarəti orqanının icazəsi olduqda və bu icazədə göstərilən şərtlərə əməl olunduqda yol verilir. [12]

2.2.15. Lyuminal A, heptil, T-185 məhsulu, diran A, həmçinin bu yüklərin boş qabları yalnız yükgöndərənin (yükalanın) ixtisaslaşdırılmış vaqonlarında daşına bilər.

Bu yüklərin daşınması üçün nəzərdə tutulmuş həm boş, həm də yüklü vaqonlar yükgöndərənin (yükalanın) mütəxəssislər briqadasının müşayiəti ilə hərəkət etməlidir.

Göstərilən yüklər yükgöndərənin (yükalanın) xüsusi qablarında daşınırlar.

2.2.16. Plastifikator və sintin yalnız yükgöndərənin (yükalanın) ixtisaslaşdırılmış vaqonlarında və onlar tərəfindən icarəyə götürülmüş vaqonlarda daşınır.

2.2.17. 3-cü təhlükə sinfinə aid edilmiş pestisidlər bu Qaydaların 2.2.47-ci bəndində müəyyən edilmiş şərtlərlə daşınır.

Tezalışan bərk maddələr, öz-özünə alışan maddələr və su ilə əlaqəyə girdikdə tezalışan qazlar ayrılan maddələr (4-cü sinif)

2.2.18. Bu sinifdən olan maddələr və materiallar su ilə və ya havanın rütubəti ilə əlaqəyə girdikdə, xarici alışma mənbələrindən, öz-özünə baş verən kimyəvi reaksiyalardan, həmçinin daşınma zamanı qızdıqda tez alışırlar.

4-cü sinifdən olan maddələr üç yarımsinifə bölünürlər:

4.1. — tezalışan bərk maddələr;

4.2. — öz-özünə alışan maddələr;

4.3. — su ilə əlaqəyə girdikdə alovlanan qazlar ayrılan maddələr.

Hər bir yarımsinif üçün özünə məxsus təhlükə nişanları müəyyən edilmişdir.

Tezalışan bərk maddələr (4.1-ci yarımsinif)

2.2.19. 4.1-ci yarımsinifə aşağıdakılar aiddir:

a) aşağı enerjidə alışma mənbələrinin (şam alovu, qığılcım, közərən siqaret və s.) qısa müddətli (30 saniyəyə qədər) təsirindən alışma qabiliyyətli tezalışan bərk maddələr və materiallar;

b) hava temperaturu daxil olmadan ekzotermik parçalanmaya meyilli olan və parçalanmanın temperaturu 65 °C-dən çox olmayan maddələr;

c) sürtünmə nəticəsində alovlanan bərk maddələr və məmulatlar.

2.2.20. Partlayıcı tezalışan bərk maddələr (təsnifat şifrləri 4152, 4153, 4172) daşınmaya ancaq hermetik qabda təqdim edilir.

2.2.21. Kinofilmlər, kino lentləri və fotoqrafiya lentləri dəmir yolu nəqliyyatı ilə daşınma zamanı ancaq aşağıda göstərilən üsulla qablaşdırılmalıdırlar:

a) hər bir lent rulonu ağ rəngli tənəkədən hazırlanmış qapağı möhkəm bağlanan qutulara qoyulmalıdır;

b) qutular qapaqlı dəmir yeşiklərə sıx yerləşdirilir və yeşiklər yükgöndərən tərəfindən plomblanır.

Tezalışmayan (asetat və triasetat) lentlər və ensiz lentli kinofilmlər daşınarkən, bu barədə yükgöndərən qaimədə qeyd etməlidir. Qabların üzərinə «Kino lenti» və ya «Fotoqrafiya lenti», «Tezalışmayandır» sözləri dəqiq yazılmalıdır.

Köhnə, istifadə edilmiş lentlər dəmir yeşiklərdə və ya metal çəlləklərdə daşınırlar.

2.2.22. Sellüloiddən hazırlanmış məmulatlar universal konteynerlərdə istehlakçı qabında daşına bilər.

Təhlükəsiz kibritlərin ancaq faner yeşiklərdə paketləşdirilmiş şəkildə kiçik göndərmələrlə daşınmasına yol verilir.

2.2.23. Universal konteynerlərdə və örtülü vaqonlarda kükürd bu Qaydaların 7 nömrəli əlavəsinin tələblərinə müvafiq olaraq nəqliyyat qabında daşınır.

2.2.24. Təsnifat şifri 4113 olan tezalışan materiallar — pambıq mahlıc, pambıq lif, nutlif, daranmış kətan, quru lif, daranmış iplik, iplik, daranmış kəndir, saman, sıxılmış saman, sıxılmış quru ot — bu Qaydaların 7 nömrəli əlavəsində göstərilən qaydalara əməl etməklə daşınır.

Öz - özünə alışan maddələr (4.2-ci yarımsinif)

2.2.25. 4.2-ci yarımsinifə pirofor maddələr (havada tezalışan maddələr), alışma dərəcəsinədək özbaşına qızan digər maddələr və materiallar aiddir.

Bəzi maddələrin alışma qabiliyyətləri nəmləndikdə və havanın rütubəti ilə əlaqəyə girdikdə artır.

2.2.26. Heyvan və bitki mənşəli materiallar (təsnifat şifrləri 4212, 4213) yalnız, vaqon göndərmələri ilə və konteynerlərdə daşınmalıdır. Qabsız cecə daşınarkən vaqonlar yüklənmədən əvvəl əsaslı surətdə yuyulmalı, təmizlənməli və qurudulmalıdır.

Yükgöndərən yüklərin nəmişlikdən qorunması üçün tədbirlər görməlidir. Yüklənərkən cecələrin temperaturu 30 °C-dən artıq olmamalıdır.

Kopra, pambıq pintası, pambıq təmizləyən zavodların lif tullantıları, çiyidli pambıq qabsız daşınarkən vaqonlar və ya konteynerlər bu qaydaların 7 nömrəli əlavəsinin tələblərinə müvafiq hazırlanmalıdır.

2.2.27. Sarı fosfor, həmçinin onun qabı daşınmaya yalnız yükgöndərənin (yükalanın) mülkiyyətində olan və ya onlar tərəfindən icarəyə götürülmuş vaqonlarla daşınmasına yol verilir. Sarı fosforun daşınması üçün nəzərdə tutulmuş vaqon sarı rəngə boyanmalıdır. Qapının mərkəzində təhlükə nişanı üstündə «Sarı fosfor» sözləri yazılmalıdır.

Yükgöndərən sarı fosforu əvvəlcədən su doldurulmuş, yükün marşrutu üzrə rayonlarında havanın temperaturu 0°C-dən aşağı olduğu hallarda isə donmayan kalsium-xlorid məhlulu doldurulmuş kip standart çəlləklərə və ya bankalara qablaşdırmalıdır.

Fosforlu çəlləklər plomblanmalıdır. Bankaların ağzı lehimlənməli və əlavə olaraq qapaqlı möhkəm taxta yeşiklərə qablaşdırılmalıdır. Fosforlu çəlləklər vaqonda bir yarusda və mütləq tıxacları yuxarı vəziyyətdə yerləşdirilir.

Su ilə əlaqəyə girdikdə tezalışan qaz ayıran maddələr (4.3-cü yarımsinif)

2.2.28. Bu yarımsinifdən olan maddələrin təhlükəliliyi ondan ibarətdir ki, onlar su, su məhsulları ilə, həmçinin havanın rütubəti ilə əlaqəyə girdikdə, tezalışan qaz və qazların alışması üçün bir çox hallarda kifayət olan istilik ayırırlar.

2.2.29. SN (natrium, sian) katalizatoru və onun boşaldıldığı tara yalnız yükgöndərənin xüsusi izotermik vaqonlarında daşınır.

Bu yüklərin daşınması üçün nəzərdə tutulmuş vaqonlar həm boş, həm də yüklü halda yükgöndərənin (yükalanın), mütəxəssislər briqadası tərəfindən müşayiət edilməklə hərəkət etməlidir.

2.2.30. Silanxloridlər (təsnifat şifri 4361), həmçinin onların boşaldığı boş qablar yalnız yükgöndərənin (yükalanın) mülkiyyətində olan və ya onlar tərəfindən icarəyə götürülmüş vaqonlarda daşınmalıdır. Bu vaqonlar yükgöndərən tərəfindən sarı rəngə boyanmalıdır.

Göstərilən yüklər plomblanmış hermetik standart çəlləklərdə daşınırlar. Çəlləklər vaqonlarda bir yarusda tıxacları, yuxarı vəziyyətdə yerləşdirilir.

Oksidləşdirici maddələr və üzvi peroksidlər (5-ci sinif)

2.2.31. Bu sinifdən olan maddələr oksigen ayırırlar və nəticədə alışan maddələrin özbaşına yanmasına gətirib çıxarır, onların yanmasını gücləndirir, yanğın intensivliyini artırır və ya digər maddələr ilə birlikdə partlayıcı qarışıqlar əmələ gətirir.

5-ci sinif yüklər iki yarımsinifə bölünür:

§      5.1-ci yarımsinif oksidləşdirici maddələr;

§      5.2-ci yarımsinif — üzvi peroksidlər.

Hər yarımsinif üçün öz təhlükə nişanları müəyyən edilir.

Oksidləşdirici maddələr (5.1-ci yarımsinif)

2.2.32. 5.1-ci yarımsinifə aid olan maddələrin əsas təhlükəsi ondan ibarətdir ki, əgər onlar yumşaq vəziyyətdədirsə, alışan materiallarla (odun qırıntıları, saman, talaşa, metal tozları, kükürd və s.) birlikdə alışan və ya partlayıcı qarışıqlar yaradırlar.

2.2.33. Müxtəlif markalardan olan ammonyak şorasının bir-biri ilə və digər təhlükəli və təhlükəsiz yüklərlə bir yerdə daşınmasına yol verilmir.

2.2.34. 5.1-ci yarımsinifdən olan yüklərin daşınması üçün nəzərdə tutulmuş vaqonlar daşınan yüklərin qalıqlarından və tozdan əsaslı surətdə təmizlənməli və yuyulmalıdırlar, həmin vaqonlarda mineral və bitki yağlarının izi olmamalıdır.

2.2.35. Ammonium perxlorat, anozit, həmçinin onlar boşaldılmış tara daşınmaya yalnız yükgöndərənin (yükalanın) mülkiyyətində olan və ya onların icarəyə götürdükləri vaqonlarda daşına bilər. Qatılığı 60 faizdən yuxarı olan hidrogen peroksidin yalnız yükgöndərənin (yükalanın) ixtisaslaşdırılmış vaqonlarında daşınmasına yol verilir.

Amonium-perxloratın, anozitin və qatılığı 60 faizdən yuxarı olan hidrogen — peroksidinin daşınması və həmin maddələrin boşaldıldığı boş vaqonların hərəkəti yalnız yükgöndərənin (yükalanın) mütəxəssislər briqadasının müşayiəti ilə həyata keçirilir.

2.2.36. Butil üç hidroperoksidi, həmçinin yağlı məhlulda yağlı turşular fraksiyasının peroksidi daşınmaya yalnız yükgöndərənin, (yükalanın) mülkiyyətində olan örtülü izotermik vaqonlarda ilin yay mövsümündə temperaturu tənzimləməklə və ya onlar tərəfindən icarəyə götürülmüş vaqonlarda ilin qış mövsümündə, marşrut yolunda havanın temperaturu tənzimlənən temperaturdan aşağı olarsa daşına bilər. Həmin yüklərin daşınması ancaq yükgöndərənin (yükalanın) bələdçisinin müşayiəti ilə həyata keçirilir.

Üzvi peroksidlər (5.2-ci yarımsinif)

2.2.37. 5.2-ci yarımsinifə aid olan maddələrin bir çoxu yanar maddələrdir, oksidləşdirici kimi təsir göstərirlər. Bundan başqa, tezalışan maddələr özbaşına partlaya bilərlər. Bu zaman zərbəyə və sürtünməyə həssas olan böyük miqdarda isti və qaz ayrıla bilər. Peroksid birləşmələri, xüsusən maye və pasta şəklində olduğu halda gözə düşdükdə, güclü, müalicəsi mümkün olmayan zəhərlənmələrə, dəriyə düşdükdə isə yanığa səbəb olur.

2.2.38. Temperaturunun tənzimlənməsi tələb edilən, üzvi peroksidlər (təsnifat şifrləri — 5211, 5212, 5221, 5222) hava klapanları olan xüsüsi qablara qablaşdırılır.

5.2-ci yarımsinifdən olan başqa yüklər hermetik qabda daşınmalıdır;

2.2.39. Göz üçün aşındırıcı olan üzvi peroksidlərin (təsnifat şifrləri 5251, 5252, 5271) qablarına əlavə olaraq «Gözün yanmasından qorun» sözləri yazılmalıdır.

2.2.40. Üzvi, peroksidlərin bütün təhlükəli və təhlükəsiz yüklərlə birgə daşınmasına yol verilmir.

Temperaturun tənzimlənməsini tələb edən üzvi peroksidlər (təsnifat şifrləri 5211, 522, 5221, 5222) yükgöndərənin və ya yükalanın ixtisaslaşdırılmış izotermik vaqonlarında daşınmalıdır.

5.2-ci yarımsinifdən olan başqa yüklər, həmçinin onların boşaldıldığı boş qablar yükgöndərənin (yükalanın) mülkiyyətində olan vaqonlarda və ya onlar tərəfindən icarəyə götürülmüş vaqonlarda daşınır. Belə yüklərin daşınması üçün nəzərdə tutulmuş vaqonlar yükgöndərən tərəfindən boz rəngə boyanmalıdır.

Üzvi peroksidlərin daşınması üçün nəzərdə tutulmuş vaqonlar, həm boş, həm də yüklü vəziyyətdə yükgöndərənin (yükalanın) mütəxəssislər briqadası tərəfindən müşayiət edilməlidir.

Zəhərli və yoluxdurucu maddələr (6-cı sinif)

2.2.41. Bu sinfə aid olan maddələr orqanizmə düşdükdə, dəriyə dəydikdə və ya onlarla nəfəs alındıqda zəhərlənmə və ya xəstəlik doğura bilər.

6-cı sinifdən olan təhlükəli yüklər iki yarımsinifə bölünürlər:

§      6.1-ci yarımsinifə zəhərli maddələr;

§      6.2-ci yarımsinifə yoluxdurucu maddələr daxildir.

§      6.2-ci yarımsinifə aid olan yüklərə bu Qaydalar şamil edilmir.

Zəhərli maddələr (6. 1-ci yarımsinif)

2.2.42. 6.1-ci yarımsinifə aid olan yüklərin əsas təhlükəsi ondan ibarətdir ki, onlarla ehtiyatsiz davranıldıqda zəhərlənməyə, xəstəliyə, hətta insanların və ya heyvanların ölümünə səbəb ola bilər. Mayelər, xüsusən tez uçan mayelərin buxarı nəfəsə düşdükdə daha təhlükəlidir. 6.1-ci yarımsinifə aid olan bütün maddələr udulduqda təhlükəlidir, onların bir çoxu dəriyə düşdükdə zərərli təsir göstərirlər. Bərk maddələr, xüsusən toz şəklində təhlükəlidir.

2.2.43. Pek və antrasen taxta çəlləklərdə və ya qutularda daşınırlar. Daş kömür və neft pekinin qabsız yalnız açıq hərəkət düzümündə daşınmasına yol verilir.

Ümumi istifadə yollarında pekin tarasız yüklənməsinə, boşaldılmasına və saxlanmasına yol verilmir.

2.2.44. Maye etil asetonsianhidridi və arsen üç oksidi güclü zəhərləyicidir. Onlar həm də ona görə təhlükəlidirlər ki, onların zəhərli təsiri dərhal bilinmir və zərərçəkənə hiss edilmədən keçir:

Bu yüklərin və onların boşaldığı qabın daşınmasına yükgöndərənin (yükalanın) mülkiyyətində olan və ya onlar tərəfindən icarəyə götürülmüş vaqonlarda icazə verilir. Vaqonlar yükgöndərən tərəfindən sarı rəngə boyanmalıdır.

Maye etil daşıyan vaqonun qapısında (təhlükə nişanının altında) «Vaqona yalnız maye etil yüklənməlidir» sözləri yazılır.

Göstərilən yüklər standart hermetik və plomblanmış çəlləklərdə daşınmalıdır.

Maye etil və asetonsianhidrin olan çəlləklər bir yarusda tıxacları yuxarı vəziyyətdə yerləşdirilir.

Maye etil və arsen üç oksidi (arsenli anhidrid) yalnız yükgöndərənin (yükalanın) nümayəndələrinin müşayiəti ilə daşınır.

2.2.45. Amidol, akvanit, sianidlər, həmçinin sianid turşusu, sinxonin, strixnin, dixlorid civə, təbii kinovar və bu yüklərdən boşaldılmış qab yalnız yükgöndərənin (yükalanın) xüsusi örtülü vaqonlarında daşına bilər.

Yüklü və boş vaqonlar yükgöndərənin (yükalanın) mütəxəssislər briqadasının müşayiəti ilə hərəkət etməlidir.

Amidol yükgöndərənin (yükalanın) hermetik qablarında azot yastığı altında daşınmalıdır. Bu məhsul olan qabların daşınmasına xüsusi qurğularla təchiz edilmiş meydançalarda yerləşdirilməsi və bərkidilməsindən sonra icazə verilir.

2.2.46. Enit, propit, həmçinin bu yüklərdən boşaldılmış qablar yükgöndərənin (yükalanın) xüsusi qurğularla təchiz edilmiş örtülü vaqonlarında daşınmalıdır. Enit və propitin xüsusi konteynerlərdə (qablarda) daşınmasına yol verilir.

Yüklü vaqonlarda, həmçinin boş qab və xüsusi konteynerlərdə (qablarda) yükün qalığı qalarsa, yükgöndərənin (yükalanın) nümayəndələrinin müşayiəti ilə daşınır.

2.2.47. Kənd təsərrüfatı üçün pestisidlər, həmçinin həmin yüklərin boşaldığı qablar yükgöndərənin (yükalanın) mülkiyyətində olan və ya onlar tərəfindən icarəyə götürülmüş vaqonlarda daşınmalıdır.

Vaqonlar yükgöndərən tərəfindən sarı rəngə boyanmalıdır. Qapılarda, təhlükə nişanının üstündə «Pestisidlər» xəbərdarlıq sözləri, təhlükə nişanının altında isə «Digər yüklərlə yüklənməməlidir» sözləri yazılmalıdır.

Aşındırıcı və (və ya) korroziyaedici maddələr (8-ci sinif)

2.2.48. 8-ci sinifə aid olan maddələrin əsas təhlükəsi onların diri toxumaları zədələmək və müxtəlif materiallara dağıdıcı təsir göstərmək xüsusiyyətlərinə malik olmasındadır. Bu maddələrin buxarı və tozu orqanizmə düşdükdə zəhərlənmə doğura bilər. 8-ci sinifə aid olan bir sıra yüklər oksidləşdirici təsirə malikdirlər, yəni yanar maddələrin və materialların alovlanmasını doğura bilər.

2.2.49. Öz-özünə alışan qarışıqlar yarada bilən aşındırıcı maddələrin (təsnifat şifrləri — 8151, 8152, 8121, 8321, 8221, 8251) qablaşdırılmasında quru otdan, samandan, taxta yonqarlardan və oddan qoruyucu tərkiblə hopdurulmamış digər materiallardan istifadə edilməsinə yol verilmir.

2.2.50. Amil, amilin və melanc, həmçinin onlardan boşaldılmış qab yalnız yükgöndərənin (yükalanın) ixtisaslaşdırılmış vaqonlarında daşına bilər.

Bu yüklərin daşınması üçün nəzərdə tutulmuş vaqonlar həm yüklü, həm də boş vəziyyətdə yükgöndərənin (yükalanın) mütəxəssislər briqadasının müşayiətilə hərəkət etməlidir.

Göstərilən yüklər yükgöndərənin (yükalanın) xüsusi tutumlarında daşınırlar.

2.2.51. Hermetik bağlanan polad balonlarda civə və onun boşaldığı qab xüsusi yeşik altlıqlarında, yükgöndərənin (yükalanın) plombları ilə plomblanmış vəziyyətdə, kiçik göndərmələrlə daşınır.

Digər təhlükəli maddələr (9-cu sinif)

2.2.52. 9-cu sinifdən olan təhlükəli yüklər iki yarımsinifə bölünürlər:

§      9.1-ci yarımsinifə 1-8-ci siniflərə aid edilməyən yüklər daxildir;

§      9.2-ci yarımsinifə isə yalnız dəniz nəqliyyatı ilə qalama şəklində daşınan zaman təhlükə doğuran yüklər aiddir.

§      9.2-ci yarimsinifə aid olan yüklərə bu Qaydalar şamil edilmir.

1-8-ci siniflərə aid edilməyən təhlükəli yüklər (9.1-ci yarımsinif)

2.2.53. 9.1-ci yarımsinifə aid olan maddələrin təhlükəliliyi ondan ibarətdir ki, onlar müəyyən şəraitdə alışma qabiliyyətinə malikdir (ətraf havanın yüksək temperaturu, yüklərin yanğın zonasına düşməsi, yanma mənbələrinin uzun müddətli təsiri və s.), nəmləndikdə polad, alüminium və digər metallar üçün korroziyalıdırlar, düzgün davranmadıqda (fərdi mühafizə vasitələri olmadan işləmək, ərzaq məhsulları ilə bir yerdə saxlanılması və s.), orqanizmə zərərli təsir göstərir, nəm dərini qıcıqlandırır və yandırır, oda düşdükdə isə zəhərləyici qazayırma qabiliyyətinə malikdir.

2.2.54. Aerozol qabları (təsnifat şifri — 9113) klapanların təsadüfi işə düşməsinin qarşısının alınması üçün mühafizə qapaqlarına malik olmalıdır.

Aerozollu şüşə qablar zərbədən mühafizə məqsədi ilə əlavə standartlara və texniki şərtlərə müvafiq olan futlyarlara qablaşdırılır.

III hissə

3.1. Sistern-vaqonlarda və bunker-yarımvaqonlarda təhlükəli maye yüklərin daşınması qaydaları

3.1.1. Dəmir Yolu nəqliyyatı ilə sisternlərdə, bunker-yarımvaqonlarda daşınan maye yüklərin adları Yüklərin daşınma Qaydalarının 41-ci bölməsinin 1 nömrəli əlavəsində göstərilmişdir. Digər yüklərin sisternlərdə daşınmasına yol rəhbərliyi icazə verir (3 nömrəli əlavə).

3.1.2. Sisternlərdə, bunker-yarımvaqonlarda daşınan maye yüklərin bu Qaydaya uyğun olaraq düzgün yüklənməsinə, boşaldılmasına, sənədləşdirilməsinə, adlarının, dərəcələrinin düzgün göstərilməsinə, vaqonun təmizlənməsinə yükgöndərən və yükalan məsuliyyət daşıyır.

3.1.3. Maye yüklər dəmir yolunun ixtisaslaşdırılmış, eləcə də icarəyə verilmiş sisternlərində daşınır. İxtisaslaşdırılmış və icarəyə verilmiş vaqonlar göndərmə və yaxud təyinat stansiyalarına təhkim olunmalıdır.

İcarəyə verilmiş sisternləri istismar etmək üçün icarəçi "Azərbaycan Dəmir Yolları" Qapalı Səhmdar Cəmiyyəti ilə ümumi qayda əsasında müqavilə bağlamalıdır.

3.1.4. Dəmir yolu nəqliyyatındakı sisternalar iki hissəyə bölünürlər:

a) neft məhsulları daşıyan yükboşaltma cihazları universal olan (trafaretlər «neft-benzin») sisternlər;

b) yükboşaltma cihazları olmayan və yuxarıdakı lyuk qapağından boşaldılan (trafaret «benzin») sisternalar.

3.1.5. Yuxarıdan və yaxud aşağıdan boşalan sisternlərə Yüklərin daşınma Qaydalarının 41-ci bölməsinin 1 nömrəli əlavəsində göstərilən adda yüklər yüklənə bilər.

4-oxlu yük tutumu 60 ton, çənin həcmi 72,7 m trafareti «Benzin» (kalibr tipi 53a) olan sisternalara yalnız benzin, ağ neft, dizel yanacağı və başqa duru neft məhsulları yüklənib daşına bilər. Həmin vaqonlarda xam neft, mazut, mühərrik yağlarının daşınmasına yol verilmir.

Kimyəvi yükləri, ancaq onlar üçün ixtisaslaşdırılmış sisternlərdə daşınmasına yol verilir.

3.1.6. Sisternlərin üzərində kalibr tiplərindən əlavə neft məhsulları üçün nəzərdə tutulmuş, o cümlədən «benzin-neft», «benzin», «neft», «mazut» sözləri trafaretlə göstərilməlidir.

İxtisaslaşdırılmış sisternlərin rəngləri digərlərindən fərqlənməlidir.

3.1.7. Texniki yoxlanış keçirildikdən sonra xüsusi sisternalar ümumi istifadədə olan yollara Fövqəladə Hallar Nazirliyi ilə razılaşdırıldıqdan sonra, dəmir yolu rəhbərliyinin icazəsi ilə buraxılır.

İxtisaslaşdırılmış vaqonları ümumi istifadədə olan yollara buraxmazdan əvvəl vaqon deposu rəisinin, stansiya rəisinin, vaqon sahibinin iştirakı ilə vaqonun texniki, kommersiya cəhətdən sazlığı yoxlanılaraq 3 nüsxədən ibarət akt tərtib edilir, aktın 1-ci nüsxəsi vaqon deposunun rəisinə, 2-ci nüsxəsi stansiya rəisinə, 3-cü nüsxəsi isə vaqonun sahibinə verilir.

3.1.8. İxtisaslaşdırılmış və icarəyə verilmiş vaqonlar, sisternalar sahiblərinin və icarədarların dalan yollarında saxlanılmalıdır.

3.2. Maye yüklərin yüklənməsi və boşaldılması

3.2.1. Sisternlərdə, bunker yarımvaqonlarda daşınan yüklər dalan yollarında yüklənməli və boşaldılmalıdır. Dəmir yolu rəhbərliyinin icazəsi ilə vaqonlar dəmir yolunun ümumi istifadədə olan yollarında yüklənib boşaldıla bilər.

3.2.2. Sisternlərin, bunker yarımvaqonların yük göndərmək üçün kommersiya cəhətdən sazlığını yükgöndərən təyin etməlidir, onların yüklədikləri yüklərin təyinat stansiyasına itkisiz çatması üçün o məsuliyyət daşıyır.

3.2.3. Boşaltma cihazları, içəri pilləkənləri, qapaqları və boltları saz olmayan, qapaqla qapaq arasındakı rezin ara qatları və plomblanmaq üçün xüsusi yeri olmayan və yükləri axan sisternaları yüklənməyə vermək olmaz.

3.2.4. Yük tutumları 60 ton vo çox olan sisternalar yüklənərkən sisternanın boğazındakı nişan bərabərinə qədər yüklənməlidir.

Yük tutumları 60 tondan az olan sisternalar isə qapağın aşağı hissəsi hündürlüyünə qədər yüklənməlidir. Xüsusi çəkiləri 0,84 olan mayelər, 4-oxlu, yük tutumları 60 ton, çənin həcmi 72,7 m ³ , trafareti «benzin» (kalibr tipi 53a) olan sisternlərə, həmçinin xüsusi çəkisi 1 tondan çox olan mayelər sisternlərə onların yük tutumları qədər yüklənməlidir.

Zəruri hallarda dəmir yolu rəhbərliyi sisternalara müəyyən olunmuşdan az normada yüklənməsinə icazə verə bilər.

3.2.5. Boşaltma cihazları universal olan sisternlərə yüklənən mayelərin temperaturu 100°C-dən aşağı olmalıdır.

3.2.6. Yükləmə zamanı sisternlərin üzərindəki trafaretlər, rəqəmlər və başqa göstəricilər çirklənərsə və oxunmazsa, yükgöndərən onları təmizləməlidir. Əks təqdirdə "Azərbaycan Dəmir Yolları" Qapalı Səhmdar Cəmiyyətinin Nizamnaməsinə əsasən yükgöndərən cərimə olunur.

3.2.7. Sisternlər yükləndikdən sonra yükün axması aşkar edildikdə, göndərmə stansiyasının işçiləri həmin sisterni qatardan açıb yükgöndərənin dalan yoluna qaytarır və onun yükü yükgöndərənin vasitəsi ilə başqa saz sisternaya köçürülür.

3.2.8. Yükgöndərənlər yüklədikləri sisternlərin lyuklarının altına onun diametri ölçüsündə sıxlaşdırıcı karton ara qatları qoyaraq qapaqları kip bağlamalıdır.

Sisternlərin lyuklarında rezin ara qatları üçün yuva olduqda, belə sisternlərə ara qatlarını dəmiryolu qoymalıdır. Sisternlərə yükləndikdən sonra yükgöndərən tərəfindən plomblanmalıdır.

3.2.9. Yükgöndərənlər tərəfindən sisternlərə başqa yüklər yükləndikdə, göndərmə stansiyası təcili qaydada həmin vaqonları yükgöndərənin dalan yoluna qaytarıb onların boşaldılmasını tələb etməlidir. "Azərbaycan Dəmir Yolları" Qapalı Səhmdar Cəmiyyətinin Nizamnaməsinə əsasən yükgöndərən cərimə oluna bilər.

3.2.10. Yükalan onun ünvanına gələn sisternlərin vaxtında boşaldılması üçün qabaqcadan hazırlıq işləri görməlidir. Yüklər vaqonlardan tamamilə boşaldılmalı, sisternlərdə yük qalıqları 1 sm-dən artıq olmamalıdır.

3.2.11. Sisternlərdən yük boşaldıqdan sonra, yükalan:

a) sisternləri, bunker yarımvaqonlarını boşaltdıqdan sonra onları yük qalıqlarından təmizləməli;

b) çənin yuxarı hissəsindəki yazıları, trafaretləri aydın görünənə qədər təmizləməli;

c) yükboşaldan cihazların hissələrini yerinə qoymalı və bağlamalı;

ç) rezin ara qatlarını öz yuvalarına qoymalı;

d) vaqonlar təhkim olunan stansiyalara gedirsə, sistern plomblanmalı və sənədləşdirilməlidir.

3.2.12. Boşaldılan sisternlərdə, bunker yarımvaqonlarında yük qalıqları aşkar edildikdə xüsusi akt tərtib edilir, vaqon yükalana qaytarılaraq, tamamilə boşaldılması tələb olunur.

3.2.13. Sisternlərin daxili vəziyyətinə baxmaq üçün əleyhqaz və xilasedici kəmər geymədən işçilərin sisternlərin içərisinə girməsinə yol verilmir.

3.2.14. Neft məhsulları yüklənən və həmçinin boşalan yerlər daimi elektrik işığı ilə təmin olunmalıdır.

3.2.15. Təhlükəli yük boşaldılan yerlər dəmir yolu tikililərindən, anbarlarından, baş yollarından, yaşayış evlərindən ən azı 100 m , partlayıcı, zəhərləyici yüklər yüklənən-boşalan, saxlanılan yerlərdən isə — ən azı 200 m-dən kənar məsafədə yerləşdirilməlidir. Təhlükəli yüklər boşalan yerlər birinci halda - 50 m , ikinci halda isə 25 m məsafədən uzaq yerləşdirilməlidir.

3.3. Boş sisternlərin qaytarılması

3.3.1. Eyni adda yük daşımaq üçün ixtisaslaşdırılmış sisternlər, o cümlədən turşu, spirt, kimyəvi yüklər daşıyan sisternlər, həmçinin xüsusi və icarəyə götürülmüş sisternlər boşaldıqdan sonra sənədlər (qaimə, yol cədvəli, vaqon vərəqəsi) tərtib edilərək təhkim olunmuş stansiyalara göndərilməlidir.

3.3.2. Təyinat stansiyalarında yükalanlar ümumi istifadədə olan sisternləri, bunker-yarımvaqonlarını boşaldıqdan sonra QU-27 formalı daşıyıcı qaimə tərtib edərək stansiyaya verməlidirlər.

Stansiya daşıyıcı qaimənin düzgün tərtib olunmasını yoxlamalıdır.

Yuyucu-buxarlayıcı stansiyada həmin sisternada yük qalığı aşkar edildikdə, xüsusi akt tərtib olunur və "Azərbaycan Dəmir Yolları" Qapalı Səhmdar Cəmiyyətinin Nizamnaməsinə əsasən yükalan cərimə edilir.

3.4. Sıxılmış və mayeləşdirilmiş qazlar

3.4.1. Sıxılmış və mayeləşdirilmiş qazlar yükgöndərənlərin (yükalanların) ixtisaslaşdırılmış sisternlərində daşınır və həmin vaqonlarda başqa yüklərin daşınmasına yol verilmir.

3.4.2. Mayeləşdirilmiş qaz daşıyan sisternlər açıq boz rənglə rənglənməlidir. Vaqonun hər iki tərəfinin orta hissəsində uzununa 300 mm enində fərqləndirici zolaq çəkilməli, çənin üstündə daşıdığı yükün adı və həmçinin «təpədən buraxılmasın» qeydi edilməlidir.

3.4.3. Sisternlər boşaldıqdan sonra boş halda göndərilərkən yükalanlar tərəfindən vaqonun qapıları bağlanmalı və plomblanmalıdır. Sisternlərin saz saxlanılması, vaqonun düzgün yüklənməsi, yol boyu təhlükəsizliyin təmin edilməsi məsuliyyətini yükgöndərən daşıyır.

3.4.4. Yükgöndərən vaqon qaiməsinin yuxarı hissəsində yüklərin təhlükəli olması barədə qırmızı rəngdə ştempel vurmalıdır. Həmin ştempeldən stansiya işçisi vaqon vərəqəsinə də vurmalıdır.

3.4.5. Mayeləşdirilmiş qazla yüklü sisternlərin göndərilməsi barədə yükgöndərən yükalanlara məlumat verməlidir. Məlumatda vaqonun nömrəsi, yükün adı, qaimənin nömrəsi, yüklənmə tarixi göstərilməlidir və yükalanlar həmin vaqonun gəlməsini izləməlidirlər. Əgər vaqon vaxtında təyinat stansiyasına daxil olmasa, yükalan axtarış elan etməlidir.

3.4.6. Mayeləşdirilmiş qaz sisternləri yüklü və boş halda dəmir yolu ilə bələdçisiz göndərilir.

Yükgöndərənlərin xahişinə əsasən mayeləşdirilmiş qazlar bələdçilərlə göndərilə bilər.

3.5. Turşuların daşınması

3.5.1. Turşular yanğın, partlayış, aşındırıcı, əritmə xüsusiyyətlərinə malik olan təhlükəli kimyəvi mayedir.

3.5.2. Turşular yükgöndərənlərin (yükalanların) ixtisaslaşdırılmış vaqonlarında və yaxud dəmir yolu tərəfindən icarəyə verilmiş vaqonlarda daşına bilər. Hər iki halda vaqonlar qabaqcadan turşu daşımaq üçün hazırlanmalıdır.

3.5.3. Dəmir yolunda ümumi istifadədə olan sisternlərə turşuların yüklənib boşaldılmasına yol verilmir. Yükgöndərənlər turşular üçün nəzərdə tutulmayan adi sisternlərlə yük yüklədikdə, stansiya həmin vaqonları təcili qaydada yükgöndərənin dalan yoluna qaytarmaqla vaqonun boşaldılmasını tələb edir və Dəmir yolu Nizamnaməsinə əsasən onları cərimə edir.

3.5.4. Yükgöndərən turşunu yükləməzdən əvvəl sisternin kommersiya cəhətdən sazlığını yoxlamalıdır. Yüklənmə qurtardıqdan sonra sisternin qapağı arasına turşuya davamlı ara qatı qoyduqdan sonra qapaq möhkəm bağlanmalı və sistern plomblanmalıdır.

3.5.5. Təyinat stansiyalarında yükalanların vasitəsi ilə sisternlər turşu yüklərindən tamamilə boşaldılmalı, vaqonun üzərindəki yük qalıqları təmizlənməli, sisternin qapağı arasına turşuya davamlı olan ara qatları qoyulduqdan sonra qapaq kip bağlanmalı və vaqon plomblanmalıdır.

3.5.6. Yol boyu vaqondan turşu axması aşkar edildikdə, həmin sistern təcili qaydada qatarın tərkibindən açılmalı və stansiyada xüsusi ayrılmış yola verilməlidir. Stansiya işçiləri turşunun axması barədə telefonla və ya teleqrafla yükgöndərəni xəbərdar etməlidir. Əgər yaxınlıqda turşu yükləyib boşaldan zavod yaxud müəssisə varsa, stansiya həmin müəssisəyə müraciət edərək müvafiq mütəxəssislərin göndərilməsini tələb etməlidir. Yükgöndərənin və ya yaxınlıqdakı müəssisənin mütəxəssislərinin köməyi ilə turşu axan vaqondan başqa bir vaqona köçürülməlidir.

IV hissə. 1-ci sinif təhlükəli yüklərin daşınması (partlayıcı maddələr)

4.1. Ümumi müddəalar

4.1.1. Partlayıcı materiallara (bundan sonra — PM) xarici mexaniki, kimyəvi, elektrik, termik və digər təsirlər altında kimyəvi halını dəyişmə qabiliyyətinə malik olan partlayıcı maddələr, pirotexniki maddələr və tərkibində bir və ya bir neçə partlayıcı və pirotexniki maddələr birləşdirən məmulatlar aiddir.

4.1.2. Yalnız adları Siyahıda (10 nömrəli əlavə, cədvəl 10.1,10.2) çəkilən PM dəmir yolu vasitəsilə daşına bilər.

4.1.3. Bu Qaydalara və Siyahıya dəyişikliklər və əlavələr normativ-hüquqi aktlar ilə nəzərdə tutulmuş qaydada həyata keçirilir.

4.1.4. PM tərtibatçı tərəfindən konkret PM üçün tərtib edilmiş normativ sənədlərdə (standartlarda, texniki şərtlərdə) BMT-nın İqtisadi və Sosial Şurasının təhlükəli yüklər üzrə tövsiyələrinə (bundan sonra — BMT-nin tövsiyələrinə) müvafiq olaraq ad və nömrə verilir.

Daşımaya təqdim edilmiş PM adının, BMT nömrəsinin və şərti nömrəsinin uyğunluğunu yükgöndərən müəyyən edir və dəmir yolu mütəxəssisləri onları yoxlamır.

4.1.5. Hər bir PM və ya onun qrupu üçün istehsalçı təşkilat, hüquqi və fiziki şəxs qəza kartoçkaları tərtib edir, burada PM xüsusiyyətləri, insanların həyatı üçün təhlükə doğuran yanğın və partlayış təhlükəliliyi, konkret təhlükəsizlik və mühafizə tədbirləri, qəza hallarının yaranması zamanı onların nəticələrinin ləğv edilməsi üzrə fəaliyyət qaydası göstərilir.

PM üçün tərtib edilmiş qəza kartoçkaları istehsalçı təşkilat hüquqi və fiziki şəxs (yükgöndərən) tərəfindən hazırlanır, Fövqəladə Hallar Nazirliyi və dəmir yolu rəhbərliyi ilə razılaşdırılır və təhlükəsizlik qaydalarında və "Azərbaycan Dəmir Yolları" Qapalı Səhmdar Cəmiyyəti ilə təhlükəli yüklər daşınarkən, qəza vəziyyətinin aradan götürülməsi qaydalarında dərc edilir.

PM üçün hər qəza kartoçkasına 10.1-ci və 10.2-ci cədvəllərdə göstərilən nömrə müəyyən edilir. Qəza kartoçkasının forması 13 nömrəli əlavədə göstərilmişdir.

Tərtib olunmuş və təsdiq edilmiş qəza kartoçkaları olmayan yeni PM-ın Siyahıya daxil edilməsinə yol verilmir.

4.1.6. PM dəmir yolu ilə yükgöndərənə (yükalana) mənsub olan və ya onlar tərəfindən icarəyə götürülmüş ixtisaslaşdırılmış vaqon və konteynerlərdə, həmçinin dəmir yolu parkının vaqonlarında 10 nömrəli əlavəyə uyğun olaraq daşınır.

4.1.7. PM-in daşınmasına yol verilən hərəkət növü 10.1-ci və 10.2-ci cədvəllərdə göstərilmişdir. 10 nömrəli əlavədə nəzərdə tutulmuş hallarda PM-in daşınması üçün yalnız xüsusi konstruksiyalı və rəngli vaqonlardan istifadə edilir.

4.1.8. Açıq hərəkət düzümü ilə — PM-in daşınmasının mümkünlüyü həmin məhsulun texniki sənədlərində və 10 nömrəli əlavədə nəzərdə tutulduğu halda yol verilir.

PM-in örtülü vaqonda yerləşdirilməsi və bərkidilməsi üsulları müvafiq qaydada hazırlanıb və razılaşdırılıbsa, yükgöndərən daşınma üçün açıq hərəkət düzümü əvəzinə örtülü vaqonlardan istifadə edə bilər.

4.1.9. Müəssisə və təşkilatlara mənsub olan, mütəxəssislərin və mühafizə dəstəsinin yerləşdirilməsi və PM-in daşınması üçün nəzərdə tutulmuş ixtisaslaşdırılmış vaqonlar «Hüquqi şəxslərə, idarələrə müəssisə və təşkilatlara mənsub olan vaqonların, dəmir yollarının ümumi istifadə yollarında hərəkəti qaydaları» haqqında təlimata uyğun olaraq dəmir yolu ilə hərəkət etməyə buraxılır.

Vaqonlarda yükgöndərənlər tərəfindən hazırlanmış tələblərə uyğun olaraq, yüklərin bərkidilməsi üçün xüsusi avadanlıqlar olmalıdır. Bu vaqonlarda eyni zamanda hər hansı digər yükün daşınmasına yol verilmir.

Belə vaqonlar boş vəziyyətdə, yükgöndərən tərəfindən tam daşıma sənədləri üzrə qapıları və lyukları plomblanmış şəkildə qaytarılır.

PM-in daşınması üçün nəzərdə tutulmuş ixtisaslaşdırılmış konteynerlərin konstruksiyası və parametrləri konkret məhsul üçün müəyyon olunmuş qaydada, nəzərdə tutulmuş standartlara və ya razılaşdırılmış texniki şərtlərə müvafiq olmalıdır.

Konkret PM-in daşınması üçün konteynerin həm texniki, həm də kommersiya cəhətdən yararlı olması yükgöndərən tərəfindən müəyyən edilir. İxtisaslaşdırılmış konteynerlərin texniki vəziyyətinə görə bu konteynerlərin sahibi məsuliyyət daşıyır.

4.1.10. İxtisaslaşdırılmış konteynerlərdə PM-in daşınması, konteynerlərin vaqona tam komplektlərlə yüklənməsi ilə həyata keçirilir. Açıq hərəkət düzümündə daşınan belə konteynerlərin daxili həcmi 5 m³-dən az olmamalıdır.

Dəmir yolunun universal konteynerlərinin tipinə və parametrlərinə uyğun gəlməyən xüsusi konteynerlərdə PM-in açıq hərəkət düzümündə daşınmaya, təhlükəsizliyin təmin edilməsi məqsədilə, yalnız yükgöndərənin mütəxəssislərinin və ya mühafizə dəstəsinin müşayiəti ilə buraxılır.

4.1.11. PM dəmir yolu ilə yük qatarlarında və ya bu Qaydaların 4.6, 4.7-ci bəndlərinin və 10 nömrəli əlavənin tələblərinə müvafiq olaraq xüsusi qatarlarda daşına bilər.

4.1.12. Bir vaqonda və ya bir vaqona yüklənmiş konteynerlərdə müxtəlif PM-in birgə daşınması imkanı, yükgöndərən tərəfindən 10.1-ci və 10.2-ci cədvəldə göstərilmiş qaydada 1 nömrəli əlavəyə müvafiq müəyyən edilir. Komplektə daxil olan PM istisna olmaqla, müxtəlif şərti nömrələrə malik olan PM bir konteynerdə daşına bilməz.

Aşağıda göstərilən yüklərlə PM bir vaqonda və ya bir vaqona yüklənmiş müxtəlif konteynerlərdə birgə daşına bilməz:

a) başqa siniflərdən olan təhlükəli yüklərlə:

b) qablarından asılı olmayaraq bütün təhlükəsiz maye yüklərlə;

c) sürtgü yağları, neft məhsulları ilə.

4.1.13. PM-in kiçik partiyalarla bir yükgöndərən tərəfindən bir neçə yükalana, getmə yolunda qismən boşaltma və yükləmə əməliyyatları aparılmaqla daşınmasına icazə verilir.

Belə daşınma zamanı aşağıda göstərilən şərtlərə əməl edilməlidir:

a) Belə vaqona yolda ancaq yük qismən boşaldılan stansiyalarda vaqonda qalan yükün təyinat stansiyasına ünvanlanmış yük yüklənə bilər. Yüklənən yükün, daşınan PM ilə birgə daşınması mümkün olmalıdır;

b) yükləmə zamanı yükgöndərən PM-i elə yerləşdirməlidir ki, yol boyu vaqonun bərabər yüklənməsi təmin edilsin. Bu zaman qapılararası məsafə birinci növbədə boşaldılan partiyalarla yüklənməlidir;

c) PM vaqonda elə yerləşdirilməli və bərkidilməlidir ki, yük yerlərini tərpətmədən markalanmanı və yerlərin sayını yoxlamaq mümkün olsun, hər partiyanın isə digər partiyaların yerindən tərpədilməsinə və onların, vaqonda bərkidilməsinə toxunulmadan boşaldılmasına imkan olsun;

ç) PM-in yüklənməsi, boşaldılması və əlavə yüklənməsi, 4.5.2-ci yarımbənddə göstərilən hallardan başqa, yalnız yükalanın və ya onun tərəfindən icarəyə götürülmüş dalan yollarında həyata keçirilməlidir;

d) PM kiçik partiyalarla daşınarsa, yükgöndərənin yükalanlara PM-i bilavasitə vermək (almaq) vəzifəsi qoyulmuş, mütəxəsisləri — paylaşdırıcıları ilə müşayiət edilməlidir və qorunmalıdır. Vaqon qismən yükləndikdən (boşaldıqdan) sonra mütəxəssislər tərəfindən plomblanır. Bunun üçün yükgöndərən onları plomblama üçün zəruri alətlərlə (plomblar, bağlayıcı-plomblama qurğuları, məngənələrlə, çıxarıcılar və s.) təmin etməyə borcludur.

4.1.14. PM qəbulu və verilməsi üçün tikilən dəmir yolunun açıq olan stansiyasının siyahısı bu xəttlər istismara təhvil verilənədək tikintini həyata keçirən təşkilatlar tərəfindən tikilən dəmir yolları ilə yüklərin, sərnişinlərin, baqajın və poçtun daşınması qaydaları ilə müəyyən olunur və elan edilir.

4.1.15. PM yükgöndərənin (yükalanın) ixtisaslaşdırılmış konteynerlərinə, onların yükqaldırma qabiliyyətindən artıq olmamaq şərti ilə, yüklənmənin müəyyən edilmiş qaydada tərtib və təsdiq edilmiş texniki normalarına ciddi əməl edilməklə yüklənməlidir.

PM-in örtülü vaqonlarda, konteynerlərdə, o cümlədən ixtisaslaşdırılmış konteynerlərdə, həmçinin hərəkət düzümündəki konteynerlərdə yerləşdirilməsi və bərkidilməsi sxemləri yükgöndərənlər tərəfindən işlənir və həmin yükgöndərənin təşkilatları və hüquqi şəxsləri tərəfindən təsdiq edilir. Bu sxemlər «Yüklərin yüklənməsinin və bərkidilməsinin texniki şərtləri»nin tələblərinə uyğun olmalıdır. Zəruri olduqda dəmir yolu onların təqdim edilməsini tələb edə bilər.

4.1.16. Yükgöndərən (yükalan) müəssisələrin, təşkilatların, idarələrin rəhbərləri və hüquqi şəxslər PM-ın daşınması ilə məşğul olan işçiləri onların vəzifəsi dairəsində müntəzəm surətdə təlimatlandırmalı və bu Qaydaların yerinə yetirilməsini yoxlamalıdır. Təlimatın həyata keçirilməsi dövrü müəssisə rəisi, təşkilatların rəhbərləri və hüquqi şəxs tərəfindən müəyyən edilir.

4.1.17. Yolun hərbi nəqliyyat rəisləri, dəmir yolu sahələrinin və stansiyalarının hərbi komendantları, Müdafiə Nazirliyinin (MN), Daxili İşlər Nazirliyinin (DİN) xüsusi daşımalar şöbələrinin (DİN XDŞ) rəisləri və texniki təhlükəsizlik xidmətləri PM-ın daşınmasına nəzarət etməlidirlər. Başqa hüquqi şəxslərin; idarələrin, təşkilatların daxili qoşunlar tərəfindən mühafizə edilən yüklərinin daşınmasına nəzarət, DİN, XDŞ və DİN daxili qoşunlarının hərbi komendaturaları tərəfindən həyata keçirilir. Dəmir yolu nəqliyyatı orqanlarının vəzifəli şəxsləri lazımi məlumatları vaxtında onlara təqdim etməlidir.

4.1.18. Yol hissəsinin rəisi, qatarların hərəkətinin təhlükəsizliyi üzrə Baş inspektoru, daşıma, lokomotiv və vaqon birliklərinin rəisləri, lokomotiv və vaqon depolarının, dəmir yolunun hərbiləşdirilmiş-mühafizə dəstələrinin və bölmələrinin rəisləri, Texniki Təhlükəsizlik üzrə Xidməti (TTX) PM-ın daşınması ilə məşğul olan işçiləri, onların vəzifəsi dairəsində müntəzəm surətdə təlimatlandırmalı və bu Qaydaların yerinə yetirilməsini yoxlamalıdır.

4.1.19. Yükgöndərən (yükalan) və "Azərbaycan Dəmir Yolları" QSC qanunvericiliklə və dəmir yolunun Nizamnaməsi ilə müəyyən edilmiş qaydada, onların səlahiyyətinə aid olan məsələlər üzrə bu Qaydaların tələblərinin yerinə yetirilməməsinə görə məsuliyyət daşıyır.

4.1.20. PM-in dəniz vasitəsilə daşınması müvafiq dəmir yolu — dəniz nəqliyyatının normativ sənədlərinə və bu Qaydalara müvafiq surətdə heyata keçirilir.

4.1.21. PM-in qablaşdırılması və nəqliyyat faktorlarının təsirini əvəz edən sınaq rejimləri dövlət və sahə standartlarının, eləcə də qab üçün müəyyən edilmiş texniki şərtlərin tələbləri əsasında müəyyən edilir və dəmir yolunun rəhbərliyi ilə razılaşdırılır.

4.2. Yükün daşınmaya hazırlanması. Qablaşdırma. Markalanma

4.2.1. Yükgöndərən PM daşınmaya təqdim etməzdən əvvəl, onun standarta və ya onun üçün müəyyən edilmiş texniki şərtlərə müvafiq olduğuna əmin olmalıdır.

PM-in qabı möhkəm, saz, standarta və ya texniki şərtlərə müvafiq olmalıdır və yükün mühafizəsini təmin etməlidir.

Ayrı-ayrı yük yerlərindən ibarət olan nəqliyyat paketləri də bu tələblərə cavab verməlidir.

Qabda olan PM Dövlət standartının, lisenziyanın və texniki şərtlərin (TŞ-in) tələblərinə, müvafiq şəkildə yerləşdirilməli və bərkidilməlidirlər ki, onların qabın içində, yük yerlərinin isə nəqliyyat paketlərində tərpənməsi mümkün olmasın. PM-in göndərilməyə hazırlanması zamanı yük yerində (qabda), həmçinin bir nəqliyyat paketində müxtəlif adlardan olan PM-in (əgər onlar bir komplektdə daşınmırsa) yerləşdirilməsinə yol verilmir. PM-in digər yüklərlə, o cümlədən təhlükəsiz yüklərlə birgə qablaşdırılmasına yol verilmir. [13]

Konkret PM-in qablaşdırma metodu 10.1-ci və 10.2-ci cədvəllərdə göstərilmişdir və o, 11 nömrəli əlavənin tələblərinə müvafiq olmalıdır.

4.2.2. Hər bir yük vahidi konkret PM növü üçün nəzərdə tutulmuş normativ - texniki sənədlərə müvafiq olmaqla Beynəlxalq (BMT) və Dövlət standartına uyğun olaraq nəqliyyat markalanması üzrə markalanır, həmçinin PM-in təhlükə növünü və dərəcəsini (bundan sonra nəqliyyat təhlükəsini) xarakterizə edən markalan maya malik olmalıdır. Təhlükə nişanlarının markalarının təsviri və göstərici rəqəmləri aydın şəkildə və dəqiq verilməlidir.

Nəqliyyat təhlükəsini xarakterizə edən markalanma Dövlət standartına müvafiq olaraq qaba, nəqliyyat paketinə, həmçinin konteynerə və ya dəmir yolu nəqliyyat vasitəsinə vurulur. 10.2-ci cədvəldə göstərilmiş yüklər, üçün markalanma aşağıda göstərilənləri əks etdirməlidir (şəkil 1a):

§      əsas və əlavə təhlükə nişanlarını;

§      şərti nömrəni.

Şəkil 1. Yük vahidində markalanmanın yerləşdirilməsi: 1 — şərti nömrə, 2 — təhlükə nişanı, 3 — manipulyasiya nişanları, 4 — BMT nömrəsi.

Şəkil 2. Partlayıcı materiallar üçün təhlükə nişanları: a) 1.1-1.3-cü yarımsiniflər üçün;.b) 1.4-cü yarımsinif üçün; c) 1.5-ci yarımsinif üçün; ç) 1.6-cı yarımsinif üçün; * - sinifin göstərilmə yeri; ** -yarımsinifin və uyğun qrupların göstərilmə yeri; *** - uyğun qrupların göstərilmə yeri; - qəza kartoçkasının nömrəsinin göstərilmə yeri.

10.1-ci cədvəldə adları çəkilən PM üçün göstərilən markalanma aşağıdakıları özündə əks etdirməlidir (şəkil 1 b):

§      təhlükə nişanını;

§      yükün nəqliyyat adını;

§      BMT nömrəsini.

Əgər nəqliyyat paketinin yan və tin hissələrində qaba vuruları markalanma aydın və dəqiq görünürsə, bu zaman PM-in nəqliyyat təhlükəsini xarakterizə edən markalanma vurulmaya bilər.

PM-in nəqliyyat təhlükəsini xarakterizə edən markalanma əgər yan, tin divarlara yerləşmirsə, qabın qapağına vurula bilər. Bu halda vaqonun qapıarası yerlərində PM-in nəqliyyat təhlükəsini xarakterizə edən markalanma lövhəsi asılır.

Qəfəs şəklində silindr qaba yuxarıda göstərilən markalanma yan divarın markalanmayan hissəsinə vurulur.

Altlıqlarda qoyulmuş futlyarlara qablaşdırılmış PM daşınarkən təhlükə nişanları və şərti işarələr futlyarlara vurulur, manipulyasiya nişanları isə Dövlət standartına əsasən altlıqlara vurulur.

4.2.3. Yarımsiniflərdən asılı olaraq PM-in təhlükə nişanları 2-ci şəkildə göstərilənlərə uyğun yerinə yetirilir.

Göstərilən təhlükə nişanları üçün fon narıncı rəngdə 1.4, 1.5, 1.6. rəqəmlərinin hündürlüyü 30 mm , qalınlığı isə 5 mm olmalıdır.

Təhlükə nişanları künc üstünə qoyulmüş kvadrat şəklində olmalıdır. Qaba və (və ya) nəqliyyat paketinə vurulmuş təhlükə nişanları üçün kvadratın tərəflərinin ölçüsü 100 mm-dən az olmamalıdır (əgər qabın ölçüsü yol vermirsə, kvadratın tərəflərinin ölçüsü 50 mm-ə qədər azaldıla bilər, «Partlaya bilər» sözlərinin əvəzinə qısaldılmış şəkildə «Partlayıcı» sözü yazıla bilər), dəmir yolu nəqliyyat vəsaitinə, konteynerə vurulmuş təhlükə nişanı üçün kvadratın tərəfinin ölçüsü 250 mm-dən az olmamalıdır.

Qara rəngli haşiyə, qaba və nəqliyyat paketinə vurulmuş nişanın kənarından 5 mm məsafədə konteynerə və ya dəmir yolu nəqliyyatı vasitəsinə vurulan nişanın kənarından 15 mm məsafədə yerləşdirilməlidirlər.

PM-in şərti nömrəsi bərabəryanlı üçbucağa vurulur və bu üçbucaq təhlükə nişanının altına vurulur (bax. şəkil 1a). Üçbucağın tərəflərinin ölçüsü 50, 80 və ya yük vahidinə vurulduqda 150 mm-dən, konteynerə və dəmir yolu nəqliyyatı vasitəsinə vurulduqda isə 250 mm-dən az olmamalıdır.

Qara rənglə vurulmuş haşiyə, tərəfləri 50 və ya 80 mm ölçüdə olduqda üçbucağın kənarından 50 mm aralı məsafədə, tərəfləri 150 və ya 200 mm olduqda isə 15 mm aralı məsafədə yerləşdirilməlidir.

Üçbucağın tərəfləri 150 və ya 200 mm ölçüdə olarsa, PM-in şərti nömrəsinin rəqəmlərinin hündürlüyü 50 mm olmalıdır. Yük yerlərinin ölçüsü kiçik olduqda PM-ın şərti nömrəsinin yerləşdiyi üçbucağın tərəfləri 25 mm-ə qədər, yükün şərti nömrəsini müəyyən edən rəqəmlərin hündürlüyü isə 10 mm-ə qədər kiçildilə bilər.

4.2.4. Yükün təhlükə nişanını xarakterizə edən markalanma vurulur:

a) qaba və (və ya) nəqliyyat paketinə kontrast fonunda və ya manipulyasiya nişanları ilə yanaşı yarlıqda, Dövlət standartı üzrə («Yüklərin daşıma Qaydaları»nın müvafiq bölməsi);

b) konteynerdə — qapıya, yan divarlara və əgər konstruksiya yol verirsə, damına;

c) dəmir yolu nəqliyyat vasitəsinə — hər iki qapının mərkəzinə elə vurulmalıdır ki, qəza-bərpa işləri zamanı personal həmin nişanları görsün.

Markalanmanın vurulması üçün Dövlət standartına müvafiq üsullardan və materiallardan istifadə edilir.

 

Şəkil 3. Təhlükə yarlıkının forması və tərkibi: 1 — təhlükə nişanı, 2 — şərti nömrə, 3 — BMT nömrəsi.

İri ölçülü qaba, konteynerə və dəmir yolu nəqliyyatı vasitəsinin üzərinə təhlükə nişanı, qəza kartoçkasının nömrəsi və üçbucaqda PM-in şərti siyirmə yarlık (şəkil 3a) nömrəsi və ya düzbucaqlıda BMT nömrəsi (şəkil 3b) bərkidilməlidir. Həmin nişan və nömrələr boşaltma başa çatdıqdan sonra yükalan tərəfindən çıxarılır. Çıxarılan yarlıkın bərkidilmə yeri 6 nömrəli əlavəyə əsasən müəyyən edilir.

4.3. Daşınmaya sifariş və daşıma sənədlərinin tərtib edilməsi

4.3.1. Yükalan dekadanın başlanmasına qədər üç gündən gec olmayaraq, stansiya rəisi vasitəsilə yol hissəsinin rəisinə, Daşıma birliyinə, MN-nin yükgöndərənlərinə, dəmir yolu sahəsinin və stansiyanın hərbi komendantına 15 nömrəli əlavədə göstərilmiş formada, dekadanın günlərinə bölməklə yükləmə üçün dekada sifarişi verməlidir.

DİN-nin və Dövlət Təhlükəsizliyi Xidmətinin (DTX) yükgöndərəni sifarişi DİN XDŞ-nə verir. [14]

4.3.2. Vaqonların PM ilə yüklənməsi üçün verilməsi haqqında bildiriş «Yüklərin daşınma Qaydaları»na uyğun olaraq müəyyən edilir.

Stansiya Müdafiə Nazirliyinin PM-in yüklənməsi üçün hərəkət düzümünün verilməsi haqqında, həmçinin dəmir yolu sahəsinin və stansiyanın komendantını, DİN və DTX-nin PM-in yüklənməsi üçün hərəkət düzümünün verilməsi haqqında isə DİN XDŞ-ni xəbərdar etməlidir. [15]

4.3.3. Yükgöndərən yükləmənin başlanmasına qədər 24 saatdan gec olmayaraq, göndərmə stansiyasına qaiməni və ya PM «Yüklərin daşınma Qaydaları»na və bu qaydalara müvafiq tərtib edilmiş daşıma sənədlərinin komplektini təqdim etməlidir.

PM vaqon göndərmələri ilə və kiçik partiyalarla daşınarsa, hər bir vaqona və partiya üçün QU-27 formalı qaimə və ya daşınma sənədləri tərtib edilir.

PM hərbi nəqliyyatla, həmçinin yükgöndərənin (yükalanın) mütəxəssislərinin və ya mühafizə dəstəsinin müşayiətilə göndərilirsə, bu zaman bütün nəqliyyat və ya mütəxəssislər və ya mühafizə dəstəsilə müşayiət edilən vaqonlar qrupu üçün QU-27 formalı bir qaimə tərtib edilir.

4.3.4. PM-in yüklənməsinə və onların Dəmir yolu stansiyalarının Siyahısına (16 nömrəli əlavə) daxil edilmiş stansiyanın xüsusi ayrılmış sahəsinə gətirilməsinə stansiya rəisi, o olmadıqda stansiya rəisinin müavini icazə verir.

Yükləməyə icazə verilməsi haqqında qaimənin müvafiq sütununda yükləmə tarixi, yükün gətirilməsi, yükləmə əməliyyatlarının başlanması və qurtarması vaxtı göstərilməklə qeyd edilir. Bu zaman MN yüklərinin gətirilmə vaxtı dəmir yolu sahəsinin və stansiyanın hərbi komendantı, təhlükəsizlik xidməti, DİN XDŞ ilə razılaşdırılır.

4.3.5. PM-in daşınması üçün daşıma sənədlərini tərtib edərkən yükgöndərən 10.2 nömrəli cədvələ əsasən aşağıda göstərilən formada bu yükün şərti nömrəsini göstərməlidir:

§ «Partlayıcı maddə...;

§ yükün təsnifat şifri;

§ qəza kartoçkasının nömrəsi».

Əgər daşıma 10.1 nömrəli cədvələ müvafiq həyata keçirilərsə, bu sütunda yükün BMT nömrəsi, nəqliyyatın adı, təsnifat şifri, qəza kartoçkasının nömrəsi göstərilir.

PM-in daşınması üçün qaimə tərtib edilərkən onun üz tərəfinin yuxarı hissəsində 4.6.8-ci bəndə uyğun olaraq yükgöndərən qırmızı rəngdə «PM», «Qoruyucu» ştempellərini, həmçinin aşağıda göstərilənləri vurmalıdır:

a) «Təpədən buraxılmasın» - 10.1-ci və 10.2-ci cədvəllərdə tələb olunarsa;

b) «Tormoz söndürülsün» - bu Qaydalara əsasən söndürülmüş avtotormozlu vaqonlarda daşınmalı olan PM ilə yüklü vaqonlar daşınarkən, həmçinin belə PM-in avtotormozun söndürülməsi tələb edilməyən yüklərlə bir vaqonda daşınarkən;

c) «Seksiya açılmamalıdır» - 4.6.4-cü bəndə əsasən PM seksiyalarda (sxemlərdə) daşınarkən;

ç) «Mütəxəssisin müşayiəti ilə», «MN mühafizə dəstəsi», «Yükgöndərənin mühafizə dəstəsi», «DİN mühafizə dəstəsi» - yük mütəxəssisinin, hərbi mühafizə dəstəsinin, yükgöndərənin (yükalanın) və ya DİN-nin hərbiləşdirilmiş mühafizə dəstəsinin müşayiəti ilə daşınarkən; əgər yük eyni vaxtda həm mütəxəssisin, həm də hərbi mühafizə dəstəsinin (yükgöndərənin mühafizə dəstəsinin) müşayiəti ilə daşınırsa, hər iki ştempel vurulur; qaimənin «Yükün adı» sütununda mühafizə dəstəsinin, yükgöndərənin (yükalanın) və ya DİN-nin hərbiləşdirilmiş mühafizə dəstəsinin rəisinin soyadı, adı, atasının adı, PM mütəxəssis tərəfindən müşayiət edilərkən isə göstərilənlərdən başqa onun şəxsiyyətini təsdiq edən sənədin və ezamiyyət vəsiqəsinin nömrəsi göstərilməlidir;

d) «D.y. mühafizəsi» - 4.9.3-cü bəndə əsasən dəmir yolunun hərbiləşdirilmiş mühafizə dəstəsinin müşayiətilə daşınan PM üçün;

e) 119, 126, 137, 141, 179, 182 şərti nömrələrlə PM daşınarkən bütün daşıma sənədlərinə «PM» ştempeli əvəzinə qırmızı rəngli «Xüsusilə təhlükəlidir, PM¹» ştempeli vurulmalıdır.

Yükgöndərən tərəfindən qaiməyə vurulmuş ştempellər və qeydlər əsasında stansiya analoji qeydləri və ştempelləri dəmir yolu tərəfindən tərtib edilən daşıma sənədlərinə vurur.

PM bir vaqonda kiçik partiyalarla yolda qismən boşalma ilə daşınarsa, bu Qaydaların 4.3.5 bəndi ilə nəzərdə tutulmuş ştempellər hər bir qaiməyə bu sənəd üzrə daşınmaya verilmiş yükə müvafiq vurulur.

PM-i müşayiət edən mütəxəssislər və mühafizə dəstəsi olan vaqonların isidilməsi üçün soba qurğuları olarsa, yükgöndərən QU-27 formalı qaimə tərtib edərkən qaimənin «Yükün adı» və ya «Qeydlər» sütununda (müvafiq vaqonun nömrəsi qarşısında) «Soba vasitəsilə isidilir» sözlərini qeyd etməlidir.

4.3.6. PM-in vaqonlara yüklənməsi, yerləşdirilməsi və bərkidilməsi üçün məsul olan yükgöndərənlər və ya onların işçiləri qaimənin arxa tərəfində, 1-ci sütunda «Yüklərin yüklənməsinin və bərkidilməsinin texniki şərtləri»nin müvafiq bölməsində müəyyən edilmiş qaydada qeyd etməli və onun öz vəzifəsini, soyadını göstərməklə, imzaları ilə təsdiq etməlidirlər.

Qaiməyə aşağıda göstərilən qaydada bəyannəmə əlavə edilməlidir.

Bəyannamə

Bununla təsdiq edirəm ki, bu qaimə üzrə daşınmaya təqdim edilmiş yük partiyası, «Təhlükəli yüklərin dəmir yolu nəqliyyatı ilə daşınma Qaydaları»nın tələblərinə uyğun olaraq, qaimədə göstərilən adına, çəkisinə tamamilə müvafiqdir, lazımi qaydada təsnifatlandırılmış, qablaşdırılmış, markalanmış, təhlükə nişanları ilə təchiz edilmiş, yerləşdirilmiş, bərkidilmiş və bütün cəhətlərdən PM-ın dəmir yolu nəqliyyatı ilə daşınması üçün lazımi vəziyyətdədir (Bəyannaməyə «Texniki təhlükəsizlik haqqında» Qanunla müəyyən edilmiş digər məlumatlar da əlavə olunur).

Bəyannamə yükgöndərənin PM-ın yüklənməsi üçün məsul olan nümayəndəsi tərəfindən imzalanır.

4.3.7. PM yükgöndərənin (yükalanın) mütəxəssislərinin və ya mühafizə dəstəsinin müşayiətilə böyük miqdarda, həmçinin vaqon qrupları ilə daşındıqda, göndərmə stansiyası vaqon vərəqini və QU-29a formalı yol cədvəlini «Yüklərin daşınma Qaydaları»na müvafiq tərtib edir.

Daşıma sənədlərini tərtib edən stansiya vaqon vərəqinin və yol cədvəlinin arxa tərəfinin müvafiq sütunlarına, yükgöndərənin qaiməyə bu Qaydaların 4.3.5-ci bəndinə əsasən vurduğu ştempelləri və qeydləri vurur.

Bu zaman «PM» ştempeli, həmçinin 4.3.5-ci bəndlə nəzərdə tutulmuş ştempellər və alışmış PM-in söndürülmə üsulları haqqında edilən qeydlər yol cədvəlinin «Təhlükə kateqoriyası haqqında ştempellər» sütununa vurulur.

«Təpədən buraxılmasın» və «Seksiya açılmamalıdır», həmçinin «Soba vasitəsilə isidilir» ştempelləri yol cədvəli ilə hərəkət edən vaqonların siyahısının «Qeyd» sütununa vurulur.

PM kiçik partiyalarla 4.1.13-cü bəndə uyğun olaraq yolda qismən boşaltmaqla daşınarkən, daşıma sənədləri PM daşımaya qəbul edən, sonradan isə qismən boşaltma stansiyaları tərəfindən yol cədvəlindən yükün üzərinə yapışdırılmış paketə yerləşdirilir və yol boyu ilk təyinat stansiyasına hərəkət edən yükün üzərinə yapışdırılır. Bu yol cədvəlinin arxa tərəfinə yükgöndərən tərəfindən 4.3.5-ci bəndə müvafiq vurulmuş ştempellər keçirilir. Bu vaqonda digər təyinat stansiyalarına daşınan yüklərin yol cədvəlləri sənədlərin konvertləşdirilməsi üçün istifadə edildikdə ştempellər və qeydlər bu yol cədvəllərinə köçürülürlər. Vaqon vərəqi PM-in qismən boşaldıldığı stansiyada qalır və həmin stansiya boşaltmadan (yükləmədən) sonra yeni vaqon vərəqi tərtib edir.

4.3.8. Hər bir halda stansiya rəisi, onun müavini və ya yük kontorunun müdiri PM üçün tərtib edilmiş daşınma sənədlərinin (qaimənin, bəyannamənin, yol cədvəlinin və vaqon vərəqinin) tərtib edilməsinin düzgünlüyünü və bu Qaydalara müvafiq olub-olmamasını yoxlamalıdır.

4.4. Vaqonların yüklənmə üçün hazırlanması və yük altına verilməsi

4.4.1. PM-in daşınması üçün yük dəmir yolunun hərbiləşdirilmiş mühafizə dəstələri tərəfindən müşayiət edilirsə, keçid meydançalarında və dayanacaqlarda əl tormozlarına malik olan vaqonlardan istifadə edilməsinə yol verilir.

4.4.2. PM-in texniki, həmçinin kommersiya cəhətdən müayinədən keçməmiş vaqonlara yüklənməsinə yol verilmir. Vaqon yüklənmənin başlandığı gün boş vəziyyətdə müayinədən keçməlidir.

Dəmir yolu vaqonlarına texniki xidmət və onların texniki cəhətdən belə yüklərin daşınması üçün istifadə edilməsinə yararlılığı dəmir yolunun vaqon təsərrüfatının və texniki təhlükəsizlik xidmətinin (TTX) işçiləri tərəfindən həyata keçirilir.

Yükgöndərənə (yükalana) mənsub olan və ya onlar tərəfindən icarəyə götürülmüş hərəkət düzümünün texniki müayinəsi və vaqonların işlək hərəkət hissələrinin, təkər cütlərinin, buks qovşağının, ramalarının yararlılığı yükgöndərənin stansiya rəisinə yazılı surətdə və ya qeydiyyatdan keçmiş telefonoqram ilə verdiyi sifariş əsasında dəmir yolunun vaqon təsərrüfatının işçiləri tərəfindən həyata keçirilir.

Bu vaqonların texniki vəziyyəti və PM-in daşınması üçün onların kuzovlarının (banlarının) (döşəməsinin, divar örtüklərinin, qapılarının, damlarının, lyük qapaqlarının) yararlılığı, qapaqlarının möhkəm bağlanması və həmçinin bütün daxili və xarici avadanlıqlarının təmizliyi və vəziyyəti yükgöndərən tərəfindən müəyyən edilir.

4.4.3. PM-ın yüklənməsi üçün ayrılmış, həmçinin yükgöndərənlərə (yükalanlara) mənsub olan və ya onlar tərəfindən icarəyə götürülmüş vaqonların uçotu VU-14 formalı ayrıca kitabda aparılır, texniki müayinə üçün təqdim edilmiş vaqonların müayinəsi və onların texniki cəhətdən PM daşınması üçün yararlı olması haqqında müayinəni aparan işçilər tərəfindən bu kitaba müvafiq qeydlər edilir və bu zaman avtotormozların işə salınması və söndürülməsi haqqında həmçinin sonuncu dövri təmirinin yeri, vaxtı haqqında əlavə qeydlər edilir. Bu qeydlər həmin işçilərin imzaları ilə təsdiqlənir.

4.4.4. Vaqonların PM-in daşınması üçün kommersiya cəhətdən yararlılığı yükgöndərən tərəfindən müəyyən edilir.

Yükgöndərənə (yükalana) mənsub olan və ya onlar tərəfindən icarəyə götürülmüş hərəkət düzümünün, həmçinin boşaltmadan sonra dəmir yolu vaqonlarının yuyulması və təmizlənməsi yükgöndərənin (yükalanın) qüvvəsi və vəsaitləri ilə həyata keçirilir.

4.4.5. PM yüklənməmişdən əvvəl yükgöndərən 8 nömrəli əlavədə göstərilən qaydada örtülü vaqonların qapı və yük aralıqlarındakı deşikləri tutmalıdır. Belə vaqonların yan və tavan lyukları əvvəlcədən möhkəm bağlanılır və içəri tərəfdən «Yüklərin yüklənməsi və bərkidilməsinin texniki şərtləri»nin III bölməsinin tələblərinə müvafiq olaraq məftil və tir vasitəsilə bərkidilir.

4.4.6. Əgər Siyahıda «PM daşınarkən vaqonların avtotormozları söndürülməlidir» (bax. 10.1-ci və 10.2-ci cədvəllərdəki qeydlər) göstərilibsə, bu PM-in yüklənməsi üçün vaqonlar verilməmişdən əvvəl vaqon baxıcısı ayırıcı kranları bağlamalı və onu belə vəziyyətdə məftillə bərkitməli və plomblamalıdır.

Göstərilən vaqonlarda avtotormozların söndürülməsi dalan yoluna xidmət göstərilməsi haqqında təlimatla müəyyən edilmiş qaydada vaqon yükləndikdən sonra təhvil yolunda həyata keçirilir.

Stansiyaların texniki-sərəncam aktlarına (bundan sonra — stansiyanın TSA) əsasən, əgər manevrlər yalnız işə salınmış avtotormozlar ilə həyata keçirilirsə, stansiyadan göndərilən PM yüklü vaqonların tormozları onlar yola düşən qatarın tərkibinə qoşulduqdan və həmin qatarda tormozlar işə salındıqdan sonra söndürülür. Stansiyaya gəlmiş vaqonların tormozları onlar qatardan açılanadək işə salınmalıdır.

4.4.7. Avtotormozların söndürülməsi, vaqon təsərrüfatı xidmətinin işçilərinə onların söndürülməsi zəruriyyətinin bildirilməsi qaydası, həmçinin dəmir yolunun lokomotivlərinin xidmət etdiyi dalan yollarında belə vaqonların manevr hərəkətinin yerinə yetirilməsi zamanı əlavə təhlükəsizlik tədbirləri Texniki təhlükəsizlik Xidməti (TTX) tərəfindən 4.6.18-ci bəndə müvafiq hazırlanır və yolun hissə, daşıma birliyinin rəisləri tərəfindən təsdiq edilir.

4.4.8. Vaqon baxıcısı olmayan stansiyalarda PM ilə yüklənməyə verilmiş vaqonların hazırlanması və texniki xidməti, həmçinin ikiqat əməliyyatların yerinə yetirilməsi qaydası PM-in hər bir yüklənmə məntəqəsi üzrə yol rəisi tərəfindən müəyyən edilir.

4.4.9. PM tam metaldan hazırlanmış, müşayiətçilər və hərbi mühafizə dəstəsinin yerləşdirilməsi üçün yeri olan, yükgöndərənin (yükalanın) ixtisaslaşdırılmış vaqonlarında daşınarkən, PM-in növündən asılı olmayaraq müşayiətçilərin və hərbi mühafizə dəstəsinin həmin vaqonda getməsinə yol verilir. Göstərilən yer atmosferə qığılcımın düşməsini istina edən mövcud elektrik isitmə qurğuları ilə, nasaz olduqda isə, onların avtomatik söndürülməsini təmin edən qurğularla, həmçinin yükgöndərən (yükalan) tərəfindən normalar üzrə müəyyən edilmiş yanğınsöndürmə vasitələri ilə təchiz edilməlidir. İsitmə cihazlarının konstruksiyası və onların quraşdırılma yeri hərbiləşdirilmiş mühafizə dəstəsinin idarə orqanları və dəmir yolunun vaqon təsərrüfatı işçiləri ilə razılaşdırılmalıdır. Bu zaman 4.3.5-ci bənddə nəzərdə tutulmuş qaydada, vaqonun soba vasitəsilə isidilməsi haqqında daşıma sənədlərində qeydiyyat aparılmır.

Yükgöndərən yükləmədən əvvəl göstərilən cihaz və vasitələrin saz vəziyyətdə olmalarını yoxlamalıdır.

PM-in daşınması üçün nəzərdə tutulmuş ixtisaslaşdırılmış vaqonların elektrik avadanlıqları partlayışdan mühafizə tələblərinə cavab verməlidir.

PM yüklənmiş vaqonda hərbi keşik dəstəsinin və müşayiətçi mütəxəssislərin getməsinə yol verilmir. Belə daşıma zamanı mütəxəssislərin, hərbi keşik və mühafizə dəstələrinin yerləşdirilməsi üçün yükgöndərənin planının hesabına, imkan daxilində, keçid meydançası olan örtülü dördoxlu vaqon ayrılır. Belə vaqonlar dəmir yolu tərəfindən aşağıda göstərilən qaydada təchiz edilməlidir:

§ MN, DİN, Dövlət Təhlükəsizliyi Xidməti hərbi keşikçilərinin yerləşdirilməsi üçün — dəmir yolu rəhbərliyi tərəfindən təsdiq edilmiş «Dəmir yollarında çıxarılma tipli hərbi avadanlığın hazırlanması, istismarı, uçotu və saxlanması üzrə Təlimat»la müəyyən edilmiş normalara uyğun olaraq; [16]

§ yükgöndərənin (yükalanın) mütəxəssislərinin və ya mühafizə dəstəsinin, həmçinin milis dəstələrinin yerləşdirilməsi üçün qış mövsümündə sobalarla və soba avadanlıqları ilə.

Mühafizə dəstəsinin və müşayiət edən mütəxəssislərin yerləşdirilməsi üçün yükgöndərənə (yükalana) mənsub olan və onlar tərəfindən avadanlıqlarla təchiz edilmiş, stansiyalarda sanepidemioloji xidmətin, insarı və heyvanların daşınmasına yararlı hesab edilən vaqonlardan və ya yükgöndərən (yükalan) tərəfindən avadanlıqla təchiz edilmiş tamamilə metal sərnişin vaqonundan istifadə edilə bilər.

4.4.10. Yükgöndərən ixtisaslaşdırılmış, mülkiyyətində və ya icarədə olan vaqon və konteynerlərə PM yüklənərkən yükləmə əməliyyatı başlanmamışdan əvvəl vaqonların və konteynerlərin, onların konkret partlayıcı maddənin daşınması zamanı təhlükəsizliyini təmin edən avadanlıqları daxil etməklə, texniki cəhətdən saz olmaları haqqında şəhadətnaməni stansiyanın və ya vaqon deposunun işçilərinə təqdim edir.

Vaqon təsərrüfatının işçisi şəhadətnamənin nömrəsini VU-14 kitabına qeyd edir, yükgöndərən isə qaimənin arxa tərəfində 4-cü sütunda «Vaqon texniki və kommersiya cəhətdən sazdır və onun avadanlığı, müəyyən edilmiş tələblərə müvafiqdir» sözlərini qeyd edir.

Şəhadətnamə aşağıda göstərilən formada tərtib edilir:

Partlayıcı materialların daşınması üçün vaqonun kuzovunun texniki vəziyyəti haqqında Şəhadətnamə

Bu şəhadətnamə ilə təsdiq olunur ki, ______________________________________ vaqon kuzovunun (avadanlıqlar da daxil olmaqla) texniki vəziyyətinə görə _________________________________________ [daşınan yükün adı] daşınma təhlükəsizliyini təmin edir.

Şəhadətnamə __________________________ müddətədək qüvvədədir.

Möhür yeri

Xidmət, sex rəisi

[vaqonlara göstərilən xidmətə görə məsul şəxs]

4.4.11. PM üçün nəzərdə tutulmuş və yükgöndərənin (yükalanın) mülkiyyətində olan yeni ixtisaslaşdırılmış vaqonların texniki müayinə aktları tərtib edilərkən və onlar dəmir yollarında istismar üçün yararlı hesab edilərkən, texniki təhlükəsizlik xidməti (TTX) və vaqon təsərrüfatı konstruksiyalarının uyğunluğunu və vaqonun texniki hazırlanma sertifikatını yoxlamalıdır.

4.5. PM-ın gətirilməsi, yüklənməsi, boşaldılması və yükdəyişdirmə (bir yerdən başqa yerə yükləmə)

4.5.1. PM vaqonlara göstərilən yüklərin vaxtında yüklənməsini, boşaldılmasını və işlərin təhlükəsizliyini təmin edən və yalnız yükgöndərənə (yükalana) mənsub olan, yaxud onlar tərəfindən icarəyə götürülmüş, dalan dəmir yollarında yüklənməlidir (boşaldılmalıdır).

4.5.2. Müdafiə Nazirliyinə, Milli Təhlükəsizlik Nazirliyinə və Daxili İşlər Nazirliyinə və Dövlət Təhlükəsizliyi Xidmətinə məxsus olan PM-in (101, 115, 119, 121, 125, 126, 128, 130, 133, 134, 137, 141, 143, 148, 150, 154, 155, 156, 167, 168, 176, 179, 180, 182, 199, 301, 320 şərti nömrəli yüklərdən başqa) yüklənməsi və boşaldılması dəmir yolu rəhbərliyinin təsdiq etdiyi dəmir yolu stansiyalarının xüsusi ayrılmış açıq meydançalarında da həyata keçirilə bilər. [17]

PM-in yüklənməsi, boşaldılması və yükdəyişdirmə üçün ayrılmış yerlərə və mexanizmlərə olan ümumi tələblər 12 nömrəli əlavədə göstərilmişdir.

4.5.3. Müəssisələrin, idarələrin, təşkilatların və hüquqi şəxslərin dalan yollarında, həmçinin dəmir yolu stansiyalarının xüsusi ayrılmış açıq meydançalarında PM olan vaqonların gecə-gündüz yüklənməsi və boşaldılması yükgöndərənin (yükalanın) qüvvəsi və vəsaitləri ilə 12 nömrəli əlavədə göstərilən tələblərə müvafiq həyata keçirilir.

Vaqonların, müəssisələrin, idarələrin, təşkilatların və hüquqi şəxslərin dalan yollarına verilməsi və götürülməsi qaydaları dalan dəmir yolunun istismar edilməsi haqqında müqavilələrlə, həmin dalan dəmir yoluna dəmir yolunun lokomotivi xidmət göstərdikdə isə vaqonların verilməsi və götürülməsi haqqında müqavilələrlə müəyyən edilir.

4.5.4. PM yükgöndərən və ya yükalan tərəfindən ayrılmış xüsusi nümayəndənin rəhbərliyi altında, yolun yanğından mühafizəsi və texniki təhlükəsizlik xidmətinin nümayəndəsinin iştirakı ilə yüklənir və boşaldılır.

Bu zaman yükgöndərənin və ya yükalanın nümayəndəsi PM-in dəmir yolu stansiyalarının xüsusi ayrılmış açıq meydançalarına gətirilməsini və aparılmasını, PM-in təqdim edilmiş (sxemlərə) və «Yüklərin yüklənməsi və bərkidilməsinin texniki şərtləri»nə uyğun olaraq yüklənməsinin, yerləşdirilməsinin və bərkidilməsinin, həmçinin açıq hərəkət düzümündə PM-in xüsusi qaydada örtülməsinin düzgünlüyünü, PM-in birgə yüklənməsi şərtlərinin yerinə yetirilməsini və yükləmə-boşaltma işləri zamanı təhlükəsizlik tədbirlərinə əməl edilməsini, yüklü vaqonun dəmir yoluna təhvil verilənədək və ya boşaldılmaq üçün gəlmiş vaqonun dəmir yolundan qəbul edildiyi andan PM-in mühafizəsini təmin etməlidir.

Dəmir yolu stansiyalarının xüsusi ayrılmış açıq meydançalarında Müdafiə Nazirliyinə, Milli Təhlükəsizlik Nazirliyinə və Daxili İşlər Nazirliyinə və Dövlət Təhlükəsizliyi Xidmətinə məxsus olan PM-in vaqonlara yüklənməsi və boşaldılması zamanı yükgöndərən (yükalan) iş başlanana qədər stansiya rəisinə görülən işlərin təhlükəsizliyinin təmin edilməsi üçün məsul olan şəxsin soyadını və vəzifəsini bildirməlidir.

4.5.5. Yükgöndərən PM-in daşınması üçün əvvəlcədən vaqonları xüsusi avadanlıqlarla təmin etməli, PM-in bərkidilməsi və vaqonların hazırlanması üçün materiallar (lövhələr, dayaqlar və arakəsmələr, çanaqlar, şəbəkələr, yumşaq altlıq materialları, keçə, brezent, kraft-kağızlar, yapışqan və s.) hazırlamalıdır.

4.5.6. Yükgöndərən PM göndərməyə verilənədək, PM-in yükləmə prosesində qablaşdırmanın düzgünlüyünü, qabın keyfiyyətini, markalanmanın aparılmasını, PM üzərində və daşıma sənədlərində PM-in şərti nömrəsinin (BMT nömrəsinin), yükün çəkisinin düzgün göstərilməsini, əgər yük plomblanıbsa, plomb və möhürlərin toxunulmazlığını yoxlayır, bütün yük yerlərinə diqqətlə baxır.

Aşkar edilmiş bütün zədələr və nasazlıqlar, həmçinin yüklənmə, boşaltma prosesində qabın aldığı zədə ən qısa müddətdə xüsusi ayrılmış yerlərdə aradan qaldırılmalıdır.

Əgər 4.5.2-ci bənddə göstərilən PM yüklənərkən yüklənmə başa çatanadək aradan qaldırılması mümkün olmayan defektlərə malik olan yük yerləri, həmçinin dağılma və tökülmə aşkar edilən qab daşınmaya buraxılmır və dərhal yükgöndərən tərəfindən PM-in qəza kartoçkasında göstərilənlərə müvafiq olaraq stansiyanın ərazisindən çıxarılır.

4.5.7. PM yüklənmə yerinə stansiya rəisi və ya onun müavini tərəfindən 4.3.4-cü bəndə müvafiq olaraq müəyyən edilmiş müddətdə gətirilir.

PM stansiyaya gətirilənədək yükgöndərən tərəfindən yuxarıda göstərilən işlərin görülməsi üçün 4.5.4-cü bəndə uyğun olaraq ayrılmış məsul nümayəndə stansiya rəisindən, o olmadıqda isə onun müavinindən PM-in göstərilən müddətdə gətirilmə vaxtını və imkanını təsdiq edən məlumat almalıdır. Stansiya rəisi və ya onun müavini tərəfindən belə təsdiqedici cavabın göndərilməsi nəzərdə tutulan bütün yük partiyasının hərəkət düzümü ilə mütləq təmin edildiyi halda verilə bilər.

Yükün stansiyaya müəyyən edilmiş vaxtdan əvvəl gətirilməsinə yol verilmir.

PM yükləmə yerinə gətirilənədək yükgöndərən 4.5.5-ci bəndə uyğun olaraq, yükləmək vaxtı lazım olan alət və materialları, həmçinin yük yerlərinin zədələnmə və ya qəza hallarının nəticələrinin ləğv edilməsi üçün zəruri vasitələri əvvəlcədən gətirməlidir.

PM stansiyaya hissə-hissə gətirilirsə, hərbi komanda (yükdaşıyan fəhlələr) yükün birinci partiyası ilə eyni vaxtda gətirilir.

4.5.8. Vaqonlar PM ilə tam həcmdə və ya tam yükgötürmə qabiliyyəti qədər yüklənməyibsə, boş qalan hissə, həmin yükalanın ünvanına digər tezalışmayan və təhlükəsiz yüklərlə (4.1.12-ci bənddə göstərilən PM-dən başqa) yüklənə bilər.

Yükləndikdən sonra PM texniki şərtlərə, lisenziyanın tələblərinə və ya müəyyən olunmuş qaydada təsdiq edilmiş çertyojlara (əgər «Yüklərin yüklənməsi və bərkidilməsinin texniki şərtləri» ilə yüklənməsi nəzərdə tutulmayıbsa) müvafiq şəkildə bərkidilir. [18]

PM-in yerləşdirilmə və bərkidilmə sxemlərində aşağıda göstərilənlər nəzərdə tutulmalıdır:

a) yük yerlərinin döşəmənin üzərində bir-birinə sıx şəkildə bir bərabərdə yerləşdirilməsi;

b) qutuların qapaqlarının, çəlləklərin tıxaclarının yuxarı vəziyyətdə yerləşdirilməsi;

c) döyüş sursatları məmulatlarının vaqonun uzunluğu oxu boyunca eninə düzülməsi mümkün olmayan döyüş sursatlarının vaqon boyunca öz oxları uzununa düzülməsi;

ç) mexaniki təsirlərə daha həssas olan yüklü yerlər elə yerləşdirilməlidir ki, onun yüklənməsi sonuncu növbədə boşaldılması isə birinci növbədə olsun;

d) normativ sənədlərdə (NS) məhdudiyyətlər qoyulmayıbsa vaqonların tutumundan və yükgötürmə qabiliyyətindən maksimum istifadə edilməlidir.

Texniki sənədlərdə PM-in yerləşdirilməsinin üsulları və sayı haqqında xüsusi göstərişlər olarsa, sxemlər hazırlanarkən bu göstərişlər rəhbər tutulmalıdır.

Daşıma zamanı ayrı-ayrı yerlərin tərpənməsinin və ya yıxılmasının qarşısını almaq üçün PM-in yuxarı sırasının bərkidilməsinin etibarlı olmasına, həmçinin açıq hərəkət düzümündə daşınan PM-in möhkəm bərkidilməsinə xüsusi diqqət yetirilməlidir. PM vaqona çox ehtiyatla, iş zamanı qığılcım verməyən alətlərdən (bürünc, mis, tunc və s.) istifadə etməklə bərkidilir, qaba təzyiq göstərilməsinə, təkan və zərbə vurulmasına yol verilmir.

4.5.9. Yükləmə başa çatdıqdan sonra vaqonların qapıları möhkəm bağlanır, qapı calaq yanlıqları, kilid-plomb qurğuları ilə fiksasiya olunur və ya lövhə məftili burmaqla bərkidilir və vaqon, yükgöndərənin plombları ilə plomblanır.

Vaqon yalnız yükləmənin məsul rəhbəri tərəfindən, «Yüklərin yüklənməsi və bərkidilməsinin texniki şərtləri»nə müvafiq həyata keçirilməsinə və PM-in etibarlı bərkidilməsinə əmin olduqdan sonra plomblanır. Yüklənmə, boşaltma, vaqonların plomblanması, onlardan plombların çıxarılması zamanı nəqliyyatı müşayiət edən şəxsin iştirakı ilə (belə müşayiət edilmə bu Qaydalarda nəzərdə tutulmuşsa) həyata keçirilir.

4.5.10. Təyinat stansiyasına PM-in gəlməsi, həmçinin PM-in dalan yollarına və ya xüsusi ayrılmış yerlərə boşalmaya verilməsi haqqında təyinat stansiyasının rəisi dərhal müəyyən edilmiş qaydada yükalana xəbər verir. Yükalan PM yüklü vaqonları stansiyaya gəldiyi andan 2 saatdan gec olmayaraq qəbul etməlidir.

MN-ə məxsus PM yüklü vaqonların gəlməsi və onların boşalmaya verilməsi haqqında stansiya rəisi müəyyən edilmiş qaydada, dəmir yolu sahəsinin və stansiyasının hərbi komendantına, DİN və Dövlət Təhlükəsizliyi Xidmətinin yükləri haqqında isə DİN Xüsusi Daşımalar şöbəsinə (XDŞ) məlumat verməlidir. [19]

4.5.11. Yükgöndərənin vəzifələri:

a) stansiyanın rəisi və ya müvafiq işçiləri ilə, MN, DİN və Dövlət Təhlükəsizliyi Xidmətinin yükləri üzrə isə, dəmir yolu sahəsinin və stansiyasının hərbi komendantı və DİN XDŞ ilə daima əlaqə saxlamaq, öz ünvanına gələn PM-in miqdarını bilmək, onların boşaldılması üçün əvvəlcədən yer, vasitələr hazırlamaq və PM-in qəbul edilməsi üçün məsul şəxs təyin etmək;

b) vaqonlar boşalmaya verildiyi ana qədər, boşalmanın məsul rəhbər işçisi ilə birgə PM-in müəyyən edilmiş müddətdə boşaldılmasını və mühafizəsini təmin etmək, vaxtında yükdaşıyan fəhlələr göndərmək;

c) vaqonlar boşalmaya verildiyi andan 12 saat ərzində PM-in stansiya ərazisindən çıxarılması;

ç) qismən boşaltma zamanı PM-in qalan hissəsinin boşalmış yerə dağılmaması üçün yaruslar və yükün bütün hündürlüyü boyu eyni vaxtda lövhələrlə və dayaqlıq tirlərilə, «Yüklərin yüklənməsi və bərkidilməsinin texniki şərtləri»nin tələblərinə uyğun şəkildə möhkəm bərkitmək.

4.5.12. Stansiya rəisi, MN-nin yükləri üzrə isə dəmir yolu sahəsinin və stansiyanın hərbi komendantı PM-in vaxtında yüklənməsinə, boşaldılmasına və stansiyanın ərazisindən çıxarılmasına nəzarət etməlidir.

4.5.13. Stansiyanın xüsusi ayrılmış yerlərinə yüklənmək və ya boşaldılmaq üçün verilmiş vaqonların sayı yolun tutumundan və ya yükləmə (boşaltma) imkanından artıq olmamalıdır. Nəqliyyatın tərkibində olan PM yüklü qalan vaqonlar stansiyanın TSA-da nəzərdə tutulmuş yollara, 12 nömrəli əlavənin (bənd 1) tələblərinə müvafiq qoyulurlar.

Əgər stansiyanın yol qurğuları göstərilən işlərin iki və daha çox məntəqələrdə yerinə yetirilməsinə imkan verirsə, bu zaman həmin məntəqələr bir-birindən ən azı 125 m . məsafədə yerləşdikdə, onlarda yükləmə-boşaltma və ya yükdəyişdirmə işləri eyni vaxtda aparıla bilər.

4.5.14. Yükləmə-boşaltma işlərinə xüsusi təlim və tibb müayinəsindən keçmiş yükgöndərənin (yükalanın) nümayəndəsi buraxılır.

Yükləmə-boşaltma işləri başlamamışdan əvvəl, bu işlərin görülməsi üçün təyin edilmiş şəxslər işlərə rəhbərlik edən və texniki təhlükəsizlik xidməti tərəfindən təhlükəsizlik texnikası üzrə təlimatlandırılmalı və bilikləri yoxlanılmalıdır.

Yükləmə-boşaltma işləri yerinə yetirilərkən bu Qaydaların 4.11-ci bəndində xüsusi razılıqda (lisenziyada) və digər normativ sənədlərdə göstərilən texniki şərtlərə və yanğın təhlükəsizliyi tədbirlərinə əməl edilməlidir. [20]

4.6. Qatarların tərtib edilməsi və manevr işləri

4.6.1. PM tək vaqonlar, vaqon qrupları və marşrutlar ilə müvafiq qoruyucu qoşmaqla, çəkisi və uzunluğu norma həddində olan qatarların hərəkət cədvəli ilə nəzərdə tutulmuş yük qatarlarında daşınır.

119, 126, 137, 141, 179, 182, 350, 351, 352, 360, 361, 362, 363, 365 şərti nömrəli PM yalnız xüsusi qatarda daşınır. Xüsusi qatarların hərəkət qaydası dəmir yolu rəhbərliyi tərəfindən müəyyən edilir.

Çeşidləmə və sahə stansiyaları arasında PM-lə yüklü vaqonlar, tərtibat planına müvafiq olaraq, bütün yük qatarları ilə hərəkət edə bilərlər. Belə vaqonlar aralıq stansiyalarından yaxınlıqdakı sahə və ya çeşidləmə stansiyalarına və ya geri istiqamətində yığma, daşıyıcı qatarlarla və ya dispetçer lokomotivləri ilə, qovşaq və qovşaqdan əvvəlki stansiyalar arasında isə ötürücü və daşıyıcı qatarlarla hərəkət edirlər.

Tərkibinə PM yüklü vaqon qoşulmuş yığma qatara, konduktor briqadası və ya qatar tərtibatçısı (qatarı müşayiət edən, sahədə dispetçer lokomotivilə işləyən və ya aralıq stansiyasının ştatında olan) tərəfindən xidmət edilməlidir.

PM-in aşağıda göstərilən qatarlarda daşınmasına yol verilmir:

a) sərnişin və poçt-baqaj qatarlarında (tabel silahının və onun döyüş sursatının, Müdafiə Nazirliyinin, Daxili İşlər Nazirliyinin və Dövlət Təhlükəsizliyi Xidmətinin hərbi keşik dəstələrinin, komandalarının və dəmir yolunun hərbiləşdirilmiş mühafizə dəstələrinin daşınması istisna olmaqla); [21]

b) insan, həmçinin tərkibinə hərbi eşalonlardan başqa insanlar minmiş ayrı-ayrı vaqonlar (eşalonun şəxsi heyəti olan vaqonlardan başqa) qoşulmuş qatarlarda;

c) birləşmiş qatarlarda;

ç) yuxarı üçüncü, aşağı üçüncü, yana dördüncü və böyük qabaritli qatarlarda;

d) uzunluğu hərəkət etdikləri sahələrin qəbul-göndərmə yollarının tutumundan çox olan qatarlarda.

Vaqonların nömrələnməsi üçün tərtibat planı üzrə daha uzaq qatarlara nəzərdə tutulmuş PM yüklü vaqonların, yaxın təyinatlı qatarlara qoşulmasına yol verilmir.

Hissə dispetçeri, stansiya növbətçisi və manevr dispetçeri qatar işini planlaşdırarkən, stansiyaya daxil olmuş PM yüklü vaqonların birinci növbədə az sayda qatarlar ilə göndərilməsi imkanını araşdırmalıdır.

4.6.2. Dəmir yolunun hərbiləşdirilmiş mühafizə dəstəsi ilə müşayiət edilməli olan PM yüklü vaqonlar bir qrupdan olan qatarlara qoşulur, bu zaman bir istiqamətdən olan vaqonlar getdiyi bütün yol boyu açılmamalıdır. Mühafizə dəstəsi, qorunan vaqondan və ya vaqonlar qrupundan beş vaqondan uzaq məsafədə olmamalıdır.

Mühafizə dəstəsinin getməsi üçün, keçid meydançasından, xüsusi ayrılmış və avadanlıqlarla təchiz edilmiş vaqonlardan və ya qatar lokomotivinin qeyri-işçi kabinəsindən istifadə edilir. Nişançı əvvəlcədən lokomotivdə getmə qaydası haqqında maşinist tərəfindən təlimatlandırılmalıdır.

4.6.3. Söndürülmüş avtotormozlarla daşınmalı olan PM yüklü vaqonlar, dəmir yolunun texniki istismar Qaydaları ilə müəyyən edilmiş qaydada qatara qoşulur.

Belə yüklər Müdafiə Nazirliyinin, Daxili İşlər Nazirliyinin və Dövlət Təhlükəsizliyi Xidmətinin keşikçiləri ilə qorunan nəqliyyatla (vaqonlar qrupu ilə) daşınarkən onlar qatarlara qoşulduqda, həmin şərtlərə əməl edilir, bu zaman qruplar arasında bir ədəddən çox olmayan sayda hərbi nəqliyyata aid olmayan vaqonun qoşulmasına yol verilir.

PM yüklü vaqonlar yükgöndərənin (yükalanın) mütəxəssisləri və ya hərbi keşikçiləri ilə müşayiət edilərkən onlar tərəfindən qorunan vaqonlar, bir qrupdan olan qatarlara qoşulur. Bu vaqonların bir-birindən və ya qatarın digər vaqonlarından qorunması, təhlükəsiz yüklü və ya boş vaqonlardan istifadə edilməklə həyata keçirilir.

Vaqonların bir-birindən qorunması, yükləmə yerindən təyinat yerinədək boş vaqonlardan istifadə edilməklə həyata keçirildikdə, boş vaqonların nömrələri QU-27 formalı dəmir yolu qaiməsinə yazılır.

Qoruyucu kimi boş vaqonlardan istifadə edilməsinə, yükgöndərən razılıq verməzsə, stansiyada PM yüklü vaqonların qoruyucusu kimi istifadə edilə bilən yüklü vaqonlar yığılanadək onlar dalan yolunda qalır.

4.6.4. Tərkibində PM yüklü hərbi nəqliyyat olan qatarlara bu hərbi nəqliyyata aidiyyəti olmayan PM yüklü vaqonlar qoşula bilərlər. Xüsusi hərəkət düzümünün, stansiyaların və daşınan PM-in normativ texniki sənədləri ilə nəzərdə tutulmuş müəyyən texnoloji sxemlər (qoşmalar) üzrə tərtib edilmiş nəqliyyatın, PM-i müşayiət edən mütəxəssisin və ya hərbi keşik dəstə rəisinin icazəsi olmadan açılmasına yol verilmir.

Belə seksiyalarda və sxemlərdə (qoşmalarda) mütəxəssislərin və keşikçilərin getməsini və PM yüklü vaqonlar arasında qoruyucu qoşma zəruriyyəti olub-olmamasını yükgöndərən NS (normativ sənəd) əsasında müəyyən edir.

Əgər NS-lə nəzərdə tutulmuşdursa, refrijerator seksiyalarında və sxemlərində (qoşmalarında) belə qoruyucunun olması tələb olunmur.

Qoruyucu vaqonlar olmadan PM-in dəmir yolu tərəfindən daşınmasına əsas qaimədə «Seksiya açılmasın» ştempelinin olmasıdır.

4.6.5. Eşalona mənsub olan avtomaşınlara, avtoqatarlara, avtosisternlərə və digər xüsusi tutumlara, həmçinin açıq zirehli transportyorlara yüklənmiş PM, qatar tərkibində hərəkət edərkən 4.6.6 - 4.6.8-ci bəndlərə əsasən qoruyucuya malik olmalıdır.

Eşalona mənsub olan döyüş sursatı ilə təchiz edilmiş tank, özü hərəkət edən artilleriya qurğuları, artilleriya dartıcıları və örtülü zirehli nəqliyyatlar ilə yüklənmiş platformalar və yarımvaqonlar qatarda qoruyucusuz hərəkət edə bilərlər.

Yükün müşayiət edilməsi və qorunması üçün ayrılmış bələdçilər, mütəxəssislər, keşikçi dəstələri olan vaqonlar qatarda PM yüklü vaqonlardan həm irəlidə, həm də arxada qoşula bilər.

Tezalışan mayelərlə yüklənmiş vaqon tərtibat stansiyalarında qatara PM ilə yüklənmiş vaqonlardan sonra (qatarın əvvəlindən hesab edilməklə) qoşulmalıdır.

4.6.6. Daşıma sənədlərində «Qoruyucu» ştempeli olan PM yüklü vaqonlar qatara qoşularkən və manevr işi yerinə yetirilərkən aşağıdakı 1 nömrəli cədvəldə göstərilən minimum normadan az olmayaraq qoruyucuya malik olmalıdır.

4.6.7. Tərkibində PM yüklü vaqonlar olan qatarlarda qoruyucu kimi təhlükəsiz yüklü vaqonlardan və ya boş vaqonlardan, həmçinin təhlükəsiz yüklü sisternlərdən istifadə edilə bilər.

Boş və yüklü platformalar (o cümlədən 1 nömrəli cədvəldə göstərilənlər), həmçinin transportyorlar qoruyucu kimi istifadə edildikdə, PM yüklü vaqona ən azı iki vaqon qoşulur.

 

 

1 nömrəli cədvəl

 

PM yüklü vaqonlar üçün qatarlarda və manevr işləri zamanı minimum qoruyucu normalar

 

 

4.6.8. Hərbi eşalonlarda PM-in, eşalona mənsub olan, digər təhlükəli yüklərlə birgə daşınmasına yol verilir, bu zaman onların arasında qoşulan qoruyucuların sayı bir vaqondan az olmamalıdır və 4.6.7-ci bənddə göstərilən tələblərə uyğun olmalıdır.

4.6.9. Stansiyada PM yüklü vaqonlar ilə manevr işi üçün ayrılmış manevr lokomotivi radio rabitə vasitəsilə təchiz edilməlidir, qatar tərtibatçısı isə daşınan saz radiostansiyaya malik olmalıdır.

4.6.10. PM yüklü vaqonlarla manevr edilməsi zəruriyyəti olduqda, stansiya növbətçisi, manevr dispetçeri və ya təpə növbətçisi bu barədə qatar tərtibatçısına məlumat verməlidir, o isə öz köməkçisini və lokomotiv maşinistini PM yüklü vaqonlarla işləmək qaydası haqqında yerli təlimatla müəyyən edilmiş qayda ilə və vasitələrlə xəbərdar etməlidir.

Əgər PM yüklü vaqonların və ya hərbi nəqliyyat tərkibindən olan vaqonların sənədlərinə «Təpədən buraxılmasın» ştempeli vurulmuşdursa, onlarla manevr işi asta-asta və ya təpəaltı park tərəfdən lokomotivlə götürməklə, təkansız və sərt dayanma etməməklə, qoruyucu normalara ciddi əməl etməklə həyata keçirilir. PM yüklü vaqonların digər vaqonlara və ya lokomotivlərə qoşulması zamanı bir-birlərinə dəymə sürətləri 3 km/saat-dan çox olmamalıdır. Bu vaqonlar çeşidləmə təpəsindən yalnız lokomotivlə buraxıla bilər.

4.6.11. Daşıma sənədlərində «Təpədən buraxılmasın» ştempeli vurulmamış PM yüklü vaqonlar çeşidləmə təpələrindən buraxıla bilərlər və onların təkanlarla manevr edilməsinə yol verilir. Belə vaqonların digər vaqonlarla birləşdirilməsi zamanı bir-birlərinə dəymə sürətləri 5 km/saat-dan çox olmamalıdır. Buraxılma prosesində təpə növbətçisi (paylaşdırma məntəqəsinin operatoru) və ya təpə tərtibatçısı, icra postlarının operatorlarını, vaqonların hərəkət sürətinin tənzimləyicisini, yoldəyişmə postlarının növbətçilərini PM ilə yüklənmiş vaqonların açılmaları haqqında xəbərdar etməlidir. Belə açılmaların təpədən buraxılmasında, endirilməsində, həmçinin PM yüklü vaqonların olduğu yola hər hansı açılan vaqonun buraxılmasında iştirak edən işçilər xüsusən diqqətli olmalı, təpədən buraxmanın təhlükəsizliyini və hərəkət tərkibinin zədələnməməsini təmin etməlidirlər. Çəkmə sürəti, həmçinin tormoz mövqelərində tormozlanma gücü açılmalar arasında zəruri intervallar yaratmaqla və bu vaqonların digər vaqonlarla bir-birlərində müəyyən edilmiş dəymə sürətlərinə danışıqsız əməl etməklə tənzimlənməlidir.

Belə qaydalara və təhlükəsizlik tədbirlərinə bu vaqonların təkanlarla manevr işi zamanı əməl edilməlidir.

4.6.12. PM yüklənmiş vaqonlarla manevr işinə başlamazdan əvvəl, yükü müşayiət edən mütəxəssislər və komanda, həmçinin keşikçi dəstəsinin rəisi və dəmir yolunun hərbiləşdirilmiş mühafizə dəstəsinin atıcısı, görüləcək manevrlər haqqında, stansiya işçisi tərəfindən PM yüklü vaqonlarla işləmək qaydası haqqında yerli təlimata müvafiq olaraq xəbərdar edilməlidir.

4.6.13. PM yüklü vaqonlarla manevr işləri zamanı maşinist lokomotivin idarə edilməsini maşinist köməkçisinə həvalə edə bilməz.

4.6.14. Çeşidləmə yollarında, yığılmada olma hallarından başqa, PM yüklü vaqonların qatardan kənarda dayanması yeri, bərkidilməsi və çəpərlənməsi qaydası stansiyanın TSA ilə dəmir yolunda «Qatarların hərəkəti və manevr işləri haqqında təlimatı»n, dəmir yollarında «İşarəvermə haqqında təlimatı»n və yerli təlimatın 4.6.18-si bəndində nəzərdə tutulmuş tələblərinə müvafiq surətdə müəyyən edilir.

Keşik dəstələri və ya yükgöndərənin mütəxəssisləri olan vaqonlar, yolda onların müşayiət etdikləri PM yüklü vaqondan 50 m-dən çox olmayan məsafədə həmin və ya ona bitişik yola qoyulur. Vaqonların bərkidilməsi stansiyalarda və yükləmə-boşaltma yollarında stansiyanın TSA ilə müəyyən edilmiş qayda və normalar üzrə yerinə yetirilir.

4.6.15. Arsenalların, bazaların və anbarların dalan yollarına PM yüklü vaqonların verilməsi, yığışdırılması, bir qayda olaraq, maye yanacaqla işləyən teplovozlar vasitəsilə yerinə yetirilir.

Vaqon PM ilə yüklənməyə verilməmişdən əvvəl manevr dispetçeri (stansiya növbətçisi) PM yüklü vaqonla işləmək qaydası haqqında yerli təlimatla müəyyən edilmiş qaydaya müvafiq məlumat verməli, vaqonların müayinədən keçməsinə və belə yüklərin daşınması üçün texniki cəhətdən yararlı olmasına əmin olmalıdır.

PM yüklü vaqonlar, müəssisələrin və təşkilatların dalan yollarına verildikdə, 4.6.6-cı bənddə müəyyən edilmiş normaua uyğun olaraq qoruyucuya malik olmalıdır.

PM vaqonlarını yükləmə üçün qəbul edən və ya göndərən, (dalan yollarına xidmət göstərilməsi haqqında yerli təlimatlarda, belə vaqonların verilmə və götürülmə marşrutları manevr heyətlərinin onlar ilə yerdəyişmə sürəti, keçidlərdən keçmə və marşrutların mühafizəsi qaydası, həmçinin yerli şəraitdən asılı olaraq təhlükəsizliyin təmin edilməsi üçün digər zəruri tədbirlər müəyyən edilməlidir.

4.6.16. Stansiyanın texnoloji mərkəzinin operatoru və ya stansiya növbətçisi tərkibində PM yüklü vaqonlar olan qatarın natura vərəqəsinin «xüsusi qeydlər» sütununda belə yüklə yüklənmiş hər vaqonun nömrəsinin qarşısında daşıma sənədləri əsasında qatarın DU-1 formalı natura vərəqəsinin tərtib edilməsi haqqında təlimatda müəyyən edilmiş qeydləri etməlidir.

4.6.17. PM yüklü vaqonların üzərində təbaşirlə yükləmə və boşaltma stansiyaları, həmçinin yükün xarakteri haqqında hər hansı qeydlərin edilməsinə yol verilmir.

4.6.18. Bütün çeşidləmə və sahə stansiyalarında, həmçinin yükləmə, boşaltma, yükdəyişmə stansiyalarında, yol hissəsinin və Daşıma Birliyi rəislərinin zəruri bildikləri stansiyalarda TSA əlavə kimi PM yüklü vaqonlarla işləmək qaydası haqqında yerli təlimat tərtib edilir və o, dəmir yolunun hissə və daşıma birliyinin rəisləri tərəfindən təsdiq edilir.

4.6.19. Qatarların tərtibatı və manevr işi üzrə, bu Qaydalarda nəzərdə tutulmamış məsələlər qarşıya çıxdıqda, dəmir yolunun «Texniki istismar Qaydaları», «Qatarların hərəkəti və manevr işləri haqqında təlimat» və digər normativ sənədlər rəhbər tutulur.

4.7. PM yüklü qatarların yol boyu hərəkəti

4.7.1. Tərkibində PM yüklü vaqonlar olan qatarlar sahələrdən keçdikdə qatar dispetçerinin, stansiya növbətçilərinin, Müdafiə Nazirliyinin, Daxili İşlər Nazirliyinin, Dövlət Sərhəd Xidmətinin və Dövlət Təhlükəsizliyi Xidmətinin yükləri olan qatarlar keçdikdə isə həmçinin dəmir yolu sahələrinin və stansiyalarının hərbi komendantlarının DİN XDŞ-nin xüsusi nəzarəti altında olmalıdırlar, onlar bu qatarların vaxtında və təhlükəsiz hərəkətinin təmin edilməsi üçün tədbirlər görməlidirlər. Belə qatarlarla baş vermiş bütün ləngimələr və qəza halları haqqında qatar dispetçeri dərhal hissə növbətçisinə məlumat verməlidir və onunla birlikdə qatarların ləngimələrinin səbəblərinin tez bir zamanda ləğv edilməsi və hərəkətə başlaması üçün təxirəsalınmaz tədbirlər görməlidir. Hissə növbətçisi baş verən hadisələr haqqında yolun hissə rəisinə, daşıma birliyinin əməli sərəncam şöbə rəisinin növbə üzrə müavininə, dəmir yolu sahəsinin və stansiyanın hərbi komendatına, DİN XDŞ-nə, ərazi dövlət texniki nəzarət orqanlarına məlumat verir. [22]

4.7.2. PM yüklü qatarlar üçün bərk yanacaqlı lokomotiv verildikdə, depo növbətçisi qığılcımsöndürən cihazların saz vəziyyətdə olub-olmamasını, həmçinin yanğınsöndürmə vəsaitlərinin olmasını xüsusi diqqətlə yoxlayır və bu barədə TU-152 formalı jurnala qeyd edir.

4.7.3. Qatar lokomotivinin maşinisti daşıma sənədlərini aldıqdan sonra, qatar stansiyadan yola düşənədək natura vərəqəsi üzrə PM yüklü vaqonların qatarın tərkibində olmasına və yerləşmə yerinə əmin olmalıdır. Əgər qatarda baş konduktor varsa, natura vərəqinin göstəriciləri üzrə belə vaqonların qatarda olması haqqında maşinistə məlumat verilməsi ona həvalə edilir.

Qatarın tərkibində PM yüklü vaqonların olması haqqında tərtibat (göndərilməyə hazırlıq) stansiyasının növbətçisi qatar dispetçerinə əvvəlcədən məlumat verməlidir.

4.7.4. Qatarın tərkibində PM yüklü vaqonlar olarsa, qatarın nömrəsinə «PM» hərfləri əlavə edilir. Qatarın göstərilən hərflər olan nömrəsi, qatarların hərəkət jurnalında, qatar dispetçerinin icra edilmiş hərəkət çədvəlində, lokomotiv maşinistinə verilən yazılı icazələrdə, natura vərəqələrində, qatarın qəbulu və göndərilməsi ilə əlaqədar digər sənədlərdə göstərilməlidir.

Stansiya növbətçisi, belə qatarlar haqqında qonşu stansiyaya və qatar dispetçerinə, qatarın nömrəsinə «PM» hərflərini əlavə etməklə məlumat verməlidir.

4.7.5. Tərkibində PM yüklü vaqonlar olan qatar sahə və çeşidləmə stansiyasından yola düşməmişdən əvvəl qatarın dispetçeri bu barədə qatarın getdiyi stansiyalara və qonşu sahələrin dispetçerinə qeydiyyatdan keçən dispetçer əmri ilə məlumat verməlidir.

4.7.6. Qatarın gəlməsi haqqında stansiya növbətçisi bu Qaydaların 4.6.18-ci bəndinə müvafiq olaraq, müəyyən edilmiş qaydaya əsasən texniki xidmət məntəqəsinin, dəmir yolunun hərbiləşdirilmiş mühafizə xidmətinin işçilərini və qatarın stansiyada olduğu dövrdə PM yüklü vaqonların hazırlanması həvalə edilmiş digər stansiya işçilərini xəbərdar etməlidir.

PM yüklü vaqonlar və qatarlar haqqında bu vaqonlara və qatarlara xidmət etməyən şəxslərə məlumat verilməsinə yol verilmir.

4.7.7. Tərkibində PM yüklü vaqonlar olan qatarlar stansiyanın TSA-da göstərilən xüsusi ayrılmış yollara qəbul olunurlar.

4.7.8. PM yüklü qatarların aralıq stansiyalarında lokomotivsiz dayanmasına yol verilmir. Müstəsna hallarda tərkibində PM olan qatar aralıq stansiyasında "Azərbaycan Dəmir Yolları" Qapalı Səhmdar Cəmiyyətinin sədrinin icazəsi ilə lokomotivsiz saxlanıla bilər, belə hallarda yolun hissə və daşıma birliyi rəisləri bu vaqonun təyinatı üzrə göndərilməsini tezləşdirmək üçün bütün zəruri tədbirləri görməlidirlər. Qatarın tərkibində MN-nin PM yüklənmiş vaqonu olduqda, həmin qatarın aralıq stansiyasında lokomotivsiz saxlanması dəmir yolu sahəsinin və stansiyanın hərbi komendantı ilə, DİN, DSX və DTX-nin PM yüklənmiş vaqonu olduqda isə DİN XDŞ ilə razılaşdırılmalıdır. DİN-nin daxili qoşunlarının keşikçiləri tərəfindən mühafizə olunan, digər nazirliklərə, idarələrə, təşkilatlara, hüquqi şəxslərə mənsub olan PM yüklü vaqonlar olduqda isə razılaşdırma DİN XDŞ ilə aparılır. [23]

Qatarda dəmir yolunun hərbiləşdirilmiş mühafizə dəstələri ilə mühafizə edilən PM olduqda, dispetçer bu barədə hərbiləşdirilmiş mühafizə xidmətinin ən yaxınlıqdakı sahəsində həmin stansiyada yerləşən bölməsinə məlumat verir.

4.7.9. PM-in dəmir yolunda daşınma prosesində yaranmış qəza vəziyyətlərinin ləğv edilməsi zamanı, birinci növbədə görülən tədbirlər və fəaliyyət qaydası, dəmir yolları ilə təhlükəli yüklər daşınarkən təhlükəsizliyin təmin olunması və yaranmış qəza vəziyyətlərinin ləğv edilməsi qaydaları ilə müəyyən edilir.

4.8. Yol boyu vaqonların texniki xidməti, nasazlıqların aradan qaldırılması və təmiri

4.8.1. PM yüklü qatarlar (vaqonlar) texniki xidmətə təqdim edilərkən, 4.6.18-ci bənddə nəzərdə tutulmuş yerli təlimatın tələblərinə əməl edilməlidir.

Texniki xidmət məntəqəsi, PM yüklü qatarların tərkibindəki vaqonların hər hansı təmirinə, vaqonların nömrələri haqqında məlumat olmasa və yükü müşayiət edən keşik dəstəsinin rəisindən icazə alınmasa başlamamalıdır.

PM yüklü qatarların (vaqonların) texniki xidmətə təqdim edilməsi VU-14 formalı ayrıca kitabda uçota alınır. Bu qatarların (vaqonların) müayinəsinin nəticələri haqqında texniki xidmət məntəqəsi göstərilən kitabda müvafiq qeydlər etməli və onları öz imzaları ilə təsdiq etməlidir.

4.8.2. Yolda getdiyi zaman eşalonlardakı (hərbi nəqliyyatdakı) vaqonların ayrılmasına yol verilmir.

Yüklərin yerinin dəyişdirilməsi və ya bərkidildiyi yerdən açılması, vaqonların (o cümlədən PM yüklü vaqonların) digər kommersiya və ya texniki nasazlıqları aşkar edilərsə, onların aradan qaldırılması və ya nasaz vaqonların saz vaqonlarla əvəz edilməsi üçün eşalon (hərbi nəqliyyat) dayandırılmalıdır. Nasazlığın xarakterindən, işin həcmindən və şəraitdən asılı olaraq, hərəkət düzümündən təmirə açılmaqla və bu məqsədlər üçün xüsusi ayrılmış yola çəkilməklə və ya hərəkət tərkibindən açılmamaqla həyata keçirilir.

4.8.3. Eşalonun (nəqliyyatın) dayandırılması hadisəsi haqqında stansiya növbətçisi (stansiya rəisi) hissə növbətçisinə, sonuncu isə dəmir yolu sahəsinin və stansiyanın hərbi komendatına, DİN XDŞ-nə məlumat verməlidir.

4.8.4. Eşalonda daşınan yükün nasaz vaqondan saz vaqona yüklənməsi, eşalonun şəxsi heyəti tərəfindən hərbi nəqliyyatın tərkibində daşınan yük isə (xüsusi hərəkət tərkibinin seksiyalarının tərkibinə daxil olan vaqonlar istisna olmaqla) «hərbi nəqliyyatı» müşayiət edən mütəxəssisi ilə, o olmadıqda isə dəmir yolu sahəsi stansiyasının hərbi komendantının, DİN və MTİ-in yükləri üzrə isə DİN XDŞ-nin və ya stansiya rəisinin çağırdığı mütəxəssisin rəhbərliyi və iştirakı ilə dəmir yolunun qüvvəsi, vəsaitləri ilə həyata keçirilir.

Yük bir vaqondan digərinə, dəmir yolu stansiyasının əmri ilə təsdiq edilmiş, dəmir yolunun nümayəndəsinin iştirakı ilə yüklənir.

Mütəxəssislər dəmir yolunun əlaqədar işçiləri ilə PM-in yüklənməsi, boşaldılması və bərkidilməsi üzrə işlərin aparılması qaydası, həmçinin bu işlərin yerinə yetirilməsi zamanı şəxsi təhlükəsizlik tədbirləri haqqında təlimat keçirlər.

4.8.5. Yükgöndərən (yükalan) stansiyanın rəisi, dəmir yolu sahəsinin və stansiyanın hərbi komendantı, DİN-nin və təhlükəsizlik xidmətinin yükləri üzrə isə DİN XDŞ tərəfindən verilən tələbi aldıqdan sonra dərhal göstərilən mütəxəssisin stansiyaya yola düşməsini təmin etməlidir.

4.8.6. Qarnizon rəisləri dəmir yolu sahələrinin və stansiyalarının hərbi komendantlarının və stansiya rəislərinin sifarişi ilə yükləmə-boşaltma işlərinin yerinə yetirilməsi üçün mütəxəssislər, yaxud lazım olarsa, yaxınlıqdakı hərbi hissələrin şəxsi heyətini ayırmalıdır. DİN, DSX və DTX-nin yükləri üzrə yükləmə-boşaltma işləri, müvafiq olaraq DİN,DSX, XDŞ-nin sifarişi ilə DİN,DSX və DTX-nin hərbi hissələrinin mütəxəssisləri və şəxsi heyəti ayrılır.

4.8.7. PM-in daşınması üçün nəzərdə tutulmuş xüsusi hərəkət düzümünün seksiyalarının, həmçinin müəyyən texnoloji sxemlər üzrə qoşulmuş örtülü vaqonların, platformaların və digər vaqonların, onları müşayiət edən mütəxəssislərin və ya hərbi keşik dəstəsi rəisinin icazəsi olmadan, açılmalarına yol verilmir. PM, daşınmaya belə seksiyalarda (sxemlərdə) verildikdə yükgöndərən qaiməyə bu Qaydaların 4.3.5 (c) bəndində göstərilən ştempeli vurur.

PM-in daşındığı xüsusi hərəkət düzümünün seksiyalarının, həmçinin xüsusi tərtib edilmiş sxemlərin tərkibində olan vaqonların təmirə ehtiyacı olduqda, belə vaqonlar yalnız yükü müşayiət edən mütəxəssisin, keşik dəstəsi rəisinin icazəsi ilə və ya onun nəzarəti altında seksiyadan (sxemdən) açılıb təmir yollarına verilə bilərlər. Belə halda açılma ilə təmir edilməsi tələb olunan vaqonun yerləşdiyi seksiyanın (sxemin) bütün tərkibi saxlanılır.

Təmir edilmiş vaqonlar seksiyanın (sxemin) müvafiq hissəsinə qoşulurlar. Əgər seksiyanın (sxemin) boş vaqonu texniki nasazlıq səbəbindən təyinat stansiyasınadək hərəkət edə bilmirsə, bu zaman yükü müşayiət edən mütəxəssisin və ya keşik dəstəsinin sifarişi ilə həmin vaqon seksiyadan (sxemdən) açılaraq, yeni təyinat üzrə müvafiq daşıma sənədləri tərtib edilməklə göndərilə bilər.

Bütün göstərilən hallarda hərbi nəqliyyatın, xüsusi hərəkət düzümünün (sxemin) seksiyalarının saxlanılmış vaqonları, həmçinin dəmir yolunun hərbiləşdirilmiş mühafizə dəstəsinin, hərbi keşik dəstəsinin və ya yükgöndərənin (yükalanın) mütəxəssislərinin müşayiət etdikləri PM yüklü vaqonlar dəmir yolunda «Qatarların hərəkəti və manevr işləri haqqında təlimatı»n tələblərinə müvafiq olaraq stansiyanın TSA ilə PM yüklü vaqonların dayanması üçün nəzərdə tutulmuş yollara qoyulurlar.

4.8.8. Texniki və kommersiya nasazlıqları səbəbindən PM yüklü vaqonlardan, açılan vaqonların mühafizəsi təmin edildikdə, yalnız dəmir yolunun hərbiləşdirilmiş mühafizə dəstəsinin mühafizə etdikləri vaqonların açılmasına yol verilir. Bununla əlaqədar stansiya rəisi əlavə hərbiləşdirilmiş mühafizə dəstəsi çağırmalı və o, gəldikdən sonra açılmış qrupun saz vaqonlarını təyinatı üzrə göndərməlidir.

4.8.9. Təmir qurtardıqda və ya yükün bu vaqonlardan başqa vaqonlara yüklənməsi başa çatdıqda, vaqonlar saxlanılmış eşalona qoşulmalı və təyinatı üzrə göndərilməlidir.

4.8.10. Yükün boşaldılması mümkün olmazsa, nasaz vaqonun təmiri isə eşalonun, vaqon qrupunun uzun müddət dayanmasına səbəb olarsa, bu vaqon dəmir yolu sahəsinin və stansiyasının hərbi komendantının və DİN XDŞ eşalon rəisinin razılığı ilə eşalondan açılır və təmirdən sonra birinci qatarla təyinat stansiyasına göndərilir.

Açılmış vaqonların mühafizəsi üçün eşalonun rəisi şəxsi heyətdən keşikçi dəstəsi təyin edir, onu bütün qüvvədə olan normalara müvafiq olaraq təmin edir, dəmir yolu isə onun yerləşməsi üçün pulsuz insan daşınmasına aid olan vaqon verir.

4.8.11. Yükgöndərənin (yükalanın) mütəxəssisləri ilə müşayiət edilən PM yüklü vaqonun banının (kuzasının) təmirinin mümkünlüyü, bu mütəxəssislər tərəfindən müəyyən edilir. Onlar bu barədə vaqonların təmir işləri üzrə rəhbərini yazılı surətdə xəbərdar etməlidir.

4.8.12. Yüklü vaqonun təkər cütlərinin dəyişdirilməsi və təkər arabacıqlarının çıxarılması lazım olduqda, yüklü vaqonun kuzası səlis qaldırılmalı, vaqonun bir tərəfi qaldırılan zaman isə qalxmanın bufer tirinin yanında ölçülən hündürlüyü, ilkin vəziyyətə nisbətən 650 mm-dən çox olmamalıdır.

4.8.13. PM yüklü vaqonların texniki xidməti, nasazlıqların aradan qaldırılması və təmiri zamanı 4.11.2-ci bənddə göstərilən yanğın təhlükəsizliyi şərtlərinə və tədbirlərinə əməl etməlidir.

4.9. Mühafizə və müşayiət

4.9.1. PM yüklü vaqonlar (hərəkətdə olarkən və dayandıqda) MN, DİN, DSX, DTX-nin hərbi keçik dəstələrinin silahlı qarovulu, yükgöndərənin (yükalanın) və ya dəmir yolunun hərbiləşdirilmiş mühafizə dəstələri tərəfindən fasiləsiz qorunmalı və mütəxəssislər tərəfindən müşayiət edilməlidirlər. Belə yüklərin mühafizəsiz daşınmasına yol verilmir.

Stansiyada müşayiət və mühafizə olunmayan PM yüklü vaqonlar aşkar edildikdə, onlara dərhal keşikçi qoyulur və onlar müəyyən edilmiş qaydada keşikçi dəstəsinə və ya dəmir yolunun hərbiləşdirilmiş mühafizə dəstəsinə təhvil verilir.

Yüklü vaqonların, yükgöndərənin (yükalanın) mühafizə dəstəsi, DİN-nin keşikçi dəstələri tərəfindən qəbul edilməsi qaydası, idarə nizamnamələri, tövsiyələri və xüsusi təlimatlarla müəyyən edilir.

PM yüklü vaqonlar bərə gəmilərində daşınarkən, müvafiq daxili və ya Beynəlxalq dəmir yolu və bərə nəqliyyatı haqqında normativ sənədlərin tələblərinə müvafiq mühafizə olunurlar.

4.9.2. Müdafiə Nazirliyinin, Daxili İşlər Nazirliyinin və Dövlət Təhlükəsizliyi Xidmətinin PM daşınarkən, onların mühafizəsi üçün keşikçi dəstələri müvafiq olaraq Müdafiə, Daxili İşlər və Milli Təhlükəsizlik Nazirliklərinin Dövlət Təhlükəsizliyi Xidməti, habelə Dövlət Sərhəd Xidmətinin hərbi hissələrindən ayrılır. [24]

Belə yüklərə Müdafiə Nazirliyinin və Daxili İşlər Nazirliyinin hərbi hissələri, idarələri və müəssisələri tərəfindən göndərilən, həmçinin onların ünvanına digər nazirlik və idarələrin müəssisələri, təşkilatları tərəfindən göndərilən PM aiddir.

Belə yüklərin mühafizə edilmə qaydası və onları qoruyan vəzifəli şəxslərin öhdəlikləri Müdafiə Nazirliyinin, Daxili İşlər Nazirliyinin və Dövlət Təhlükəsizliyi Xidmətinin nizamnamələri, əmrləri və təlimatları ilə müəyyən edilir.

115, 119, 121, 126, 128, 130, 134, 137, 141, 143, 148, 154, 155, 156, 167, 168, 176, 179, 182, 199 şərti nömrəli yüklərlə yüklənmiş vaqonlar yükgöndərənin (yükalanın) hərbiləşdirilmiş mühafizə dəstələri tərəfindən mühafizə olunur.

4.9.3. PM-in mühafizəsi bu Qaydaların 4.9.2-ci və 4.1.14-cü bəndlərində göstərilən hallar istisna olmaqla, dəmir yolunun hərbiləşdirilmiş mühafizə dəstələrinə həvalə olunur.

Hərbiləşdirilmiş mühafizə ilə müşayiət edilməli olan PM, dəmir yolunun yükgöndərəndən həmin yüklü vaqonları qəbul etdiyi vaxtdan eyni zamanda, mühafizə olunmağa qəbul edilir. Belə yüklərlə dalan yollarında yüklənmiş vaqonların mühafizəsi üçün qəbul edilməsi və təhvil verilməsi, dalan yolunun istismarı və ya vaqonların verilməsi və götürülməsi haqqında müqavilələr ilə müəyyən edilən təhvil-təslim yerlərində həyata keçirilir.

Hərbiləşdirilmiş mühafizə dəstələrini çağırmaq qaydası və PM yüklü vaqonların mühafizə edilmə qaydası, həmçinin belə yüklər daşınarkən hərbiləşdirilmiş mühafizə dəstəsinin vəzifələri dəmir yolu rəhbərliyi tərəfindən müəyyən edilir.

4.9.4. Yol boyu müşahidə olunması tələb olunan PM-in mühafizəsi və müşayiəti yükgöndərənin və ya yükalanın ayırdığı mütəxəssislər tərəfindən təmin edilir.

PM-in mühafizə və müşayiət edilməsi üçün bir mütəxəssis kimi, yükgöndərənin (yükalanın) «Yüklərin daşınma Qaydaları»nın və yükün xüsusiyyətlərini, onun daşınması zamanı texniki təhlükəsizlik tədbirlərini, ilk tibbi yardım göstərilməsi qaydasını bilən, qabın, xüsusi hərəkət tərkibinin və konteynerlərin müvafiq qovşağının mümkün ola bilən nasazlıqlarını aradan qaldırmaq üçün biliyə malik olan, bu Qaydaları və konkret yükün müşayiət edilmə qaydasını tənzimləyən təlimatlar həcmində sınaqdan keçmiş işçilər və ya hərbi qulluqçular təyin olunur.

Yükgöndərən həmin mütəxəssisləri, həmçinin PM-i müşayiət edən mühafizə dəstəsini müvafiq təlimat ilə, həmçinin fərdi mühafizə, ilk tibbi yardım göstərmə, yanğınsöndürmə, işarə vermə vasitələri ilə, elektrik akkumulyator fənərləri, alət dəstləri, ehtiyat ara qatları materialları və öz mülkiyyətində olan qabdan xüsusi hərəkət düzümündə, konteynerlərdə yaranmış nasazlıqları aradan qaldırmaq üçün ləvazimatla təchiz etməlidir.

Göstərilən vasitələrin, alətlərin, cihazların, materialların, ləvazimatın siyahısı və onların minimum miqdarı yükgöndərən tərəfindən konkret yükün xassələri nəzərə alınmaqla müəyyən edilir və PM müşayiət etmə qaydasını tənzimləyən təlimatda göstərilir.

4.9.5. Keşikçi dəstələri (naryadlar) mühafizə edilməli olan PM yükləndikdən sonra yükgöndərən onun plombları ilə plomblanmış vaqonları siyahı üzrə keşikçi dəstəsinin rəisinə və ya nəqliyyat rəisinə təhvil verməlidir.

Vaqonların siyahısı üç nüsxədə tərtib olunur; keşikçi dəstəsi (naryadının) rəisinin və ya nəqliyyat rəisinin imzası olan bir nüsxəsi yükgöndərəndə qalır, iki nüsxəsi isə keşikçi dəstəsinin rəisinə və ya nəqliyyat rəisinə təqdim edilir.

Keşikçi dəstəsinin rəisi və ya hərbi nəqliyyatın rəisi vasitəsi ilə yükalana paketdə qoşma və ya digər sənədlər göndərilərsə vaqonların siyahılarının iki nüsxəsindən biri həmin paketə qoyulur.

Vaqonlar bir təyinat stansiyasına, lakin müxtəlif yükalanların ünvanına göndərildikdə hər yükalanın vaqonları üçün ayrı-ayrı vaqon siyahıları tərtib edilir.

4.9.6. PM yüklü vaqonları mühafizə dəstəsinə (naryada) və ya hərbi nəqliyyatın rəisinə, həmçinin yükü müşayiət edən mütəxəssislərə mühafizə edilməsi üçün təhvil verməmişdən əvvəl yükgöndərən nəqliyyat vaqonlarının üzərindən təbaşirlə yazıları silməli, keşikçi dəstəsinin (naryadın) şəxsi heyətini və yükü müşayiət edən digər şəxsləri aşağıda göstərilənlərlə ətraflı təlimatlandırmalıdır:

a) PM yüklü vaqonların yol boyu və dayancaqlarda mühafizə edilməsinin xüsusiyyətləri haqqında, yanğın təhlükəsizliyi tədbirləri ilə, PM yüklü vaqonların qoruyucu ilə qorunması qaydası ilə, şəxsi təhlükəsizlik tədbirləri, kənar şəxslərin keşikçilərin (naryadın) olduğu vaqonda getmələrinin yolverilməzliyi ilə, mühafizə edilən vaqonlar açılarkən keşikçilərin (naryadların) fəaliyyəti ilə, dəmir yollarında və vaqonlarda olarkən davranış qaydaları ilə;

b) dəmir yolu işçilərinin vaqonlara texniki xidmət, təmir üçün, manevr işlərinin aparılması üçün və digər zəruri hallarda mühafizə edilən vaqonlara yaxın buraxılma qaydaları ilə;

c) qəza zamanı fəaliyyət qaydası ilə.

Yükgöndərən PM müşayiət edən mütəxəssislərin ezamiyyət vəsiqəsində, keşikçi dəstəsinin (naryadın) və nəqliyyat rəislərinin vəsiqələrində təlimat keçirilməsi haqqında qeyd edir.

4.9.7. Yükgöndərən, keşikçi dəstəsinin rəisini, nəqliyyat rəisini, PM müşayiət edən mütəxəssisləri müvafiq təlimatla müəyyən edilmiş işarə vasitələri ilə təmin etməli və qatar zəruri hallarda saxlandıqda həmin vasitələrlə «İşarəvermə təlimat»ı ilə tanış etməlidir. Keşikçi dəstəsinin (naryadın) rəisi uyğun olaraq keşikçi dəstəsinin bütün şəxsi heyətini təlimatlandırır.

4.9.8. Dəmir yolunun hərbiləşdirilmiş mühafizə dəstəsi ilə mühafizə edilən PM yüklü vaqonlar təyinat stansiyasına gəldikdən sonra, yükalan vaqonları dəmir yolundan qəbul edənədək, hərbiləşdirilmiş mühafizə dəstəsi tərəfindən mühafizə edilməlidir.

Yükalan dəmir yolundan vaqonları qəbul etdikdən sonra yük qəbuledicisi və ya stansiya rəisinin əmri ilə müvəkkil edilmiş başqa işçi keşik dəstəsinin marşrutuna bu barədə qeyd edir.

PM yüklü vaqonlar dəmir yolundan qəbul edildikdən sonra, bu yükün fasiləsiz və etibarlı mühafizəsi yükalan tərəfindən yerinə yetirilməlidir. PM yüklü nasaz vaqonlar təmir və boşaldılmaq üçün yola verildikdə mühafizə edilməlidir. (4.9.2-ci, 4.9.3-cü, 4.9.4-cü bəndlər).

4.10. Partlayıcı materialların hərbi eşalonlarda və nəqliyyatda daşınma xüsusiyyətləri

4.10.1. Hərbi eşalonun tərkibində PM-in daşınması üçün hərəkət düzümünün növü, yükgöndərən tərəfindən müəyyən edilir.

PM və digər təhlükəli yüklər hərbi eşalonların tərkibində açıq hərəkət düzümü ilə tanklarda, özügedən artilleriya qurğularında, artilleriya dartıcılarında, zirehli avtomobillərdə, avtosisternlərdə, xüsusi konteynerlərdə və tutumlarda, avtomaşınların kuzalarında, həmçinin bütün avtoqatar bir hərəkət tərkibi vahidində yerləşərsə və tormoz qoşmalarında və nəqliyyat arabalarındakı avtoqatarlarda və yarımqoşma vaqonlarda daşınır.

Göstərilən yüklər, 11 nömrəli əlavədə nəzərdə tutulmuş tələblərə uyğun qablaşdırıldıqda, ayrı-ayrı vaqonlarda, avtomaşın və tortoz qoşmalarının kuzalarında, nəqliyyat arabalarındakı avtoqatarlarda və yarımqoşmalarda daşına bilər.

Hərbi sursatın, hərbi texnikanın və PM yüklü hərbi maşınların və ya digər təhlükəli yüklərlə yuklənmiş vaqonların qoşulma yerlərinin üstündə yerləşdirilməsinə yol verilmir.

4.10.2. Hərbi eşalona məxsus PM olan texnikaların yerləşdirilməsi və bərkidilməsi, hərbi eşalonların və transportyorların tərkibindəki vaqonların maksimum yükqaldırma imkanından və tutumundan istifadə edilərək dəmir yolu hərəkət düzümündə sursatın və hərbi texnikanın yerləşdirilməsinin və bərkidilməsinin texniki şərtlərinin tələblərinə müvafiq olaraq həyata keçirilir.

Yerləşdirmə və bərkidilmə üsulu, göstərilən texniki şərtlərdə nəzərdə tutulmamışdırsa, PM yüklü texnikanın daşınması açıq hərəkət tərkibinə «Yüklərin yüklənməsi və bərkidilməsinin texniki şərtləri»nin tələblərinə müvafiq hazırlanmış cizgilər əsasında həyata keçirilir.

Cizgilərdə və hesablamalar olan izahedici qeydlərdə Müdafiə Nazirliyi tərəfindən razılaşdırılması barədə imzalar olmalıdır.

Stansiya rəisi və ya onun müavini yüklərin göstərilən cizgilərə müvafiq olaraq yerləşdirilməsini və bərkidilməsini şəxsən yoxlayır. Belə yoxlama, həmçinin yol rəhbərliyinin şəxsən ayırdığı və əmrlə təsdiq etdiyi başqa işçi tərəfindən də keçirilə bilər.

Hərbi eşalonlara məxsus PM-in yüklənməsi, boşaldılması, yukləmə-boşaltma işlərinin və yüklərin mühafizəsinin təşkili eşalonun rəisinə həvalə edilir.

4.10.3. Hərbi eşalon (hərbi nəqliyyat) üçün daşıma sənədləri yükləmə ilə eyni vaxtda tərtib edilir. QU-27e formalı qruppalı daimə tərtib edilərkən «Xüsusi qeydlər» sütununda eşalon rəisi (hərbi nəqliyyat) PM yüklü hər bir vaqonun qarşısında «PM» işarəsini qeyd edir, qaimənin üz tərəfində isə 4.3.5-ci bənddə nəzərdə tutulmuş ştempelləri vurur.

4.10.4. Hərbi eşalonun (hərbi nəqliyyatın) tərtib edilməsinə olan tələblər və minimum qoruyucu normalar 4.6.5, 4.6.6, 4.6.7, 4.6.8-ci bəndlərin tələblərinə müvafiq olmalıdır.

Tanklarda, zirehli maşınlarda və digər qapalı hərbi texnikada döyüş sursatı kimi yerləşdirilmiş PM olan vaqonlara qoruyucu tələb olunmur.

Hərbi eşalona məxsus olmayan və sərnişin daşınması üçün müəyyən olunmuş qatara, PM yüklü, iri qabaritli radioaktiv yüklü vaqonların, turşu, mayeləşdirilmiş qaz, tezalışan maye, yüklü sisternlərin, həmçinin mayeləşdirilmiş qaz sisternlərinin qoşulmasına yol verilmir.

PM daşınarkən hərbi eşalonun tərkibində hərbi keşik dəstələri və müşayiətçi mütəxəssislər bu eşalonun rəisi tərəfindən müəyyən edilmiş qaydada yerləşdirilir.

4.10.5. Eşalonların şəxsi heyəti və hərbi nəqliyyatın keşikçiləri olan vaqonlarla manevr ediləcəyi haqqında, həmçinin manevr işi, qatarların qonşu yollara qəbulu və göndərilməsi barədə dəmir yolu stansiyası müəyyən edilmiş qaydada eşalon rəisini və eşalon növbətçisini xəbərdar edir (4.6.18-ci bəndə bax),

4.10.6. Hərbi eşalonlarda və nəqliyyatda PM daşınarkən, bu bölmənin bütün müddəaları, həmçinin qoşunların daşınması üzrə tövsiyələr və digər idarədaxili aktlar rəhbər tutulur.

4.10.7. Eşalon rəisi (hərbi nəqliyyatın yükgöndərəni) hərbi eşalonda (hərbi nəqliyyatda) PM yüklü hərbi texnikanın və sursatın səhv yerləşdirilməsinin və bərkidilməsinin nəticələrinə görə məsuliyyət daşıyır.

4.11. Yanğının qarşısının alınması tədbirləri

4.11.1. Müdafiə Nazirliyinə, Daxili İşlər Nazirliyinə, Dövlət Sərhəd Xidmətinə və Dövlət Təhlükəsizliyi Xidmətinə məxsus olan PM-in yüklənməsi, boşaldılması və yenidən yüklənməsi üçün stansiyada xüsusi ayrılmış yerlər, yükgöndərən (yükalan) tərəfindən yük əməliyyatının aparıldığı PM-in xassələrindən asılı olaraq qəza kartoçkalarına müvafiq olaraq, lazımı yanğınsöndürmə vasitələri ilə təmin edilməlidir. Yanğınsöndürmə vasitələri yükgöndərən (yükalan) tərəfindən əvvəlcədən hazırlanmalı və yükləmə (boşaltma) yerinə gətirilməlidir. [25]

PM yükləmə, boşaltma və yenidən yükləmə yerlərinin təmin edilməsi üçün lazım olan yanğınsöndürmə vasitələri və yanğın alətləri normaları dəmir yolu rəisi tərəfindən, hərbi nəqliyyatın rəisi ilə birgə, hər bir məntəqədə belə yüklərin yükləmə, boşaltma və yenidən yükləmə həcmindən asılı olaraq təsdiq edilir.

Yükgöndərənlər hərbi eşalonları, Daxili İşlər Nazirliyi və dəmir yolu rəhbərliyi ilə razılaşdırılmış və Müdafiə Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmiş normalar üzrə yanğınsöndürmə vasitələri ilə təchiz edir.

4.11.2. PM ilə yüklənmiş vaqonlarla iş aparılarkən (texniki xidmət və vaqonların təmiri, yükləmə-boşaltma və manevr işləri) aşağıda göstərilənlərə yol verilmir:

a) işıqlanma üçün açıq işıqdan (məşəllərdən, fitillərdən və s.), həmçinin kerosin və şam fənərlərindən istifadə edilməsinə (bu məqsədlər üçün yalnız saz akkumlyator və ya batareya ilə işləyən elektrik fənərlərindən istifadə edilir);

b) yanan məşəllər, manqal, qaz və elektrik qaynağı tətbiq edilməklə təmir və xidmət işlərinin aparılmasına;

c) PM-in yükləmə, boşaltma, yenidən yükləmə yerlərindən 100 m yaxın məsafədə tütün çəkilməsinə; [26]

ç) PM ilə yüklənmiş vaqonun içində elektrik akkumlyator və ya batareya fənərlərindən istifadə edilməsinə.

Yükləmə-boşaltma işlərinin rəhbəri kibriti, alışqanı və tütün çəkmək üçün digər əşyaları olan şəxsləri PM ilə işləməyə buraxmamalıdır.

4.11.3. PM-in yüklənməsinə (boşaldılmasına) başlanana qədər nəqliyyat orqanlarının nümayəndələri və yükləmənin (boşaltmanın) rəhbəri, yanğının başlanması zamanı və partlayış təhlükəsi olduqda PM olan avtomobillərin kənara çəkilməsini əvvəlcədən nəzərə almalıdır.

PM olan yük avtomobillərinin stansiya hüdudlarında hərəkət etməsi və onların yükləmə (boşaltma) yerinə yaxınlaşması qaydası yükgöndərənin (yükalanın) məsul nümayəndəsi tərəfindən tənzimlənir.

Yükləməni və boşaltmanı gözləyən avtomobillər ən qısa müddətdə belə sürücüsüz qalmamalıdır. Avtomobillər yükləmə (boşaltma) yerlərindən ən azı 25 m məsafəyə uzaqlaşdırılmalı, mühərriklər söndürülməlidir.

PM olan hərəkət düzümü yanında insanların yığışması və böyük yük partiyalarının toplanması, həmçinin kənar şəxslərin belə yüklərin yüklənmə və boşaldılma yerlərinə buraxılmasına yol verilmir.

4.11.4. PM-in yüklənməsi, boşaldılması, yenidən yüklənməsi üçün istifadə edilən avtomobillər saz olmalıdır və avtomobil nəqliyyatı ilə partlayıcı materialların daşınması qaydaları ilə nəzərdə tutulmuş təhlükəsizlik tələblərinə uyğun olmalıdır. Maye yanacaqla işləyən avtomobillər və avtoyükləyicilərdə odsöndürənlərlə və qığılcım söndürənlərlə təchiz edilməlidir; səsboğanların üstündə xüsusi sipər quraşdırılmalıdır.

Nasaz (qığılcımsöndürəni olmayan, səsboğanı və elektrik sistemi olmayan benzin çənindən və borusundan benzin axan, bərkidilməmiş detalı olan və s.) avtomobillər və avtoyükləyicilər yüklərin daşınmasına və yükləmə-boşaltma işlərinə buraxılmır.

Belə yüklərlə yükləmə-boşaltma işlərinin görülməsi üçün istifadə edilən avtomobil hərəkətli yük kranlarının səsboğan borularında etibarlı qığılcım söndürən olmalıdır, elektrik kranları isə etibarlı torpaqlanmalıdır.

4.11.5. Elektrovozlara və teplovozlara dəmir yolu rəhbərliyi ilə müəyyən edilmiş ümumi normadan artıq əlavə yanğınsöndürmə avadanlığı verilmir.

PM ilə işləyən manevr lokomotivləri saz qığılcımsöndürən qurğulara malik olmalıdır.

V hissə. 7-ci sinif təhlükəli yüklərin daşınması (bölünən radioaktiv materiallardan başqa)

5.1. Ümumi müddəalar

5.1.1. Bu Qaydalar xüsusi aktivliyi 74 kBk/kq-dan (0,002 mikro-küri/q) artıq olan radiaoktiv materialların (RM), ümumi aktivliyi bu Qaydalara 17 nömrəli əlavənin 5-ci sütununda göstərilən həddən artıq olan miqdarda radioaktiv materialların və radioaktiv bölünən materialların (uran-233, uran-235, plutonium-238, plutonium-239, plutonium-241 və ya onların 0,015 kq-dək qarışıqları və bu radioaktiv maddələrin əsasında çəkisi 0,150 kq-dan çox olmayan neytron mənbələri) daşınması zamanı tətbiq edilir. Bu radioaktiv materiallar xüsusi nəqliyyat bağlama dəstlərində daşınır.

5.1.2. Yekun aktivliyi 17 nömrəli əlavənin 5-ci sütununda göstərilən kəmiyyətdən aşağı olan və onların xüsusi aktivliyi 74 kBk/kq-dan (0,002 mikroküri/q) az olan RM təhlükəsiz yüklər üçün müəyyən edilmiş şərtlərlə daşınır.

Yükgöndərən belə yüklərin yüklənməsi üçün radioaktiv maddələrin ətraf mühitə düşməsini istisna edən qabda təqdim etməlidir. Bu zaman qabın üstündə şüalanma dozasının gücü 3 mk-3 v/s-dan (0,3 mber/s) artıq olmamalıdır. Belə qabların qapaqlarının iç səthində radiasiya təhlükəsi nişanı vurulur (6.2, nömrəli əlavə, şəkil 7a, 7b, 7c).

5.1.3. Qamma-defektoskopların radioaktiv başlıqları, qamma-terapiya aparatlarının şüalandırıcı başlıqları, bağlama komplektlərinin; qoruyucu konteynerləri, şüalandırıcı qurğuların konteynerləri, nəqliyyat-yenidəndoldurma konteynerləri və buna uyğun olaraq içindəki radioaktiv materialların etibarlı hermetikliyi təmin edilən, konstruksiyası Fövqəladə Hallar Nazirliyi və dövlət sanitariya nəzarəti orqanları ilə razılaşdırılmış digər xüsusi məmulatlar üçün nəzərdə tutulmuş qabda daşınır və müəyyən nəqliyyat kateqoriyasına uyğun şəkildə təhlükə nişanları ilə markalanır (6.2 nömrəli əlavə, şəkil 7a, 7b, 7c).

5.1.4. Daşıma zamanı radiasiya nəzarəti, yük yüklənməyə və nəql edilməyə hazırlandıqda, həmçinin yük yolboyu bələdçilərlə müşayiət edildikdə yükgöndərən, yük boşaldıqda isə yükalan tərəfindən həyata keçirilir.

Dəmir yolunun texniki təhlükəsizlik xidməti və sanitar-epidemioloji stansiyaları radioaktiv materialların daşınması zamanı radiasiya təhlükəsizliyinə əməl olunmasına müəyyən edilmiş qaydada nəzarət edir.

5.1.5. Radioaktiv yük qabının və markalanmasının müvafiq standartlara və bu Qaydaların tələblərinə uyğun olmasına, həmçinin daşıma şərtlərinin müəyyən edilməsinə görə bütün məsuliyyəti, qanunvericiliklə müəyyən olunmuş qaydada yükgöndərən daşıyır.

5.1.6. Bu Qaydalarla nəzərdə tutulmayan hallarda, «Yüklərin daşıma Qaydaları»nın, həmçinin radioaktiv maddələr daşınarkən təhlükəsizlik qaydalarının (RMNTQ-73)^* və radioaktiv təhlükəsizlik normalarının (RTN-76/87) tələbləri rəhbər tutulur.

* RMNTQ-73 — radioaktiv maddələrin təhlükəsiz nəqli Qaydaları

5.2. Nəqliyyat bağlama komplektlərinə və radioaktiv bağlamalara olan tələblər

5.2.1. Radioaktiv maddələr, daşıma zamanı onların təhlükəsizliyini və toxunulmazlığını təmin edən, şüalanmadan mühafizəni, həmçinin onların ətraf mühitə düşməsinin qarşısını alan nəqliyyat bağlama dəstlərində daşınır.

Nəqliyyat bağlama dəstləri aşağıda göstərilən iki tipə bölünürlər:

A tipli dəst, radioaktiv maddələrin itkiyə getməsinin və ya səpələnməsinin qarşısını alan, normal daşıma şəraitində temperatur təsiri ilə müşayiət edilməyən, şüalanmadan mühafizənin səmərəliliyini təmin edən, mexaniki möhkəmliyə malikdir və sınaqlardan sonra müvafiq standartların və texniki şərtlərin tələblərinə cavab verir;

B tipli dəst, radioaktiv maddələrin itkiyə getməsinin və ya səpələnməsinin qarşısını alan, daşıma zamanı mümkün qəza hadisələri vaxtı temperaturun təsiri ilə müşayiət edilən şüalanmadan mühafizə səmərəliliyini təmin edən yüksək mexaniki möhkəmliyə və termodavamlığa malikdir, sınaqlardan sonra müvafiq standartların və texniki tələblərin şərtlərinə cavab verir.

A tipli bir ədəd bağlama komplektinə bu Qaydalara 17 nömrəli əlavədə göstərilən kəmiyyətdən artıq olmayan miqdarda (aktivlik üzrə) radioaktiv maddə yüklənə bilər.

5.2.2. Bağlama dəstinin konstruksiyası, daşıma zamanı dəstin davamlığını, «Yüklərin yüklənməsi və bərkidilməsinin texniki şərtləri»nə müvafiq olaraq onun hərəkət düzümündə etibarlı bərkidilməsini, vaqonun döşəməsinə olan qüvvənin 2200 kqs/m²-dən (2,2 ts/m²), universal konteynerin döşəməsinə olan qüvvənin isə 1000 kqs/m²-dən (1 ts/m²) çox olmamasını təmin etməlidir.

5.2.3. 10 kq-dan artıq çəkidə olan bağlama dəstləri dəstəklərə, qulplara və onların yüklənib-boşaldılmasını asanlaşdıran digər alətlərə malik olmalıdır.

25 kq-dan artıq çəkidə olan bağlama dəstləri qaldırıcı nəqliyyat vasitələrinin köməkliyi ilə qaldırılmaq və yerləşdirilmək üçün xüsusi alətlərlə təchiz edilməlidir.

Qaldırıcı alətlər bağlama dəstinin çəkisindən 6 dəfə artıq ağırlığa davamlı olmalıdır.

5.2.4. Radioaktiv maddələr olan bağlamanın minimum çəkisi 5 kq-dan az olmamalıdır. Bağlama dəstinin minimum xarici ölçüsü 0,1 metrdən az olmamalıdır.

5.2.5. Bağlama dəstinin xarici səthində plombların vurulması üçün qurğular elə quraşdırılmalıdır ki, daşıma zamanı onun qopardılması və ya zədələnməsi mümkün olmasın.

Yükgöndərən daşıma üçün təqdim etdiyi hər bir bağlamanı plomblamalıdır.

5.2.6. Nəqliyyat bağlama dəstləri qüvvədə olan dövlət standartlarının və müvafiq qaydada təsdiq edilmiş texniki təhlükəsizlik üzrə şərtlərin tələblərinə cavab verməlidir.

Radioaktiv maddələrin seriyadankənar zavod istehsalı olmayan bağlama dəstlərində daşınmasına yol verilmir.

5.2.7. Bağlama dəstinin xarici səthində müvafiq standartların tələblərinə müvafiq markalanma və təhlükə nişanları vurulmalıdır.

A tipli bağlama dəstlərinin üstündəki yazılar metal səthdə perxlorvinil kimyəvi davamlı emal ilə və karton üzərində atmosfer təzyiqin davamlı mina ilə yazılmalıdır.

B tipli bağlama dəstinin üzərindəki yazılar alovun təsirinə davamlı olmalıdır.

5.2.8. Digər təhlükə növlərinə malik olan radioaktiv materialların bağlamalarının üzərinə əlavə təhlükə nişanları vurulur.

5.2.9. Radioaktiv materiallar olan nəqliyyat və sənaye bağlama dəstləri radioaktiv bağlamalar adlanır. Bir və ya bir neçə radioaktiv bağlamadan ibarət yük, radioaktiv yük və ya radioaktiv maddəli yük adlanır.

5.2.10. Radioaktiv bağlamaları göndərməmişdən əvvəl yükgöndərən nəqliyyat indeksini (radioaktiv bağlamanın səthinin istənilən nöqtəsindən 1 m məsafədə şüalanmanın ekvivalent dozasının gücünün mber/ç ilə ifadə edilmiş qiymətini) müəyyən etmək üçün hər bir bağlamanın şüalanmasının ekvivalent dozasının gücünü ölçməlidir. Ölçmənin nəticələri özündən böyük tam rəqəmə qədər yuvarlaqlaşdırılır və bağlamanın bir-birinə əks istiqamətdəki tərəflərinin xarici səthindəki nəqliyyat kateqoriyasının nişanına yazılır.

5.2.11. Bir neçə ayrı-ayrı kiçik qabaritli radioaktiv bağlamalar bir yükalanın ünvanına daşındıqda onlar bir yük yerində birləşdirilməlidir. Müxtəlif nəqliyyat kateqoriyalarından olan bağlamaların birləşdirilməsinə yol verilir.

Bağlamalar, ölçüsü 0,8x0,8x1m olan qutuya aşağıda göstərilən tələblərə əməl edilməklə yerləşdirilir:

a) qutunun konstruksiyası möhkəm olmalı və onda yerləşdirilmiş kiçik qabaritli radioaktiv bağlamaların tam toxunulmazlığı təmin olunmalıdır;

b) qutunun əl ilə daşınması, çəngəlli yükvuranların və digər yükləndirici mexanizmlərin köməkliyi ilə qaldırılması üçün mexanizmə malik olmalıdır;

c) yükqaldıran mexanizmi olmayan stansiyanın anbarı vasitəsilə kiçik göndərmələrlə yük qəbul edildikdə, kiçik qabaritli radioaktiv bağlamaların birləşdirilmiş yük çəkisi 80 kq-dan, həmin qurğulara malik olan stansiyalarda isə 700 kq-dan artıq olmamalıdır.

Qutunun bir-birinə əks istiqamətdəki yan tərəflərinin üzərində radioaktivlik üzrə təhlükə nişanları, hər bir bağlamanın nəqliyyat indeksi və bağlamalarda olan izotoplar göstərilən siyahıya malik olmalıdır.

Bağlamalar qutuya elə yığılmalıdır ki, daşınma zamanı plombların və nəqliyyat kateqoriyalarının təhlükə nişanlarının zədələnməsinə yol verilməsin.

Kiçik qabaritli radioaktiv bağlamaların nəqliyyat indekslərinin cəmi 50-dən artıq olmamalıdır.

5.2.12. Radioaktiv bağlamanın səthinin və ya səthindən 1 m . məsafədə şüalanmanın ekvivalent gücündən asılı olaraq radioaktiv bağlamalar üç nəqliyyat kateqoriyasına və dörd təhlükəli yüklər qrupuna bölünürlər (2 nömrəli cədvəl).

Təhlükə nişanlarının nümunələri 6.2 nömrəli əlavə, şəkil 7a, 7b, 7c-də göstərilmişdir.

5.2.13. Radioaktiv yük göndərilənədək yükgöndərən, radioaktiv bağlamanın xarici səthində «çıxarılan»^* radioaktiv çirklənmənin olmamasını, həmçinin ümumi radioaktiv çirklənmə səviyyəsinin yolverilən 10 alfa-hissəciklərinin (dəq. sm²), 100 beta-hissəciklərinin (dəq. sm²) kəmiyyətlərindən artıq olmamasını yoxlamalıdır.

 

2 nömrəli cədvəl

 

7-ci sinif təhlükəli yüklərin nəqliyyat kateqoriyaları və qrupları

 

Qrup	Radioaktiv bağlamanın nəqliyyat kateqoriyası	Təhlükə nişanının rəngi	Nəqliyyat indeksi	Şüalanmanın maksimum səviyyəsi m3v/saat (mber/saat)
				Bağlamanın səthində	Bağlamanın səthindən 1 m məsafədə
1	I	Ağ	O	0,005 (0,5)	0,0005 (0,05)
2	II	Yuxarı hissəsi sarı, aşağı hissəsi ağ	 1	0,50 (50,0)	0,01 (1,0)
3	III	Həmçinin	 10	2,0 (200,0)	0,10 (10,0)
4	III Yüksəldilmiş şüalanma səviyyəli və «müstəsna istifadə» şərtləri ilə nəql edilən.	«—»	 50	10,0 (1000,0)	0,50 (50,0)

 

5.2.14. Radioaktiv yüklərin vaqon göndərmələri zamanı yükgöndərən vaqonun hər bir yan tərəfinə nəqliyyat vasitəsi üçün nişan vurmalıdır (6.2. nömrəli əlavə, şəkil 7a, 7b, 7ç).

* «Çıxarılan» radioaktiv cirklənmə — səthi ilə zəif əlaqəsi olan radioaktiv cirklənmədir, hansı ki «sürtmə» üsulu ilə müəyyən edilir. Vaqonların, konteynerlərin və radioaktiv bağlamaların xarici səthlərinin «cıxarılan» radioaktiv cirklənməsinə yol verilmir.

 

5.3. Radioaktiv yüklərin daşınmasının təşkili

5.3.1. Sayından, radioaktiv bağlamaların çəkisindən və nəqliyyat indeksindən asılı olaraq radioaktiv maddələr örtulu vaqonlarda (tormoz meydançaları olmayan), aztonlu, vaqon və kiçik göndərmələrlə, dəmir yolunun brutto çəkisi 3 və 5 ton olan universal konteynerlərdə, yükgöndərənlərin və yükalanların ixtisaslaşdırılmış konteynerlərində, yük qatarlarında, həmçinin poçt-baqaj və sərnişin qatarlarında yük baqaji kimi daşına bilər.

5.3.2. İstənilən əlaqələrdə radioaktiv bağlamaların daimi daşınması üçün yükgöndərənlərə və ya yükalanlara məxsus, xüsusi avadanlıqlarla təchiz edilmiş vaqonlardan istifadə edilə bilər.

5.3.3. Nəqliyyat indeksinin cəmi 50-dən artıq olan radioaktiv bağlamalarının, həmçinin istənilən kateqoriyalı bağlama qruplarının kiçik və aztonluq göndərmələrlə universal konteynerlərdə və yük baqaji kimi daşınmasına yol verilmir.

5.3.4. Qısaömürlü nuklidli (yarımparçalanma dövrü 15 günədək) radioaktiv bağlamaların və müəyyən temperatur rejiminə əməl olunması tələb olunan bağlamaların yük qatarlarında daşınılmasına yol verilmir. Belə bağlamalar yalnız sərnişin qatarları ilə daşına bilər.

5.3.5. Kiçik göndərmələrlə bir yük yerində çəkisi 500 kq-dan çox olmayan radioaktiv bağlamalar (bir yük yerinin çəkisi 500 kq-dan çox olan bağlamalar ancaq göndərmə və təyinat stansiyalarının rəislərinin razılığı ilə) daşınmaq üçün qəbul edilir, nəqliyyat paketlərinin daşınması zamanı nəqliyyat paketlərinin çəkisi 1 tn-dan artıq olmamalıdır.

5.3.6. Bir ünvana göndərilən radioaktiv bağlamalar yükgöndərən tərəfindən nəqliyyat paketlərində, yüklərin nəqliyyat paketlərində daşıma qaydalarının və «Nəqliyyat paketləri. Paketləşdirmə vasitələrin tətbiqinin təşkili. Ümumi texniki tələblər»i, Dövlət və Beynəlxalq standartların tələbləri nəzərə alınmaqla paketləşdirilmiş şəkildə göndərilməlidir.

5.3.7. Yığma vaqonda digər yüklərlə birgə I kateqoriyadan olan nəqliyyat bağlamalarını məhdudiyyətsiz, II və III kateqoriyadan olan nəqliyyat bağlamalarını isə nəqliyyat indekslərinin cəmi 50-dən çox olmayan sayda daşınır.

5.3.8. Bir vaqonda radioaktiv yüklərlə birgə digər təhlükəli yüklərin və aydınlaşdırılmamış kino, foto, rentgen lentlərinin və plastinkaların daşınmasına yol verilmir.

5.3.9. Yalnız radioaktiv yüklərlə yüklənmiş vaqonlarda bu Qaydaların 5.3.14-cü və 5.3.15-ci bəndlərinin tələblərinə əməl edilməklə istənilən nəqliyyat kateqoriyalarından olan bağlamalar daşına bilər. Belə halda yüklərin təyinat yerinədək mütəxəssislər tərəfindən müşayiət edilməsi zəruriyyəti, yükgöndərən tərəfindən müəyyən edilir.

5.3.10. Radioaktiv bağlamaları qəbul edərkən dəmir yolu, dozimetrik yoxlama keçirməlidir və alınan nəticələrlə qoşma sənədlərin göstəriciləri arasında uyğunsuzluq aşkar etdikdə, dəmir yolu yükü daşımaq üçün qəbul etməkdən imtina etməlidir.

Aşkar edilmiş pozuntular ümumi formalı aktlarla sənədləşdirilir. Aktların surəti yerli, idarədaxili və Fövqəladə Hallar Nazirliyinin müvafiq nəzarət orqanlarına, həmçinin yükgöndərənə göndərilir.

5.3.11. Yükgöndərən qaimənin «Yükün adı» sütununda: «Radioaktiv maddə», radioaktiv maddənin adı, bağlamanın nəqliyyat kateqoriyası, nəqliyyat indeksi, maddənin bekerellərdə aktivliyi (kürü) göstərməlidir.

Qaimənin yuxarı hissəsində yükgöndərən qırmızı rəngli «Radioaktivdir» ştempelini və əgər radioaktiv yük digər təhlükə növlərinə malikdirsə, əlavə həmin təhlükə növləri haqqında ştempelləri vurmalıdır. Stansiya həmin ştempelləri vaqon vərəqinə də vurur.

5.3.12. Radioaktiv yüklər, radioaktiv bağlamaların saxlanması üçün xüsusi anbarlar nəzərdə tutulmuş stansiyalara göndərməyə 24 saat qalmış, radioaktiv bağlamalar ümumi anbarlarda saxlanılan stansiyalara isə göndərməyə gündüz vaxtı 6 saat qalmış və yerli vaxt ilə saat 9-dən 11-dək göndərildikdə 12 saat qalmış gətirilir.

5.3.13. «Müstəsna istifadə» şərtlərilə daşınan III nəqliyyat kateqoriyalı 4-cü qrup təhlükəli bağlamaların yüklənib-boşaldılması yalnız yükləmə-boşaltma mexanizmləri və yük sahiblərinin gücü ilə yerinə yetirilir.

5.3.14. Radioaktiv bağlamalar yükgöndərən tərəfindən elə yerləşdirilməli və ekranlaşdırılmalıdır ki, vaqonun və konteynerin yuxarı səthinin istənilən nöqtəsində şüalanmanın ekvivalent dozasının gücü 2m3v/saat-dan ( 200 m ber/saat), səthindən 2 m məsafədə isə 0,1 m 3v/saat-dan (10 mber/saat) artıq olmasın.

5.3.15. Radioaktiv bağlamalarla tam yüklənmiş vaqonlar qatar tərkibində sərnişin vaqonları, insanlarla tutulu yük vaqonları, tormoz meydançası olan və ya təhlükəli, o cümlədən zəhərli və ya partlayıcı yüklə yüklənmiş vaqonlarla yanaşı olmamalıdır.

5.3.16. Qatarın tərkibində radioaktiv bağlamalarla yüklənmiş vaqonun olması barədə natura vərəqində «Radioaktivdir» qeydi edilir.

5.3.17. Yük daşımaya təhvil verilən gün, yükgöndərən yükalana onun ünvanına göndərilən radioaktiv bağlamalar haqqında, yükün adını, yerin sayını, radioaktiv bağlamaların kütləsini, göndərmə tarixini, vaqonun (konteynerin) və göndərmənin nömrəsini göstərməklə, teleqram vurur.

5.3.18. Yükalan onun ünvanına göndərilmiş radioaktiv bağlamaların gəlməsini izləməli və onlar müəyyən edilmiş müddətdə gəlmədikdə, dəmir yolundan həmin yüklərin axtarılmasını və radioaktiv bağlamaların təyinatı üzrə çatdırılmasını tələb etməlidir. Təyinat stansiyası baş verən hadisə haqqında daxili işlər və nəqliyyatda texniki təhlükəsizlik və dövlət sanitariya nəzarəti orqanlarına, yükgöndərənə məlumat verməli və «Yüklərin daşınma Qaydaları»na əsasən sənədləri təqdim edən yükalanın sifarişi ilə, göstərilən sənədlər olmadıqda isə yükgöndərənin bu Qaydaların 5.3.17-ci bəndində göstərilən teleqramı üzrə radioaktiv bağlamaların axtarışını təmin etməlidir.

5.3.19. Radioaktiv bağlamalar gəldikdə, təyinat stansiyası «Yüklərin daşınma Qaydaları»na əsasən yükalana bu barədə məlumat verməlidir. Yük gəldikdən sonra 12 saat ərzində bağlamanın vəziyyətindən asılı olmayaraq, yükalan onları stansiyadan çıxarmalıdır.

Yükalan təyinat məntəqəsində radioaktiv bağlamaları vaxtında qəbul etmədikdə və onların çıxarılmasını ləngitdikdə, dəmir yolu bu bağlamaların məcburi şəkildə çıxarılması üçün tədbirlər görülməsi haqqında nəqliyyatda daxili işlər orqanlarına müraciət etməlidir.

5.3.20. Əgər qaimədə göstərilən yükalan təyinat stansiyasında olmazsa, bu zaman yükgöndərən dəmir yolundan müvafiq xəbərdarlıq aldıqdan sonra bir gün ərzində yükün digər istehlakçıya verilməsi (ünvanın dəyişdirilməsi) məsələsini həll etməlidir.

5.3.21. Radioaktiv bağlmanın plomblarının və ya radioaktiv bağlamanın zədələndiyi aşkar edildikdə, bağlama açılmadan və onun içindəkilər yoxlanılmadan ümumi formalı akt tərtib edilir və bu barədə dərhal yükgöndərənə, yolun texniki təhlükəsizlik üzrə xidmətinə, sanitar-epidemioloji stansiyasına və ərazi üzrə dövlət sanitariya nəzarəti və Daxili İşlər Nazirliyinin orqanlarına məlumat verilir. Belə hallarda bağlamalar yalnız yükalan tərəfindən açılır və yoxlanılır. [27]

5.3.22. Yalnız radioaktiv yüklər yüklənmiş vaqonlar və konteynerlər boşaldıqdan sonra yükalan vaqonların və konteynerlərin radiometrik yoxlanılmasını həyata keçirməlidir (radioaktiv maddələrlə «çıxarılan» çirklənmə olmamalıdır) və radioaktiv təhlükə nişanlarını çıxarmalıdır. 5.2.13-cü bənddə göstərilən səviyyələri keçən çirklənmə aşkar edildikdə, dezaktivasiya keçirilməlidir.

Vaqonlarda və konteynerlərdə «çıxarılan» çirklənmənin olmaması haqqında yükalan stansiyaya arayış verməlidir. Arayış verilənədək vaqonlar yükalanda «boşdayanmada» qalır.

5.3.23. Vaqonların dezaktivasiyası yükalanın gücü ilə dəmir yolu nəqliyyatında texniki təhlükəsizlik üzrə idarədaxili xidmətin və sanitar nəzarətinin xətti təşkilat nümayəndələrinin nəzarəti altında yerinə yetirilir.

Vaqonların dezaktivasiyası və onların boş dayanması ilə əlaqədar məsrəflər çirklənmədə günahkar olan təşkilatlara müəyyən edilmiş qaydada təqdim edilir.

5.3.24. Radioaktiv bağlamalar daşınma və saxlanma zamanı qabın üzərindəki manipulyasiya nişanlarına müvafiq vəziyyətdə qoyulmalıdır. Dayanıqlığının təmin edilməsi üçün yükgöndərən onları vaqonun və ya konteynerin içində etibarlı şəkildə bərkitməlidir.

5.4. Universal konteynerlərdə radioaktiv yüklərin dəmir yolu ilə daşınması

5.4.1. Radioaktiv maddələrin bağlamaları dəmir yolunun universal konteynerlərində daşınmaya yalnız konteyner əməliyyatları aparılması üçün açıq olan stansiyalara təyinatla qəbul edilir. Universal konteynerlərdə belə daşınma dəmir yolunun «Yüklərin daşınma Qaydalar»-ı ilə həyata keçirilir.

Radioaktiv yükləri yükləmək üçün yalnız brutto çəkisi 3 ton və 5 ton olan saz metal konteynerlər ayrılır.

5.4.2. Bir konteynerə radioaktiv bağlamalarla birgə digər yüklərin yüklənməsinə yol verilmir. Radioaktiv yüklər konteynerin içində yükgöndərən tərəfindən möhkəm (dayaqlardan, tirlərdən, amortizasiyaedici və digər materiallardan istifadə edilməklə) bərkidilməlidir.

5.4.3. Radioaktiv bağlamalar yükləndikdən sonra yükgöndərən universal konteynerin xarici səthində və ondan 1 m məsafədə şüalanmanın ekvivalent gücünü və bu ölçmələrin maksimum göstəriciləri üzrə konteynerin nəqliyyat kateqoriyasını müəyyən etməlidir.

Konteynerdə hər hansı radioaktiv maddələr olan bağlamaların yerləşdirilməsindən asılı olmayaraq, yükgöndərən konteynerin xarici səthindəki və ondan 1 m məsafədə şüalanma dozasının ekvivalent gücünün III nəqliyyat kateqoriyasına (3-cü təhlükə qrupu) aid bağlamalar üçün müəyyən edilmiş ölçüdən artıq olmaması və konteynerlərə yüklənən radioaktiv bağlamaların nəqliyyat indeksləri cəminin isə 50-dən artıq olmaması üçün lazım olan şəraiti təmin etməlidir.

5.4.4. Yükgöndərən müəyyən edilmiş nəqliyyat kateqoriyasını qaimədə göstərməli, konteynerin isə tininə və arxa divarlarına və damına müvafiq nəqliyyat kateqoriyasına uyğun olaraq, üzərində nəqliyyat indekslərinin cəmi göstərilməklə təhlükə nişanlarını (6.1 nömrəli əlavə, şəkil 7a,7b,7c) yapışdırır.

5.4.5. Konteynerdəki radioaktiv yükün çəkisi konteynerin yükqaldırma qabiliyyətindən artıq olmamalıdır.

5.4.6. Radioaktiv bağlamalar olan konteynerlər, bir qayda olaraq, yol boyu ayrılmayan vaqonlara yüklənməlidir. Belə konteynerlər tormoz meydançası olmayan vaqonların orta hissəsinə qoyulur.

Radioaktiv bağlamalar olan konteynerlər bu Qaydaların 5.3.14-cü və 5.3.15-ci bəndlərinin tələblərinə cavab verən vaqonlara yüklənməlidir.

5.4.7. II və III nəqliyyat kateqoriyalarına (2-ci və 3-cü təhlükə qrupları) bərabər sayılan radioaktiv bağlamalar olan universal konteynerlərin, aydınlaşdırılmamış kino, foto, rentgen lentləri və lövhələri ilə yüklənmiş konteynerlərin bir vaqona yüklənməsinə yol verilmir.

5.4.8. Göndərmə, təyinat və çeşidləmə məntəqələrindəki konteyner meydançalarında 1-ci nəqliyyat kateqoriyasına bərabər tutulan konteynerlərdən başqa, radioaktiv yüklü konteyner neqativ kino, foto, rentgen lentləri və lövhələri ilə yüklənmiş konteynerlərdən 5 m-dən çox məsafədə qoyulmalıdır.

5.4.9. Konteynerlərə yüklənmiş radioaktiv bağlamaların səthinin, həmçinin universal konteynerlərin səthinin radioaktiv çirklənməsi 5.2.13-cü bəndin tələblərinə uyğun olmalıdır.

5.5. Radioaktiv yüklərin sərnişin qatarlarında daşınması

5.5.1. Baqaj vaqonunda I nəqliyyat kateqoriyasına aid radioaktiv bağlamaların eyni vaxtda daşınma miqdarı məhdudlaşdırılmır. Daşıma, yol boyu yenidən yükləmə olmadan aparılır.

5.5.2. II və III kateqoriyalardan olan radioaktiv bağlamalar kiçik partiyalarla aşağıdakı şərtlərlə, yük-baqaj qismində daşınmaya qəbul edilə bilər;

a) radioaktiv bağlamaların xarici səthində «çıxarılan» radioaktiv çirklənmə olmadığı, ümumi çirklənmənin ölçüsü isə 5.2.13-cü bənddə göstərilən kəmiyyətdən artıq olmadığı halda;

b) II və III kateqoriyalarda olan bağlamaların ümumi sayı elə olmalıdır ki, nəqliyyat indekslərinin cəmi 10-dan artıq olmasın;

c) baqaj vaqonunda insanların olduğu yerdə şüalanmanın ekvivalent dozasının gücü 0,01 m3v/saat-dan (1 mber/saat) artıq olmadığı halda;

ç) bir radioaktiv bağlamanın maksimum çəkisi, yükgöndərənin və yükalanın vəsaitləri ilə yükləmə-boşaltma işləri mexanikləşdirilmiş üsulla aparılarsa, 165 kq-dan, əllə yükləndikdə isə 50 kq-dan artıq olmadığı halda;

d) bir bağlamanın minimum brutto çəkisi 10 kq olduğu, ölçüsü isə 0,2x0,2x0,2 m-dən az olmadığı halda.

Müstəsna hallarda yükgöndərənin xahişi və stansiya rəisinin icazəsilə bir bağlamanın minimum brutto çəkisinin 5 kq olmasına, tərkibində «nişanlanmış» radioaktiv maddələr və ya radioaktiv tibb preparatları olan dəstlərin çəkisinin 5 kq-dən az olmasına yol verilir. Bağlama dəstlərinin xarici minimum ölçülərindən biri 0,1 m-dən az olmamalıdır.

5.5.3. Ayrı-ayrı hissələrinin çəkisi 50 kq-dan artıq olan göndərmələr o şərtlə qəbul edilir ki, qatarın təyinat stansiyasında dayanma müddəti 5 dəqiqədən az olmasın.

5.5.4. Yükalan onun ünvanına gəlmiş radioaktiv yükü almaq üçün qatara sərnişin qatarının gəldiyi vaxt yaxınlaşmalıdır.

Yükalan olmadıqda, radioaktiv yük baqaj vaqonundan baqaj anbarına yığılır. Eyni vaxtda stansiya rəisi 5.3.19-cu bəndə müvafiq tədbirlər görür.

5.5.5. I nəqliyyat kateqoriyasına aid olan radioaktiv bağlamalar, dəmir yolunun Sərnişindaşıma İstehsalat Birliyi rəisinin icazəsi olduqda müşayiətçi ilə sərnişin qatarının ayrıca kupesində daşına bilər.

Yükləmə üçün sifariş qatarın yola düşməsinə qədər ən azı 5 saat qalmış verilməlidir. Belə əl yükünün ümumi çəkisi 200 kq-dan çox olmamalıdır.

Daşınmasına icazə verilmiş radioaktiv bağlamaları yükgöndərən qatarın yola düşdüyü gün onun yola düşməsinə 2 saat qalmış stansiyaya gətirir. Müşayiətçi əvvəlcədən stansiya rəisinə yaxınlaşmalı və ezamiyyət vəsiqəsini və ona radioaktiv maddələrin daşınmasının həvalə edilməsi haqqında digər sənədləri stansiya rəisinə təqdim etməlidir.

5.6. Radioaktiv maddələrdən boşaldılmış, qaytarılan qabların daşınması

5.6.1. Radioaktiv maddələr boş nəqliyyat bağlama dəstlərindən təmizlənməli, onların xarici səthlərində radioaktiv maddələrlə «çıxarılan» çirklənmə olmamalıdır. Bu zaman ümumi radioaktiv çirklənmə 5.2.13-cü bənddə göstərilən kəmiyyətlərdən artıq olmamalıdır.

Onların daşınması ümumi əsaslarla məhdudiyyət qoyulmadan həyata keçirilir.

Konteynerin qoruyucusu içində radioaktiv maddələrlə (açılmış ampulalar və ya penallar, pambıq və s.) çirklənmiş materiallar olmamalı, konteynerin xarici səthindən 0,1 m məsafədə şüalanmanın ekvivalent dozasının gücü 1 mk3v/saat-dan (0,1 mber/saat) artıq olmamalıdır.

Yükgöndərən tərəfindən konteyner bağlanmalı, plomblanmalı və radioaktiv təhlükə nişanları vurulmamış xarici bağlamaya yerləşdirilməlidir.

5.6.2. Boş qabı göndərən qaimədə, «Yükün adı» sütununda «Radioaktiv maddənin qabı təmizlənmiş və təhlükəsizdir» sözlərini qeyd etməlidir. Bundan başqa o, qaiməyə radioaktiv maddələr nəql edilərkən təhlükəsizlik qaydaları (RMNTQ-73) ilə müəyyən edilmiş formada sertifikat əlavə etməlidir.

5.7. Stansiyada radioaktiv yüklərin müvəqqəti saxlanma şərtləri

5.7.1. Radioaktiv yükləri daima qəbul edən və göndərən, həmçinin onları müvəqqəti saxlayan stansiyalarda ümumi istifadə anbarlarında sahəsi 10 m²-dən az olmayan xüsusi yerlər ayrılmalı və çəpərlənməlidir. Ayrılmış yer kərpic və ya betondan hazırlanmış materialla çəpərlənməli və onun hündürlüyü 2 m-dən az olmamalıdır. Divara radioaktiv təhlükə nişanı vurulur (6.2 nömrəli əlavə, şəkil 7a,7b,7c).

Anbarın bu hissəsinə kənar şəxslərin daxil olmasına yol verilmir.

5.7.2. Radioaktiv yüklərin saxlanılması üçün yerlər tərkibində yolun daşıma birliyinin baş mühəndisi (komissiyanın sədri), Texniki təhlükəsizlik xidmətinin, yük və kommersiya şöbəsinin rəisi, stansiya rəisi, yol nəqliyyat-ekspedisiya müəssisələrinin, istehsalat sahəsinin və ya mexanikləşdirilmiş yükləmə-boşaltma işləri sahəsinin, yolun yanğından mühafizəsinin, yolun sanitar-epidemiologiya stansiyasının (Yol SES), Fövqəladə Hallar Nazirliyinin müvafiq qurumların və nəqliyyatda daxili işlər orqanlarının nümayəndələri daxil olan komissiya tərəfindən müəyyən edilir. [28]

Ayrılmiş yerlər radioaktiv təhlükəsizlik normalarına (RTN-76/87), radioaktiv maddələr və digər ionlaşdırıcı şüalanma mənbələri ilə işləmək üçün qanunvericiliyin tələblərinə əsasən sanitar qaydalarına (ƏSQ-72/87) müvafiq surətdə avadanlıqlarla təchiz edilməlidir.

Komissiya qəbul aktını tərtib edir və bu aktda radioaktiv yüklərin saxlanması qaydaları, anbarların ərazisinə radioaktiv maddələrin aparılmasına icazə verilən işlərin xarakteri göstərilir. Qəbul aktı əsasında Yol SES radioaktiv yüklərin saxlanılmasına icazə verən sanitar pasportu (3 il müddətinə) tərtib edir. Sanitar pasportunun surəti qeydiyyatdan keçirilməsi üçün daxili işlər orqanlarına göndərilir.

5.7.3. I, II, III Nəqliyyat kateqoriyasına aid olan radioaktiv bağlamalar anbarlarda başqa yüklərlə bir yerdə aşağıda göstərilənlərə əməl etdikdə müvəqqəti saxlanıla bilər:

a) Azərbaycan Respublikasının Dövdağmədəntexnəzarət Komitəsi tərəfindən verilmiş xüsusi razılıq 7 (lisenziya) ilə müəyyən edilmiş şərtlərin tələblərinə əməl olunarsa; [29]

b) radioaktiv bağlamaların eyni vaxtda saxlanılması üçün nəqliyyat indekslərinin cəmi 50-dən artıq olmasın;

c) radioaktiv maddələrin saxlanılması üçün ayrılmış yerlər aydınlaşdırılmamış kino, foto, rentgen lentləri və plastinkaları olan yüklərdən, həmçinin baqajdan 18 nömrəli əlavədə göstərilən məsafədə yerləşdirilməklə;

ç) radioaktiv bağlamalar saxlanılan anbarın xarici səthində şüalanma dozası 3 mk3v/saat-dan (0,3 mber/saat) çox olmamaqla;

d) stansiyadan kənarda ekvivalent dozanın gücü bu ərazinin fonuna nisbətən 0,3 mk3v/saat-dan (0,03 mber/saat) çox olmadıqda;

e) şüalanma dozasının gücünə Yolun Texniki təhlükəsizlik xidməti və SES işçiləri tərəfindən nəzarət edildikdə.

5.7.4. Radioaktiv yükləri epizodik hallarda qəbul edən və göndərən stansiyalarda radioaktiv yüklərin ümumi anbarlarda müvəqqəti saxlanılmasına bu Qaydaların 5.7.3-cü bəndinin tələblərinə əməl edildikdə yol verilir.

5.7.5. «Müstəsna istifadə» şərtləri ilə daşınan III nəqliyyat kateqoriyasına aid (4-cü təhlükə qrupu) bağlamaların dəmir yolu stansiyasının ərazisində saxlanılmasına yol verilmir.

5.7.6. Radioaktiv yüklərin saxlanılma müddətinə və şərtlərinə nəzarəti təmin etmək üçün ayrıca boşaltma kitabı (QU-44 formasında) aparılmalıdır.

VI hissə

6.1. Təhlükəli yüklərin daşınmasında təhlükəsizliyin təmin edilməsi üzrə əsas tələblər

6.1.1. Yükgöndərənlər, yükalanlar, magistral və sənaye dəmir yolu nəqliyyatı işçiləri vaqonların və konteynerlərin sahibləri və icarədarları, eləcə də nəqliyyat-ekspedisiya xidməti göstərən müəssisələr tərəfindən, təhlükəli yüklərin daşınmasında bu Qaydalara, təhlükəli yüklərin daşınmasına aid olan digər normativ-texniki sənədlərə əməl etməlidirlər.

6.1.2. Təhlükəli yüklər dəmir yolu ilə daşınmaya, yüklərin daşınma Qaydalarının müəyyən etdiyi qaydaya uyğun qəbul edilir.

6.1.3. Yeni növ təhlükəli yüklər dəmir yolu ilə daşınmaya Azərbaycan Respublikası Fövqəladə Hallar Nazirliyi ilə razılaşdırılmaqla və "Azərbaycan Dəmir Yolları" Qapalı Səhmdar Cəmiyyəti tərəfindən təsdiqlənmiş qaydaya uyğun olaraq yol verilir.

6.1.4. Yükgöndərənlər 6.1.1 bəndinin tələbindən başqa, aşağıdakıları yerinə yetirməyə borcludurlar:

a) təhlükəli yükləri yalnız öz quruluşuna, texniki vəziyyətinə və təyinatına görə müəyyən təhlükəli yükün təhlükəsizliyini və qorunmasını təmin etməklə daşınmasına yararlı olan vaqonlara yükləməyə;

b) standartların, konkret təhlükəli yüklərin texniki şərtlərinin tələblərinə cavab verən qablar, qablaşdırma və qablaşdırma dəstlərini işlətmək, eləcə də yüklərin nəqli zamanı dinamik təsirdən, hərarətin, rütubətin dəyişməsindən törəyə bilən axıntı və dağılmaların qarşısını almaq məqsədilə, onları müəyyən olunmuş proqram və üsullara uyğun olaraq sınaqdan keçirməyə.

6.2. Təhlükəli yüklərin daşınmasının təşkili. Təhlükəli yüklərin verilməsi və daşınmaq üçün qəbulu

6.2.1. Təhlükəli yüklərin daşınmaya verilməsi və qəbuli yüklərin daşınma Qaydalarına uyğun aparılmalıdır.

6.2.2. Təhlükəli yüklər daşınmaya, xırda və konteyner göndərmələri istisna olmaqla, yalnız xüsusi ayrılmış yerlərdə təqdim olunur.

6.2.3. Konkret təhlükəli yük daşınmaya yükgöndərən tərəfindən, yalnız yüklərin daşınma Qaydalarında təyin olunmuş göndərişin növü ilə, standartda və bu məhsulun texniki şərtlərində nəzərdə tutulan qablardan və qablaşdırmalardan istifadə olunmaqla təqdim olunmalıdır.

6.2.4. Maye halında daşınan təhlükəli yüklərin ümumi istifadə olunan yerlərdə doldurulub-boşaldılmasına, eləcə də bu yüklərin doldurulub-boşaldılması üçün ləvazimat və vasitələri olmayan və xüsusi ayrılmayan yerlərdə yol verilmir.

6.2.5. Yükgöndərənlərin dalan yollarında qəbul edilmiş və yükalanın xidmət etdiyi ünvana gəlmiş I sinif təhlükəli yüklə yüklənmiş vaqonları, stansiyaya daxil olduğu andan 2 saatdan artıq qala bilməz.

6.2.6. Təhlükəli yükləri tək-tək vaqonlarla və ya xırda göndərmələrlə, eləcə də ümumi istifadə yerlərində boşaltma şərti ilə konteynerlərlə göndərildiyi halda, yükgöndərən dəmir yolu stansiyasının rəisinin yükü qəbul edən dəmir yolu stansiyasının rəisinin teleqrafla və yaxud yazılı surətdə razılığını almalıdır.

Təhlükəli yüklərin doldurulmasına və boşaldılmasına ümumi tələblər

6.2.7. Təhlükəli yüklərin doldurulması və boşaldılması dəmir yolu Nizamnaməsinin, yüklərin daşınma Qaydalarının və başqa normativ-texniki sənədlərin tələblərinə uyğun aparılmalıdır.

6.2.8. Yükgöndərənlər (yükalanlar) — təhlükəli yükləri daşımaq üçün ixtisaslaşdırılmış, vaqonların icarədarları və ya şəxsi vaqonların sahibləri hər yükləmədən əvvəl təhlükəli yükün təhlükəsiz daşınmasını təminat verən, işçi və qurğu avadanlıqları daxil olmaqla, vaqonların texniki sazlığını təsdiq edən şəhadətnaməni (9 nömrəli əlavəyə uyğun formada) stansiya və vaqon deposu işçilərinə təqdim etməlidirlər. Vaqon təsərrüfat işçisi şəhadətnamənin nömrəsini VU-14 formalı xüsusi kitabda qeyd edir. Yükgöndərənin cavabdeh nümayəndəsi isə, fakturanın arxa tərəfinin 4-cü sütununda: «Vaqon texniki və kommersiya cəhətdən sazdır, müvafiq təhlükəli yüklərin daşınmasına yararlıdır, onun işçi və qurğu avadanlığı müəyyən olunmuş tələblərə uyğundur» qeydini aparmalı və öz imzası ilə onu təsdiq etməlidir.

6.2.9. Vaqon-sisternlərin təhlükəli yüklərlə doldurulması, yalnız doldurma məntəqəsinin heyəti tərəfindən vaqon-sisternlərə baxış keçirildikdən və göstərilən məhsulun daşınması üçün, onların yararlılığı haqqında jurnalda müəyyən olunmuş formada qeyd edildikdən sonra icazə verilir.

Doldurulma-boşaldılma estakadasında təhlükəli yüklərin yüklənməsi və boşaldılmasından əvvəl vaqon sisternləri hər iki tərəfdən tormoz başmaqları ilə etibarlı bərkidilməlidir, yoldəyişdiricini isə elə çevirmək lazımdır ki, başqa qatarın vaqonları yükləmə (boşaltma) yoluna daxil ola bilməsin.

Qatarların yükləmə (boşaltma) yoluna daxil olmaması üçün imkan olmadıqda, bu vəziyyəti aradan qaldırmaq üçün əlavə texniki tədbirlər nəzərdə tutulmalıdır.

6.2.10. Yükgöndərən, təhlükəli yükləri vaqonlara və konteynerlərə, bu məhsul üçün standartlarla, texniki şərtlərlə müəyyən olunmuş normadan artıq yükləməməlidir.

6.2.11. Stansiyalarda tezalışan yüklərin, xırda göndərişlə və konteynerlə yükləmə və boşaldılması elektrikləşdirilməmiş yollarda aparılmalıdır. Belə yolu ayırmaq mümkün olmadıqda, istisna hallarda dəmir yolu şöbəsinin rəisinin icazəsi ilə elektrikləşmiş yoldan istifadə etmək olar, belə olduğu halda kontrakt şəbəkəsi sərbəst elektrik qidalandırıcı qrupdan ayrıca bölmə açarı vasitəsi ilə ayrılmalı, əlavə torpaqlanma bıçağı ilə təchiz edilməli və kontakt şəbəkəsindən gərginlik çıxarılmalıdır.

6.2.12. Təhlükəli yüklərin vaqonlarda (vaqon-sisternlərdən başqa) və konteynerlərdə, eləcə də açıq vaqonlarda ixtisaslaşdırılmış konteynerlərin yerləşdirilməsi və bərkidilməsi «Yüklərin yüklənməsi və bərkidilməsinin texniki şərtləri»-nə uyğun aparılmalıdır. Yükgöndərən təhlükəli yüklərin konteynerlərdə yerləşdirilməsi və bərkidilməsi üsullarını dəmir yolu şöbəsi ilə razılaşdırmaqla hazırlayır və təsdiq edir. Bu üsullar Azərbaycan Dövlət Dəmir Yolu İdarəsi tərəfindən təsdiq olunmuş «Yüklərin yüklənməsi və bərkidilməsinin texniki şərtləri»nin I bölməsinin tələblərinə uyğun olmalıdır.

Vaqonlarda və konteynerlərdə yükləri bərkitmək üçün istifadə olunan material, daşınan təhlükəli yerə ətalətli (inertni) olmalıdır.

6.2.13. Təhlükəli yüklərin qabları və qablaşdırılması Dövlət standartına, yüklərin daşınma Qaydalarına uyğun olmalıdır.

6.2.14. Təhlükəli yüklərin şüşə qablarda xırda göndərişlə daşınmasına (çəkisi 1 kq-a qədər, həcmi isə 1 litrdən artıq olmayan, xırda çeşidlənmiş yüklərdən başqa) yol verilmir.

6.2.15. Təhlükəli yüklərin xırda çeşidlərdə təmiz kütləsi 1 kq-dan, həcmi isə 1 litrdən artıq olmayan daşınmalar yüklərin daşınma Qaydalarına uyğun həyata keçirilir.

6.2.16. Yükləri xırda göndərişlə göndərən zaman qablar I qrup qablaşdırma üçün nəzərdə tutulan dövlət standartının tələblərinə uyğun sınaqdan keçirilməlidir.

6.2.17. Təhlükəli yüklərin boş qabları yüklərin daşınma Qaydalarına uyğun daşınır.

Qatar və manevr işlərinin təşkilində təhlükəsizlik tədbirləri

6.2.18. Təhlükəli yüklərlə yüklənmiş vaqonların, qatar və manevr (hazırlıq) işlərinin təşkili zamanı, daşınma sənədlərində göstərilmiş xüsusi qeydləri (daşınan yükün adı, qəza vərəqəsinin nömrəsi, təhlükə yüklü vaqonların lokomotivdən və başqa vaqonlardan qorunması, təhlükə kateqoriyası və dərəcəsi haqqında ştempel və s.) nəzərə almaqla, dəmir yolu nəqliyyatında qüvvədə olan qaydalar və təlimatlar rəhbər tutulmalıdır.

6.2.19. 1-ci sinif təhlükəli yüklərlə yüklənmiş qatarların və vaqonların manevrə (hazırılıq işlərinə) buraxılması qaydası, stansiya işçilərinə, texniki və kommersiya baxışı məntəqələrinə, lokomotiv briqadalarına, hərbiləşdirilmiş mühafizə bölmələrinə, mütəxəssislərə, yük müşayiətçilərinə və bələdçilərə xəbərdarlıq, qatarların nəzərdə tutulan yollara qəbulu və göndərilməsi qaydaları Azərbaycan "Azərbaycan Dəmir Yolları" QSC tərəfindən müəyyən olunur və stansiyanın texniki-sərəncam aktında əks olunur.

6.2.20. Təhlükəli yüklə yüklənmiş vaqonların, daşınma sənədlərində, Yüklərin daşınma Qaydalarına uyğun olaraq «Təpədən buraxılmasın» ştempelı olarsa, onların çeşidləmə təpəsindən buraxılmasına və təkanla manevr (hazırlıq işləri) aparılmasına yol verilmir.

6.2.21. Təhlükəli yüklə yüklənmiş vaqonların başqa vaqonlarla birləşməsi zamanı, onların sürəti saatda 5 km-dən artıq, xüsusi ehtiyatlılıq tələb olunan müxtəlif kateqoriyalı yüklərlə yüklənmiş vaqonlar üçün isə yüklərin daşınma Qaydalarına uyğun olaraq saatda 3 km-dən artıq olmamalıdır.

6.2.22. Üzərində «Təpədən buraxılmasın» yazısı olan sıxılmış, mayeləşdirilmiş və təzyiq altında məhlullaşdırılmış qazların boş vaqon-sisternlərinin lokomotivsiz təpə altı yollara buraxılmasına yol verilmir.

6.2.23. I sinif təhlükəli yüklə yüklənmiş və daşınma sənədlərində «Təpədən buraxılmasın» ştempelı olan vaqonlar, çeşidləmə yollarında dayanarkən, təpə tərəfdən hər iki relsə 25 m məsafədən az olmayaraq qoyulan iki qoruyuci tormoz başmaqları ilə mühafizə olunmalıdır.

6.2.24. Təhlükəli yüklə yüklənmiş vaqonlarla manevr aparmazdan əvvəl qatar tərtibatçısı bu yükləri müşayiət edən və qoruyan şəxsləri növbəti manevr barədə xəbərdar etməyə borcludur.

6.2.25. Vaqonlar təhlükəli yüklə yüklənməyə verilməzdən əvvəl, manevr distpetçeri (stansiya növbətçisi) əmin olmalıdır ki, vaqonlar vaqon təsərrüfatı işçiləri tərəfindən yoxlanılıb və təhlükəli yüklərin daşınması üçün onların texniki cəhətdən yararlılığı təsdiq edilib.

6.2.26. Təhlükəli yüklə yüklənmiş vaqonların stansiya və sənaye müəssisələrinin yükləmə, boşaltma yollarında bərkidilməsi Azərbaycan Dövlət Dəmir Yolları qovşağında qüvvədə olan norma və qaydalara uyğun olaraq aparılır. Bərkidilmə qaydaları stansiyanın texniki sərəncamlar aktı (TSA) ilə, eləcə də dalan yollarında hərəkət və xidmət qaydaları haqqında yerli təlimatlarla müəyyən edilir.

6.2.27. Təhlükəli yüklə yüklənmiş vaqonlar, müəssisə və təşkilatların dalan yollarına verilərkən və sənaye müəssisələrinin dalan yollarında və stansiyalarda vaqonların manevr işlərində, eləcə də ümumi istifadə olunan yollar ilə daşınarkən, daşınma sənədlərində göstərilmiş xüsusi qeydlərə uyğun mühafizə tədbirləri görülməlidir.

6.2.28. Təhlükəli yüklə yüklənmiş vaqonları lokomotivlə giriş yoluna verdikdə, manevr qatarlarının giriş yollarındakı sürəti dəmir yol şöbəsi rəisinin əmri ilə müəyyən olunur.

6.2.29. 1-ci sinif təhlükə yüklü vaqonları müəssisə və təşkilatların dalan yollarına verərkən manevr qatarının sürəti saatda 15 km-dən artıq olmamalıdır.

6.2.30. Təhlükəli yüklə yüklənmiş vaqonlarla manevr işləri aparmaq üçün verilən lokomotivdə radiorabitə olmalıdır, bir maşinistlə xidmət edilən lokototivdə isə ikinci idarə mərkəzi olmalıdır. Radiorabitə nasaz olduqda, manevr işləri stansiyanın texniki-sərəncam aktında (TSA) müəyyən olunmuş qaydada, əlavə təhlükəsizlik tədbirlərinə (vaqonların sayının məhdudlaşdırılması, iki adamdan az olmamaqla tərtibatçı briqadasının olması və s.) riayət etməklə aparılır.

6.2.31. Təhlükəli yüklə yüklənmiş vaqonlar yük qatarlarında təşkil olunma planına uyğun hərəkət edə bilərlər; vaqonlar qatara tək və ya qrup halında qoşulur, eləcə də bu yüklərlə yüklənmiş vaqonlardan tərtib olunmuş marşrutlarla daşınır.

6.2.32. Təhlükəli yüklə yüklənmiş vaqonların mühafizəsi üçün, qatarlara təhlükəsiz yüklü və ya boş (ixtisaslaşdırılmış boş vaqon-sisternlərdən başqa) vaqonlar qoşulur. Mühafizə kimi (təhlükəli yüklə yüklənmiş vaqondan qabaq) uzun ölçülü yüklərlə yüklənən açıq vaqonlardan istifadə edilməsinə yol verilmir.

1-ci sinif təhlükəli yüklə yüklənmiş vaqonları mühafizə məqsədi ilə onlardan əvvəl boş platformaların qoyulmasına yol verilmir.

6.2.33. PM ilə, zəhərli, zəhərləyici maddələrlə yüklənmiş vaqonlar daşınma təşkilinin planı üzrə uzaq məsafəyə gedən qatarlarla nəzərdə tutulubsa, bu vaqonların yaxın məsafəyə gedən qatarlara qoşulmasına yol verilmir.

6.2.34. I sinif təhlükəli yüklərin yuxarı və aşağı qabaritsizliyi üçüncü dərəcəli, yan tərəf dördüncü dərəcəli və ya daha böyük dərəcəli yüklənmiş olan qatarlarda daşınmasına yol verilmir. PM ilə yüklənmiş vaqonlar qatarların tərkibinə elə qoşulur ki, onların uzunluğu, hərəkət yolunda olan qəbul-göndəriş yolunun uzunluğuna uyğun olsun. Tərkibində PM ilə yüklənmiş vaqonlar olan qatarlar birləşdirilmirlər. 13-cü dərəcəli partlayıcı maddələrlə yüklənmiş vaqonları olan qatarlara I sinif təhlükəli yüklərlə, güclü təsirli zəhərləyici maddələrlə, maye və ya təzyiq altında həll edilmiş qazlarla və bu maddələrlə doldurulmuş qurğular olan vaqonların qoşulmasına yol verilmir.

I sinif təhlükəli yüklü vaqonları olan qatarların təşkilində tezalışan yüklərlə yüklənmiş vaqonlar onların arxasınca müvafiq mühafizə vaqonundan sonra qoşulur.

I sinif təhlükəli yüklə yüklənmiş vaqonların avtotormozlarının açılmış qatarlara qoşulması lazım gəldikdə, qruplar iki birgə dayanmış vaqondan artıq (səkkiz oxdan artıq olmamaqla), qatarın tərkibində, tormozla sıxılma şərti ilə dörd belə qrupdan çox olmamalıdır.

6.2.35. Təhlükəli yüklərin "Azərbaycan Dəmir Yolları" QSC hərbiləşdirilmiş mühafizə dəstəsi ilə qatarlarda müşayiəti və təhlükəli yüklə yüklənmiş vaqonların stansiyalarda qorunması «Dəmir Yolu nəqliyyatında yüklərin və obyektlərin qorunması haqqında Əsasnamə»-yə uyğun aparılır.

6.2.36. Təhlükəli yüklə yüklənmiş vaqonları yükgöndərənin (yükalanın) mütəxəssisləri müşayiət etdikdə, onlar qatarın tərkibinə bir qrup kimi qoyulur.

6.2.37. Tərkibində sıxılmış, maye və təzyiq altında həll edilmiş qazlarla, zəhərli və zəhərləyici maddələrlə yüklənmiş vaqonlar olan qatarlarda, təhlükəli yüklərin müşayiətçiləri, mütəxəssisləri və bələdçiləri olan vaqonlar onlardan irəlidə qoyulur.

6.2.38. Bütün çeşidləmə, məntəqə və yük stansiyalarında vaqonların bir dəmir yolundan başqasına keçirilməsi, eləcə də 1-ci sinif təhlükəli yüklə yüklənmiş vaqonlarla əməliyyat aparılan başqa stansiyalarda, stansiyanın texniki-sərəncam aktına əlavə kimi, Dəmir Yolu tərəfindən təsdiq olunmuş «1-ci sinif təhlükəli yüklərlə yüklənmiş vaqonlarla işləmək qaydası haqqında» yerli təlimat işlənib, hazırlanmalıdır.

Təlimatda yerli şəraitləri nəzərə almaqla aşağıdakılar nizamlanmalıdır:

a) stansiya işçilərinə, vaqonların texniki xidmət və kommersiya cəhətdən müayinə məntəqəsinə, lokomotiv deposuna, "Azərbaycan Dəmir Yolları" Qapalı Səhmdar Cəmiyyətinin hərbiləşdirilmiş mühafizə dəstəsinə qatarların nəzərdə tutulan qəbulu və göndərilməsi, vaqonlarla manevr işlərinin və başqa əməliyyatların aparılması haqqında xəbərvermə qaydası;

b) qatarların qəbulu və birbaşa buraxılması, onların göndərilməsi və göndərilməyə hazırlanması, eləcə də vaqonlarla manevr işlərinin aparılması qaydası;

c) manevr işlərinin aparılmasında avtotormozların istifadə olunma qaydaları;

ç) qatarların və vaqonların texniki xidməti və kommersiya baxışı üzrə əməliyyatların yerinə yetirilməsi qaydası;

d) vaqonların stansiyada həmin yüklərlə olmasının qeydiyyatı və lazım olduqda, onların qəza vərəqəsi ilə eyniləşdirilmə qaydaları;

e) kəskin hava şəraiti və işlərin çətinləşməsi zamanı (duman, çovğun, leysan, şiddətli külək, qar yığını, texniki vasitələrin dayanması və s.) təhlükəsizlik tədbirləri;

ə) qəza vəziyyəti baş verərkən fəaliyyət qaydası;

f) qəza-xilasetmə bölmələrilə qarşılıqlı fəaliyyət qaydası;

q) manevr işləri aparıldıqda şifahi əmrlərin verilməsi qaydası;

g) hazırlıq işlərinə saz qığılcımsöndürən və qığılcımtutan qurğusu olan teplovoz və lokomotivlərin verilməsinin sənədləşdirmə qaydası;

h) həmin yüklərlə yüklənmiş vaqonların dayandığı yolun mühafizəsi.

6.2.39. Bütün çeşidləmə və məntəqə stansiyalarında, eləcə də başqa stansiyalarda, "Azərbaycan Dəmir Yolları" Qapalı Səhmdar Cəmiyyətinin sədri tərəfindən müəyyən olunmuş siyahıya uyğun olaraq, stansiyanın texniki sərəncamlar aktına əlavə kimi, təhlükəli yüklərlə qəza vəziyyətinin ləğv edilməsi qaydası barədə yerli təlimat hazırlanmalıdır və qəza vərəqəsində göstərilmiş tədbirləri yerinə yetirmək üçün xüsusi yol ayrılmalıdır.

6.2.40. 1-ci və 2-ci sinif təhlükəli yüklü vaqonlar stansiyada (çeşidləmə yollarında yığılmağa dayanmış vaqonlardan başqa) stansiyanın texniki sərəncamlar aktında göstərilmiş və onların daha təhlükəsiz dayanmasını təmin edən yollara verilməlidir. Belə vaqonlar etibarlı qoşulmalıdırlar və tormoz başmaqları ilə qoşulub bərkidilməlidirlər. Belə vaqonların dayanma yollarının yoldəyişdiricisi elə vəziyyətdə olmalıdır ki, bu yollara giriş istisna olunsun, bunun üçün həmin yoldəyişdirici asma qıfılla bağlanır.

6.2.41. «R» indeksli tranzit qatarlar stansiyanın texniki sərəncamlar aktında (TSA) göstərilmiş yollarla buraxılır.

6.2.42. «R» indeksi ilə gedən qatarların, aralıq stansiyalarda lokomotivsiz qalmağına icazə verilmir. İstisna hallarda, dəmir yolu rəisinin yazılı əmri ilə bu cür qatarlar lokomotivsiz qala bilər. Bu halda şöbə rəisi və daşınma bölməsinin işçisi müvəqqəti dayandırılmış qatarın təyinatı üzrə göndərilməsini sürətləndirmək üçün tədbirlər görməyə borcludur.

6.2.43. Yolda vaqonların (konteynerlərin) texniki və kommersiya nasazlığı və ya zədələnməsi aşkar olunduqda akt tərtib edilir. Əgər vaqonu bələdçi müşayiət edirsə, onda akt onun iştirakı ilə tərtib edilir. Aktda vaqonun nömrəsi, planlı təmir növlərinin vaxtı, nasazlığın növləri və onun əmələ gəlmə səbəbləri, nasazlıqları aradan qaldırmaq üçün görülən tədbirlər, eləcə də sonrakı hərəkət imkanları haqqında rəyi göstərilməlidir. Aktın surəti daşınma sənədlərinə əlavə olunur.

6.2.44. Təhlükəli yüklə yüklənmiş vaqonlarda hərəkət zamanı, onların xüsusiyyətindən və iş şəraitindən asılı olaraq, texniki və kommersiya nasazlığının aşkar edilməsi və aradan qaldırılması, nasaz vaqonların açılması və bu məqsədlər üçün ayrılmış yola verilməsi, eləcə də qatardan açılmadan, ehtiyat tədbirlərinə əməl olunmaqla aparılır.

6.2.45. Stansiyalarda təhlükəli yüklə yüklənmiş ayrı-ayrı vaqonların texniki və kommersiya nasazlığı səbəbindən, "Azərbaycan Dəmir Yolları" Qapalı Səhmdar Cəmiyyətinin hərbiləşmiş mühafizə dəstəsi ilə qorunan qrup vaqonlardan açılmasına, göndərilən və açılmış vaqonların qorunmasının təmin olunduğu hallarda icazə verilir.

Qatar yol getdiyi zaman yükgöndərənin (yükalanın) mütəxəssisi tərəfindən müşayiətedilən vaqonlarda texniki və kommersiya cəhətdən nasazlıq aşkar edildikdə, vaqon qatardan açılır və müşayiət edən şəxsin mühafizəsində olur.

6.2.46. Yükgöndərənin (yükalanın) mütəxəssisi ilə müşayiət olunan qrup vaqonlardan, nasazlığına görə ayrı-ayrı vaqonların açılmasına yol verilmir. Belə olduğu halda bütün qrup açılır və bu barədə stansiyanın rəisinə və dəmir yolu növbətçisinə məlumat verməlidir.

Vaqonların təmiri və ya təhlükəli yükün yerdəyişməsindən sonra vaqonlar ləngidilmiş qrup vaqonlara qoşulmalıdır və təyinatı üzrə göndərilməlidir.

6.2.47. Təhlükəli yükləri müşayiət edən bələdçilər həmin yükün müşayiəti üçün hazırlanmış və təsdiq olunmuş xidməti təlimatı, yükün təhlükəli xüsusiyyətlərini, ilkin tibbi yardımın göstərilməsini, qəza vəziyyətində təhlükəsizlik tədbirlərini bilməli və yük üçün müəyyən olunmuş təhlükəsizlik tədbirlərinə əməl olunmasına nəzarət etməlidir.

6.2.48. Yükgöndərən, bələdçiləri lazım olan fərdi mühafizə vasitələri və alət dəsti ilə, eləcə də lazım olan ehtiyat hissələri ilə, tıxaclarla, yük göndərənin-zavodun rəhbərliyi tərəfindən təsdiq olunmuş müvafiq təlimatlar əsasında təmin etməyə borcludur.

6.2.49. Təhlükəli yüklə yüklənmiş vaqonların müşayiəti üçün yükgöndərənin (yükalanın) mütəxəssisi (bələdçisi) olmadığı aşkar edildikdə, vaqonlar onun gəlməsinə qədər ləngidilir. Bu halda, belə vaqonlar aşkar olunan stansiyanın rəisi, yükün sonrakı müşayiəti üçün mütəxəssislə təmin olunmasının zəruriliyi haqqında yükgöndərəni (yükalanı) xəbərdar edir və həmən məsələ ilə əlaqədar Azərbaycan Fövqəladə Hallar Nazirliyinə məlumat verir. Yükgöndərən (yükalan) yükün müşayiət olunması üçün mütəxəssisin (bələdçinin) gəlməsini bir gün ərzində təmin etməyə borcludur.

6.2.50. Hərəkət zamanı təhlükəli yükün sızması (səpələnməsi) aşkar edildikdə, qəza baş verə biləcək vaqon açılır və qəza vərəqəsində göstərilmişq tədbirlərin görülməsi üçün xüsusi yola verilir. Stansiya rəisi həmin hadisə haqqında yük göndərəni xəbərdar etməyə borcludur.

6.2.51. Lazım olduğu halda hüquqi şəxs, (yükalanın) müəssisənin müdiriyyəti və ya vaqon sahibi vaqon açılan stansiyaya mütəxəssislər briqadası ezam etməyə borcludur. Bu məqsədlə, müəssisə rəhbərliyinin əmri ilə, hərəkət zamanı yolda ayrılmış vaqonların nasazlığını aradan qaldırmaq məqsədilə səyyar qəza briqadaları təşkil olunur və qəzanın ləğv edilməsi üçün məsul cavabdeh şəxslər təyin edilir.

6.2.52. Səyyar briqadalar vaqonların nasazlığının ləğvində müəssisə rəhbəri tərəfindən təsdiq olunmuş xüsusi təlimatı rəhbər tutmalıdır.

VII hissə

7.1. Dəmir yolu nəqliyyatı ilə təhlükəli yüklərin daşınması üçün ayrılmış vaqonlara və xüsusi konteynerlərə tələblər

Ümumi tələblər

7.1.1. Dəmir yolu ilə təhlükəli yüklərin daşınması üçün yalnız bu məqsədlər üçün ayrılmış, mülkiyyət və icarə formasından asılı olmayaraq, müəssisələrə, təşkilatlara, hüquqi şəxslərə məxsus olan, texniki cəhətdən saz, ixtisaslaşdırılmış vaqon və konteynerlərdən, eləcə və Azərbaycan Dövlət Dəmir Yolu parkının universal vaqonlarından və konteynerlərindən istifadə oluna bilər (təhlükəli yüklərin daşınması üçün təyin olunmuş vaqon-sisternlərin ölçüləri 19 nömrəli əlavədə verilmişdir).

Təhlükəli yüklərin daşınmasına icazə verilən vaqon və konteynerlərin növü (modeli) "Azərbaycan Dəmir Yolları" Qapalı Səhmdar Cəmiyyəti və Fövqəladə Hallar Nazirliyi ilə razılaşdırılmaqla, məhsulun normativ texniki sənədləri ilə (dövlət standartları və texniki şərtlərlə) müəyyən olunur. [30]

7.1.2. Təhlükəli yüklərin daşınması üçün təyin olunmuş vaqon və konteynerlərdə «eni 1520 mm olan dəmir yolunun yük parkının vaqonlarında işarələr və yazılar» albomuna uyğun işarə və yazılardan başqa, yüklərin daşınma Qaydalarına uyğun olaraq yükün nəqliyyat təhlükəsini xarakterizə edən markası və normativ-texniki sənədlərə müvafiq qaydada fərqləndirici rəngi olmalıdır. Vaqonlara və konteynerlərə təhlükə işarələrinin vurulma qaydasını bu Qaydanın, Beynəlxalq və dövlət standartlarının tələblərinə uyğun olaraq "Azərbaycan Dəmir Yolları" Qapalı Səhmdar Cəmiyyəti müəyyən edir.

7.1.3. Təhlükəli yüklərin yüklənməsi üçün verilən vaqon və konteynerlər, təhlükəli yükün axmasını və səpələnməsini istisna etməklə, texniki və kommersiya cəhətdən yararlı olmalı, eləcə də əvvəlcə daşınmış yüklərdən təmizlənməli və zərərsizləşdirilməlidir.

Təzyiq altında işləyən tutumların quruluşu və təhlükəsiz istismarı qaydalarının fəaliyyət dairəsinə aid olan vaqon-sisternlər və konteyner-sisternlər bu Qaydaların tələblərinə cavab verməlidir.

7.1.4. Vaqon təhlükəli yüklərlə yüklənməzdən əvvəl texniki xidmətdən və kommersiya cəhətdən baxışdan keçməlidir. Vaqonlar texniki xidmətə və texniki baxışa yalnız boş vəziyyətdə, təhlükəli yüklərin yüklənməsi günü verilir.

Təhlükəli yüklərlə yüklənməyə verilən vaqonlara texniki xidmət, baxış və ekipaj hissəsinin (təkər cütü, buks qovşağı, vaqonun çərçivəsı, tormoz və zərbəötürən qurğusu və başqaları) yararlığının təyin olunması dəmir yolunun vaqon təsərrüfatı işçiləri tərəfindən aparılır.

Ştat üzrə vaqon təsərrüfatı işçiləri olmayan stansiyalarda təhlükəli yüklərlə yüklənməyə verilən vaqonların texniki xidmət və hazırlıq qaydası "Azərbaycan Dəmir Yolları" Qapalı Səhmdar Cəmiyyətinin sədri tərəfindən müəyyən olunur.

Mülkiyyətdə olan və ya icarəyə götürülmüş vaqonların texniki vəziyyəti və qazanın gövdəsinin, eləcə də onun daxili və xarici avadanlığının, o cümlədən vaqon-sisternlərin işlək və konstruktiv avadanlıqlarının yararlığı vaqonun sahibi və ya icarədarı tərəfindən təyin olunur.

7.1.5. Təhlükəli yüklərlə yüklənməyə verilən vaqonlar, o cümlədən yükgöndərənə (yükalana) məxsus olan və ya onlar tərəfindən icarəyə götürülmüş vaqonların texniki baxışa təqdim olunma uçotu VU-14 formalı xüsusi ayrılmış kitabda aparılır.

Vaqon təsərrüfatı işçisi bu kitabda vaqonun texniki vəziyyəti barədə yükgöndərən tərəfindən verilən qazanın, işlək və konstruktiv avadanlığın texniki vəziyyəti haqqında şəhadətnamə nömrəsini qeyd edir və bu qeydləri öz imzası ilə təsdiq edir.

7.1.6. 1-ci və 2-ci sinif təhlükəli yüklərin daşınması üçün istifadə olunan vaqonlar yırğalanan yastığı olan təkər cütü və kompozit tormoz kolodkaları ilə təchiz edilir.

7.1.7. "Azərbaycan Dəmir Yolları" Qapalı Səhmdar Cəmiyyətinin parkından xüsusi ayrılmış, yükgöndərən (yükalan) tərəfindən icarəyə götürülmüş və yükgöndərənə (yükalana) məxsus olan ixtisaslaşdırılmış vaqonlar sahibkar və ya icarədarın olduğu yerin stansiyasında qeydiyyatda olmalıdır. Belə vaqonlarda yalnız, onlarla daşınmaya təyin olunmuş təhlükəli yükü daşımağa icazə verilir.

7.1.8. Yükgöndərənin (yükalanın) təhlükəli yükləri daşımaq üçün ixtisaslaşdırılmış vaqonları, istismar üçün yüklərin bərkidilməsi üzrə yükgöndərən tərəfindən hazırlanıb təsdiq edilmiş təlimatlara uyğun olaraq bütün vasitələrlə təchiz olunmalıdır.

7.1.9. Təhlükəli yüklərin daşınması üçün təyin olunmuş ixtisaslaşdırılmış konteynerlərin ölçüləri və quruluşu bu məhsulun texniki şərtlərinə və ya standartların tələblərinə uyğun olmalı və daşınmanın təhlükəsizliyini təmin etməlidir.

7.1.10. Təhlükəli yükün daşınması üçün ixtisaslaşdırılmış konteynerlərin texniki və eləcə də kommersiya cəhətdən yararlığını yükgöndərən (yükalan) müəyyən edir.

7.1.11. İxtisaslaşdırılmış konteynerləri yükgöndərən yalnız daşınma üçün təyin olunmuş təhlükəli yüklərlə yükləməlidir.

7.2. Təhlükəli yükləri daşımaq üçün istifadə olunan vaqonların və konteynerlərin texniki xidməti, təmiri və istismarı

7.2.1. Magistral və sənaye dəmir yolu nəqliyyatının vaqon təsərrüfatı işçiləri təhlükəli yükləri daşımaq üçün təyin olunmuş vaqon və konteynerlərin müəyyən edilmiş texniki xidmət növlərini vaxtında yerinə yetirməyə borcludurlar. Onlar:

a) tərtib olunmuş və ya tranzit qatarlarda olan vaqonların, eləcə də qatardan və ya qrup vaqonlardan ayırmamaqla, yükləmədən əvvəl daşınmaya hazırlıq vaxtı boş vaqonların ("Azərbaycan Dəmir Yolları" QSC parkının, şəxsi mülkiyyətdə olan və icarəyə götürülmüş) texniki xidmətini;

b) qatardan və qrup vaqonlardan açılmaqla, daşınmaya kompleks hazırlıq vaxtı və ixtisaslaşdırılmış yola verilməklə boş vaqonların cari təmirini (CT-1);

c) tranzit və daxil olan və ya tərtib olunmuş qatarlardan açılmaqla vaqonların cari təmirini (ST-2);

ç) depo təmirini (DT);

d) əsaslı təmiri (ƏT) təmin etməlidirlər.

7.2.2. Vaqon-sisternlərin sahibi olan müəssisələr (icarədarlar) vaqon-sisternlərin qazanlarının, siyirtmələrinin, yükləmə-boşaltma cihazlarının, ixtisaslaşdırılmış örtülü vaqonların və konteynerlərin "Azərbaycan Dəmir Yolları" QSC və ya vaqonu hazırlayan müəssisənin normativ-texniki sənədlərində nəzərdə tutulmuş həcmdə və vaxtda cari və başqa planlı təmirini aparmağa borcludurlar.

7.2.3. Vaqon-sisternlərin sahibkarları, hüquqi şəxslər təhlükəli yükləri daşımaq üçün, qazanların texniki baxışlarının, təftişlərin, təmirlərin, işlək və konstruktiv avadanlıqların hidravliki və pnevmatik sınaqlarının, qoruyucu qurğuların sazlığının yoxlanılmasının qeydiyyatını təmir jurnallarında aparmağa borcludur. İşlək və konstruktiv avadanlığın dəyişdirilməsi haqqında məlumatlar sisternin pasportuna qeyd olunmalıdır. Qoruyucu klapanların təftişi, təmiri və nizamlanması haqqında aktlar qoruyucu klapanların pasportları ilə birgə saxlanmalıdır.

7.2.4. Konkret təhlükəli yükü daşımaq üçün ixtisaslaşdırılmış vaqon və konteynerlərin əsaslı və depo təmirinin dövriliyi, üsulu və həcmi onları hazırlayan müəssisə tərəfindən, yuxarıda göstərilənlərin pasportlarında və istismarın təhlükəsizliyi təlimatlarında göstərilməlidir.

Belə göstəricilər olmadıqda vaqonların və konteynerlərin əsaslı və depo təmiri "Azərbaycan Dəmir Yolları" Qapalı Səhmdar Cəmiyyəti tələblərinə uyğun təyin olunmuş vaxtda aparılır.

Təhlükəli yükləri daşıyan vaqonların əsaslı və depo təmirinin vaxtı üzrə "Azərbaycan Dəmir Yolları" Qapalı Səhmdar Cəmiyyəti normativləri olmadıqda, təmirlər aşağıdakı cədvəldə verilmiş tələblərə uyğun aparılmalıdır.

 

Planlı təmir növlərinin keçirilmə vaxtı

 

Dəmir yolu nəqliyyat vasitələrinin növü	Depo təmiri (DT)			Əsaslı təmir (ƏT)
	Hazırlanmadan sonra	DT-dən sonra	ƏT-dən sonra	Hazırlanmadan sonra	ƏT-dən sonra
Təhlükəli yükləri daşımaq üçün ixtisaslaşdırılmış vaqonlar	2 ildən sonra	1 ildən sonra	2 ildən sonra	5 ildən sonra	4 ildən sonra

 

7.2.5. Vaqon təmiri müəssisələri Azərbaycan Dövdağmədəntexnəzarət Komitəsinin xüsusi razılığı (lisenziyası) olduqda, öz gücləri və vəsaiti hesabına təhlükəli yüklərin daşınması üçün təyin olunmuş vaqonların əsaslı və depo təmirini apara bilərlər. [31]

7.2.6. Təhlükəli yükləri daşımaq üçün təyin olunmuş vaqonların ekipaj hissəsinin qovşaqları və detalları əsaslı və depo təmiri vaxtı, dağıtmayan nəzarət növü ilə yoxlanılmalıdır, bu yoxlama barədə vaqon təmiri müəssisəsinin xüsusi jurnalında yoxlama tarixi, qovşağın (detalın) adı, onun nömrəsi (detalın nömrəsi olmadıqda jurnalda vaqonun nömrəsi göstərilir) göstərilməklə cavabdeh şəxsin imzası ilə təsdiqlənir. Vaqona "Azərbaycan Dəmir Yolları" Qapalı Səhmdar Cəmiyyəti tərəfindən təsis edilmiş uyğun işarələr vurulur.

Vaqonların dağıtmayan nəzarət növləri ilə yoxlanılan qovşaqlarının və ekipaj hissəsinin siyahısı, Fövqəladə Hallar Nazirliyi ilə razılaşdırılmaqla, "Azərbaycan Dəmir Yolları" Qapalı Səhmdar Cəmiyyəti tərəfindən müəyyən olunur.

7.2.7. Hüquqi şəxslər — vaqon sahibləri (icarədarları) təhlükəli yüklərin daşınması üçün vaqonların əsaslı və ya depo təmirinə göndərilməsindən əvvəl, normativ sənədlərdə nəzərdə tutulmuş həcmdə qazanı, vaqon-sisternlərin işlək və konstruktiv qurğularını, vaqonların və konteynerlərin gövdəsini təmir etməyə borcludurlar.

Planlı təmir növlərinin aparılması haqqında — təmirlə məşğul olan vaqon təmiri müəssisəsi və ya qatarın sahibi, icarədarı olan müəssisə 20 nömrəli əlavədə göstərilmiş formada vəsiqə tərtib etməyə borcludur.

Vəsiqə vaqon sahibi tərəfindən ekipaj hissənin planlı təmir növünü yerinə yetirən vaqon təmiri müəssisəsinə verilir və bu da vaqonun müvafiq təhlükəli yük daşımağa yararlığı haqqında şəhadətnamə tərtib etmək üçün əsas sənədlərdən biridir.

Vaqonun, konteynerin sahibi VU-36 formalı xəbərdarlıq əsasında vaqonun, konteynerin pasportunda planlı təmir növünün yeri və vaxtı haqqında qeydlər etməlidir.

7.2.8. Təhlükəli yüklər üçün olan vaqonların bütün növ təmiri vaxtı, bu vaqonların arabacığının məxsus olduğu vaqondan ayrılmasına yol verilmir. Arabacığın markalanası detallarının və qovşaqlarının siyahısı, onların üzərinə yazıların, işarələrin, möhürlərin vurulma qaydasını "Azərbaycan Dəmir Yolları" QSC təyin edir.

Vaqonların və konteynerlərin təmir üçün sökülməsinə və hazırlanmasına yalnız xüsusi ayrılmış yerlərdə icazə verilir.

Təhlükəli yükləri daşımaq üçün vaqon və konteynerlərin təmirdən qabaq sökülmüş bütün hissələri və qovşaqları çirkdən yuyucu maşında (və ya qaynatma vannasında) yuyulur və ya ərazi üzrə dövlət sanitariya nəzarəti orqanları ilə razılaşdırılmış üsullarla təmizlənir. [32]

7.2.9. Müəssisənin və ya hüquqi şəxsin mülkiyyətində olan vaqon-sisternlərin qazanlarının, işçi və konstruktiv qurğularının, vaqon və konteynerlərin gövdəsinin cari, əsaslı və depo təmirini Dövdağmədəntexnərazət Komitəsi tərəfindən, bu növ fəaliyyətə verilən xüsusi razılığı (lisenziyası) olan "Azərbaycan Dəmir Yolları" Qapalı Səhmdar Cəmiyyəti, başqa nazirlik və idarələrin ixtisaslaşdırılmış təşkilatları yerinə yetirə bilərlər. [33]

7.2.10. Vaqon-sisternlərin, konteyner-sisternlərin qazanlarının, onların işçi və konstruktiv qurğularının təmir edilməsinə, yüklənmiş vəziyyətdə açıq alovla hər hansı təmir işlərinin yerinə yetirilməsinə yol verilmir.

Yüklənmiş və ya zərərsizləşdirilməmiş boş vaqonların arabacıqlarında, alov, qaynaq və zərbə tətbiq etməklə iş aparmaq vacib olduqda, arabacıqlar vaqon-sisternin altından diyirlənib çıxarılır və mövcud normativ-texniki sənədlərin tələblərində göstərilmiş məsafəyə qədər kənara çəkilir.

7.2.11. Təhlükəli yükləri daşımaq üçün vaqon sisternlərin qazanının, eləcə də onların işçi və konstruktiv qurğularının, xüsusi vaqon və konteynerlərin gövdəsinin ixtisaslaşdırılmamış vaqon-təmiri müəssisələrində təmir olunmasına yol verilmir.

7.2.12. Təhlükəli yüklərin daşınması üçün planlı təmir növünə 15 gündən az qalan vaqonlardan və konteynerlərdən istifadə edilməsinə yol verilmir.

Dövlət standartları ilə müəyyən olunmuş və ya normativ-texniki sənədlərə uyğun olaraq normativ istismar müddətini qurtarmış şəxsi vaqonların (icarə edilmiş) və konteynerlərin istifadə olunmasına yol verilmir.

Gələcək istismara icazə planlı təmir işləri yerinə yetirildikdən sonra və Dövdağmədəntexnəzarət Komitəsinin xüsusi razılığı (lisenziyası) olan ekspert təşkilatının bu vaqon və konteynerlərin istismara davamlığının mümkünlüyü haqqında rəyi olduqda, "Azərbaycan Dəmir Yolları" Qapalı Səhmdar Cəmiyyəti Fövqəladə Hallar Nazirliyi ilə birlikdə verilə bilər. [34]

7.2.13. Təhlükəli yüklə yüklənmiş vaqonlarda hərəkət zamanı, dəmir yollarının Texniki istismarı Qaydalarındakı normadan artıq nasazlığı və ya ekipaj hissəsinin detallarının və qovşaqlarının yeyilməsi aşkar edildikdə, aşkar edilmiş qüsurları aradan götürməyə vasitəsi olan, yaxınlıqdakı texniki baxış məntəqəsinə gələcək nəql etmə qaydaları və rejimi "Azərbaycan Dəmir Yolları" Qapalı Səhmdar Cəmiyyəti tərəfindən müəyyən olunmuş qaydalar ilə aparılır.

7.2.14. Təhlükəli yükləri daşımaq üçün vaqonların və konteynerlərin təmiri ilə məşğul olan vaqon təmiri müəssisələrində "Azərbaycan Dəmir Yolları" Qapalı Səhmdar Cəmiyyəti tələbləri ilə müəyyən olunmuş sənədlərdən başqa:

a) vaqon xidmətinin rəisi tərəfindən təsdiq edilmiş müəssisənin pasportunda təmir olunmuş vaqonun növü və modeli, daşınan təhlükəli yükün növü barədə qeydiyyat;

b) vaqonların hissələrinin və qovşaqlarının dağıtmayan nəzarət vasitəsi ilə müvafiq təmir növünün aparılması, eləcə də onların dövlət standartlarına uyğun olması haqqında xüsusi xidmətin (laboratoriya) rəyi;

c) ölçü vasitələri və onların dövlət standartlarına uyğunluğu haqqında meteoroloji xidmətin rəyi;

ç) dəmir yolunun vaqon təsərrüfatı xidmətinin, müəssisənin sənaye sahələri üzrə standartların ƏTSS (Əməyin təhlükəsizliyi üzrə sənaye sahələri standartlarının) tələblərinə cavab verməsi və təmirə verilmiş vaqonun və konteynerin növünə və modelinə uyğun olaraq təmir növünün tam həcmdə yerinə yetirilməsini təmin etməyə qadir olması haqqında rəy olmalıdır.

Müəssisələr ixtisaslı mütəxəssislərlə və xidməti heyətlə tərtib olunmalıdır.

7.3. Təhlükəli yüklərin daşınması üçün vaqonların və konteynerlərin texniki yoxlanılması

7.3.1. Təhlükəli yüklərin daşınması üçün vaqonların və konteynerlərin texniki yoxlanılması (TY) planlı təmir növlərinin (DT, ƏT) yerinə yetirilməsi vaxtı aparılmalıdır.

Ümumi istifadə olunan dəmir yoluna işləməyə buraxılan, mülkiyyət formalarından asılı olmayaraq, hüquqi şəxslərə, birliklərə, təşkilatlara, müəssisələrə məxsus olan vaqonların ekipaj hissəsinin texniki yoxlanılması Dövdağmədəntexnəzarət Komitəsi tərəfindən xüsusi razılığı (lisenziyası) olan, vaqon-təmiri müəssisələrində "Azərbaycan Dəmir Yolları" Qapalı Səhmdar Cəmiyyətinə mövcud normativ-texniki sənədlərinin tələblərinə əməl olunmaqla aparılır. [35]

7.3.2. Vaqonların və konteynerlərin texniki yoxlanılması vaxtı xarici və daxili baxışdan, vaqon-sisternlər və konteyner-tutumlar isə təmir növündən (yoxlanılmasından) asılı olaraq kipliyə, pnevmatik və ya möhkəmliyə hidravlik sınaqdan keçirilməlidir.

Vaqonların qazanının (gövdəsinin) və konteynerlərin texniki yoxlanılmasının həcmi, üsulları və dövriliyi normativ-texniki sənədlərin tələblərinə uyğun olmalıdır.

0,07 Mpa (0,7 kqq/sm²)-dən yüksək və ya 0,07 mpa (0,7 kqq/sm²)-dən artıq təzyiqdə yüklər daşıyan vaqon-sisternlərin qazanlarının texniki yoxlanılmasında təzyiq altında işləyən tutumların və qurğuların təhlükəsiz istismarı Qaydalarına uyğun olaraq vaxtaşırı onların boşaldılması təşkil edilir.

7.3.3. Vaqon-sisternlərin qazanlarının kipliyə və möhkəmliyə sınağı, müəssisənin rəhbəri tərəfindən təsdiq olunmuş və "Azərbaycan Dəmir Yolları" Qapalı Səhmdar Cəmiyyəti vaqon təsərrüfatı xidməti ilə razılaşdırılmış mövcud normativ-texniki sənədlər üzrə aparılmalıdır.

Vaqon-sisternlərin qazanlarında və konteyner tutumlarında aşağıdakılar aşkar edilməyibsə, hidravlik sınaqdan çıxmış sayılır:

a) qazanın qaynaq birləşmələrində, silindrik hissəsində və dibində tərləmələr, yaşarmalar, axmalar;

b) sökülə bilən birləşmələrdə axmalar;

c) görünən deformasiya qalığı.

Əgər manometrdə təzyiq aşağı düşməyibsə, sökülə bilən birləşmələrdən və ya qaynaq tikişlərindən hava itkisi olmayıbsa, vaqon-sisternlərin qazanı və ya konteyner-tutumlar kipliyə pnevmatik sınaqdan çıxmış sayılır.

Təzyiqin sınaq qiyməti və sınaqların nəticələri vaqon-sisternlərin və ya konteynerlərin (tutumların) pasportunda qeyd olunur.

7.3.4. Təhlükəli yüklərin daşınması üçün vaqon və konteynerlərin növbədən kənar texniki yoxlanılması aşağıdakı hallarda aparılmalıdır:

a) vaqonun relsdən çıxması, qəza hadisələri və toqquşma nəticəsində vaqonların və konteynerlərin zədələndiyi hallarda;

b) qaynaq və lehimləmə tətbiq etməklə vaqon-sisternlərin, konteynerlərin qazanlarının və onların işçi, konstruktiv qurğularının plandan kənar təmirindən sonra;

c) vaqon və konteyner əgər 12 aydan çox istismar olunmayıbsa;

ç) vaqon-sisternin qazanı əgər sökülüb başqa çərçivəyə quraşdırılıbsa;

d) vaqon və konteynerin xarici və daxili mühafizə örtüyü dəyişdirilibsə;

e) vaqon sahibi, müəssisəsinin qatarının texniki vəziyyəti üzrə cavabdeh nəzarət işçisinin və ya Fövqəladə Hallar Nazirliyinin göstərişi ilə.

7.3.5. Xüsusi vaqonları olan təşkilatlarda, müəssisələrin təmir-sınaq məntəqələrində, hazırlayıcı müəssisələrdə, vaqon-təmiri müəssisələrində vaqon və konteynerlərin texniki yoxlanılmasının vaxtında və keyfiyyətlə aparılmasına cavabdehliyi hüquqi şəxs və müəssisələrin müvafiq rəhbəri daşıyır.

7.3.6. Vaqon-sisternlərin və konteynerlərin qazanlarının texniki yoxlanılması vaxtı aşkar edilmiş qüsurlar aradan götürülməlidir.

7.3.7. Texniki yoxlamanın nəticələri vaqon və ya konteynerin pasportuna yoxlama aparan işçi tərəfindən qeyd olunur.

7.3.8. Təhlükəli yükləri daşımaq üçün vaqonlarda "Azərbaycan Dəmir Yolları" Qapalı Səhmdar Cəmiyyətinin normativ texniki sənədlərinə uyğun növbəti planlı təmir növünün tarixi göstərilir.

7.3.9. Vaqonların və konteynerlərin müəssisələri — sahibkarları, vaqon-sisternlərinin qazanlarının, onların işçi və konstruktiv qurğularının texniki yoxlanılması və təmiri vaxtı, vaqon-sisternin qazanın üzərinə növbəti texniki yoxlanılmanın aparılması tarixi haqqında yazılır. 2-ci sinif təhlükəli yükləri daşımaq üçün olan vaqon-sisternlərin üzərinə növbəti daxili baxışının və hidravlik sınağının aparılması tarixi yazılır. Eyni zamanda bu vaqonlarda yoxlama aparan müəssisənin şərti nömrəsi göstərilməlidir.

7.4. Təhlükəli yükləri daşımaq üçün xaricdən alınan vaqon və konteynerlərə tələblər

7.4.1. Təhlükəli yükləri daşımaq üçün xaricdən alınan vaqonlar, konteynerlər və ya onların qovşaqları və hissələri "Azərbaycan Dəmir Yolları" Qapalı Səhmdar Cəmiyyətinin tərəfindən müəyyən olunmuş və ya onunla razılaşdırılmış normativ-texniki sənədlərinə uyğun olaraq bu Qaydaların tələblərinə müvafiq olmalı, təzyiq altında işləyən vaqon-sisternlər və konteynerlər isə Fövqəladə Hallar Nazirliyi tərəfindən müəyyən edilmiş qaydaların tələblərinə cavab verməlidir.

7.4.2. Təhlükəli yükləri daşımaq üçün xaricdən alınan və ya tranzitlə Azərbaycanın ərazisindən keçən vaqonların və konteynerlərin yeni modelləri "Azərbaycan Dəmir Yolları" Qapalı Səhmdar Cəmiyyətinə istismara 21 nömrəli əlavəyə uyğun forma üzrə, texniki ekspertizanın aktı əsasında Fövqəladə Hallar Nazirliyinin razılığı ilə buraxıla bilər.

7.5. Təhlükəli yükləri daşımaq üçün ixtisaslaşdırılmış vaqonlara və konteynerlərə xidmət edən heyətə olan tələblər

7.5.1. Təhlükəli yükləri daşımaq üçün ixtisaslaşdırılmış vaqonların və konteynerlərin xidmətinə, 21 yaşdan cavan olmayan, tibbi yoxlamadan keçən, müəyyən olunmuş proqramla təlim keçmiş, attestasiyası olan və ixtisaslaşdırılmış vaqon və konteynerlərin xidmətinə hüquq verən vəsiqəsi olan şəxslər buraxıla bilər.

7.5.2. Təhlükəli yükləri daşımaq üçün ixtisaslaşdırılmış vaqon və konteynerlərə xidmət edən heyət təlim və attestasiyanı Dövdağmədəntexnəzarət Komitəsinin xüsusi razılığı (lisenziyası) olan peşə məktəbində, təlim-kursu kombinatında (kurslarda), eləcə də Fövqəladə Hallar Nazirliyinin dəmir yolunda təhlükəli yüklərin daşınması üzrə nəzarət müfəttişliyi və dəmir yolunun uyğun idarəsi ilə razılaşdırılmış proqramları üzrə müəssisələrlə (təşkilatlarla) birgə yaradılmiş xüsusi kurslarda keçməlidir. [36]

Heyətin fərdi hazırlığına yol verilmir.

7.5.3. Təhlükəli yüklər daşımaq üçün ixtisaslaşdırılmış vaqon və konteynerlərə xidmət edən heyətin əsas peşələr üzrə təlimi və attestasiyası "Azərbaycan Dəmir Yolları" Qapalı Səhmdar Cəmiyyəti tərəfindən təsdiq edilmiş və Fövqəladə Hallar Nazirliyi ilə razılaşdırılmış qaydalarda aparılmalıdır. Xidmət edən heyətin biliyinin yoxlanılması haqqında ixtisaslaşdırılmış vaqon və konteynerlərin xidmətinə buraxılmış hər bir işçiyə, onun görməli olduğu işlərin siyahısı göstərilməklə xüsusi akt tərtib edilir.

7.5.4. İxtisaslaşdırılmış vaqon və konteynerlərə xidmət edən heyətin biliklərinin dövri yoxlanılması 12 ayda 1 dəfədən az olmamaqla aparılmalıdır.

Biliklərin növbədənkənar yoxlanılması aşağıdakı hallarda aparılır:

a) başqa müəssisəyə keçid vaxtı;

b) vaqon və konteynerlərin təhlükəsiz xidməti üzrə təlimatda dəyişikliklər edildikdə;

c) Fövqəladə Hallar Nazirliyinin və ya vaqon və konteynerlərin texniki vəziyyətinə və təhlükəsiz istismarına nəzarət edən müəssisənin cavabdeh işçisinin göstərişi ilə;

ç) ixtisas üzrə işdə 12 aydan artıq fasilə olduqda, ixtisaslaşdırılmış vaqon və konteynerlərə xidmət edən heyətin biliklərinin yoxlanılmasından sonra, sərbəst işə buraxılmazdan əvvəl təcrübü vərdişlərin bərpa olunması üçün təcrübə keçməlidir. Xidmət edən heyətin biliyinin yoxlanılmasının nəticələri protokollaşdırılır, Komissiya üzvlərinin və sədrin imzası ilə vəsiqədə qeyd olunur.

7.5.5. Heyətin ixtisaslaşdırılmış vaqon və konteynerlərdə sərbəst xidmət etməyə buraxılması hüquqi şəxsin, müəssisənin (təşkilatın) əmri ilə rəsmiləşdirilməlidir.

7.5.6. Təhlükəli yüklərin daşınması üçün nəqliyyat vasitələrinin texniki yoxlanılması ilə əlaqədar olan vaqon təmiri müəssisələrinin işçiləri Fövqəladə Hallar Nazirliyi ilə razılaşdırılmış proqram üzrə xüsusi təlim kursundan, attestasiyadan keçməli və vaqon təmiri müəssisəsi üzrə əmrlə təyin olunmalıdırlar.

7.5.7. Müəssisənin (idarənin) rəhbəri və yaxud hüquqi şəxs tərəfindən ixtisaslaşdırılmış vaqon və konteynerlərin iş rejimi və təhlükəsizlik xidməti üzrə təlimat hazırlanıb təsdiq edilməlidir. Xidməti heyətin imzaları ilə tanış olmaları vacib olan Təlimat işçi yerlərində saxlanılmalıdır.

VIII hissə

8.1. Magistral və sənaye dəmir yolu nəqliyyatında dəmir yollarının, yol dəyişdiricilərinin, siqnalizasiya və rabitə qurğularının saxlanmasına əsas tələblər

8.1.1. Dəmir yolunun bütün elementləri: torpaq yatağının, üst quruluşunun və süni qurğuların möhkəmliyi, davamlığı və vəziyyəti, eləcə də onların saxlanması qaydaları Azərbaycan dəmir yolunun Texniki istismar Qaydalarının (TİQ) tələblərinə cavab verməlidir.

8.1.2. Daxili dalan yolları olan və təhlükəli yüklərlə əməliyyat aparan müəssisələrdə yol təsərrüfatının texniki pasportu olmalıdır.

8.1.3. Təhlükəli yüklərlə əməliyyat aparan sənaye müəssisələrinin dalan yollarının planı və kəsiyi 10 ildə bir dəfədən az olmayaraq vaxtaşırı instrumental yoxlamadan keçməlidir.

Dəmir yolu stansiyasının çeşidləmə təpəsinin, yarım-təpəsinin, manevr dartmalarının, təpə yollarının uzununa kəsiyi Azərbaycan dəmir yollarının texniki istismar Qaydalarına uyğun yoxlanılmalıdır.

8.1.4. Qatarın hərəkətinin və manevr işlərinin təhlükəsizliyini təmin etmək üçün yolqolu sahiblərinin yolu, yolqolu sahibinin cavabdeh işçiləri tərəfindən süni qurğuları, torpaq yatağı, məntəqələrdə, stansiyalarda, keçid yollarında yol qurğuları sistematik baxılıb və yoxlanılmalıdır. Bütün aşkar edilmiş nasazlıqlar və pozuntular xüsusi jurnalda qeyd olunur və onların aradan qaldırılması üçün lazımi tədbirlər (vaxtını göstərməklə) müəyyən olunur. Aşkar edilmiş nasazlıqları aradan qaldırmaq üçün cavabdehlik hüquqi şəxsin, müəssisənin — yolqolu sahibinin rəhbəri üzərinə qoyulur.

8.1.5. Nəzarət-ölçü cihazları və alətləri mövcud normativ-texniki sənədlərə uyğun olaraq vaxtaşırı nəzarət və yoxlamadan keçməlidir.

8.1.6. 1-ci və 2-ci sinif təhlükəli yüklərlə yüklənmiş vaqonların saxlandığı yollar, onların hərəkət marşrutları, eləcə də qəza kartoçkasında göstərilmiş tədbirlərin yerinə yetirilməsi üçün yolların hər ay stansiya rəislərinin və ya onların müavinlərinin rəhbərliyi ilə baxışı zamanı komissiya tərəfindən aşkar edilmiş nasazlıqların, yolun, yol dəyişdiricilərinin, Siqnalizasiya Mərkəzi Blokunun (SMB) və rabitə qurğularının baxış jurnalında qeydiyyatı aparılmalıdır.

8.1.7. Təhlükəli yüklə yüklənmiş vaqonların keçid yollarındakı hərəkəti mərkəzləşdirilməmiş yoldəyişdiriciləri ucluqlarının relsin ramasına kip birləşməsini təmin edən cəftəsi olmalıdır. Bütün yoldəyişdiricilərini asma qıfılla bağlamaq üçün qurğularla təchiz olunmalıdır. Əllə işləyən yoldəyişdiricilərinin göstərici işarələri olmalıdır.

8.1.8. Yolqolu sahiblərinin məntəqələrdəki, stansiyalardakı, keçid yollarındakı yollarının və yoldəyişdiricilərinin saxlanılma norması "Azərbaycan Dəmir Yolları" Qapalı Səhmdar Cəmiyyətinin tələblərinə uyğun olmalıdır.

Eni 1512 mm-dən az və 1548 mm-dən çox olan dəmir yollarının istismar edilməsinə yol verilmir.

8.1.9. Partlayıcı materiallar, zəhərləyici, zəhərləyici xüsusiyyəti olan maddələr, maye və sıxılmış qazlar, daşınan dalan yollarındakı keçidlər tənzimlənən olmalıdır, mümkün olmadıqda göstərilmiş yüklərlə yüklənmiş vaqonların təhlükəsiz getməsini təmin edən tədbirlər görülməlidir.

IX hissə

9.1. "Azərbaycan Dəmir Yolları" Qapalı Səhmdar Cəmiyyətinin lokomotiv parkına, sənaye müəssisələrinə mənsub olan, yaxud onlar tərəfindən icarəyə götürülən lokomotivlərə tələblər

9.1.1. Təhlükəli yüklərin daşınması üzrə qatar və manevr işləri ilə məşğul olan lokomotivlər stansiya və istifadə olunan məntəqələr hüdudunda istismar oluna bilər.

Təhlükəli yüklərin daşınmasında lokomotivlərin təhkim olunmamış məntəqələrdə istifadə olunmasına yol verilmir.

9.1.2. Təhlükəli yükləri daşımaqla məşğul olan lokomotivlər:

§ beynəlxalq və dövlət standartlarının tələblərinə cavab verməlidir;

§ saz işləyən avtomatik lokomotiv rabitəsilə, avtostopla, sürət ölçənlə, lokomotivin geri getməsini istisna edən əlavə təhlükəsizlik qurğusu ilə, qatar və manevr radiorabitəsi ilə, saz qığılcımtutan və (və ya) qığılcımsöndürən cihazlarla və alovsöndürən qurğularla, təhlükəsiz hərəkət üçün başqa sistem və qurğularla təmin olunmalıdır. Yuxarıda göstərilən texniki cihaz və qurğularla təchiz olunmamış lokomotivlərin təhlükəli yüklə yüklənmiş vaqonları olan qatarlara bağlanmasına yol verilmir.

9.1.3. Elektrovozlar və teplovozlar "Azərbaycan Dəmir Yolları" Qapalı Səhmdar Cəmiyyətinin müəyyən olunmuş normativlərinə uyğun yanğınsöndürən qurğularla təchiz olunmalıdır.

9.1.4. Bir nəfərlə xidmət olunan lokomotivin tərkibində partlayıcı materiallarla, zəhərli maddələrlə, maye qazlarla yüklənmiş vaqonlar olan qatarlara verilməsinə yol verilmir.

9.1.5. Təhlükəli yüklərlə əməliyyat aparan sənaye müəssisələrinin lokomotivləri "Azərbaycan Dəmir Yolları" Qapalı Səhmdar Cəmiyyətinin müəyyən olunmuş normalarına əsasən texniki baxışdan və planlı təmir növlərindən keçməlidirlər. Ümumi istifadə yoluna çıxmağa hüququ olan lokomotivlər, dəmir yolu şöbəsinin nümayəndəsinin iştirakı ilə texniki vəziyyətinin yaz və payız komissiya baxışınlan keçməlidir.

9.1.6. Təhlükəli yüklərlə yüklənmiş vaqonlarla qatar və manevr işlərində iştirak edən magistral və sənaye dəmir yolu nəqliyyatının lokomotiv briqadaları, bu Qaydaların tələblərinə uyğun olaraq təlim və sınaqdan keçməlidir.

X hissə

10.1. Təhlükəli yüklərin daşınmasına idarədaxili nəzarətin təşkili

10.1.1. Magistral və sənaye dəmir yolu nəqliyyatında təhlükəli yüklərin daşınmasının təhlükəsizliyinin təmin edilməsinə nəzarəti idarədaxili nəzarət xidməti (İDNX) həyata keçirir.

10.1.2. "Azərbaycan Dəmir Yolları" Qapalı Səhmdar Cəmiyyətinin müəssisələrində idarədaxili nəzarəti, idarənin texniki təhlükəsizlik üzrə xidmətləri yerinə yetirirlər.

10.1.3. Balansında təhlükəli yükləri daşımaq üçün nəqliyyat vasitələri və xüsusi konteynerləri olan hüquqi şəxslər, sənaye müəssisələrinin (təşkilatların) rəhbərləri, eləcə də yardımçı vaqonların sahibləri, onların mülkiyyət formasından asılı olmayaraq nəqliyyat vasitələri və konteynerlərin saz halda saxlanmasını və təhlükəsiz istismar edilməsi şəraitini təmin etməyə borcludur. Bu məqsədlə:

a) müəssisənin rəhbərliyinin əmri ilə ixtisaslaşdırılmış vaqonların və konteynerlərin təhlükəsiz istismarına və texniki vəziyyətinə nəzarət üçün cavabdeh şəxs, müəyyən olunmuş qaydada bu Qaydaların, "Azərbaycan Dəmir Yolları" Qapalı Səhmdar Cəmiyyətinin normativ-texniki sənədlərinin tələbləri, müəssisənin dalan yollarında təhlükəli yüklərin təhlükəsiz daşınmasını təmin edən təlimatlar üzrə təlim və biliyin yoxlanılmasını həyata keçirən şəxsləri təyin etməlidir;

b) təlim keçmiş və ixtisaslaşdırılmış vaqonlara və konteynerlərə xidmət etmək üçün hüququ vəsiqəsi olan, lazımi miqdarda xidmət heyəti təyin olunmalı, eləcə də armaturların fəaliyyətinə, nəzarət-ölçü cihazlarına, qoruyucu, bloklama, bağlayıcı qurğularına və ixtisaslaşdırılmış vaqonların və konteynerlərin saz vəziyyətdə saxlanılmasına baxış, yoxlama qaydaları müəyyən olunmalıdır. Baxışın və yoxlamanın nəticələri xüsusi jurnalda qeyd olunmalıdır;

c) müəyyən edilmiş vaxtlarda ixtisaslaşdırılmış vaqon və konteynerlərin texniki yoxlanılmanın aparılması təmin olunmalıdır;

ç) rəhbər işçilərin və mütəxəssislərin texniki sənədlər üzrə biliyinin yoxlanma qaydası və dövriliyi Fövqəladə Hallar Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmiş «Rəhbər işçilərlə və mütəxəssislərlə texniki təhlükəsizlik üzrə qaydaların, normaların və təlimatların öyrənilməsini təmin etmək məqsədilə yoxlama qaydaları haqqında nümunəvi müddəalarla» təmin olunur;

d) ixtisaslaşdırılmış vaqon və konteynerlərin təhlükəsiz xidməti və iş rejimi üzrə təlimatların öyrənilməsinin vaxtaşırı yoxlanılması təşkil olunmalıdır;

e) mütəxəssislər ixtisaslaşdırılmış vaqonların və konteynerlərin təhlükəsiz istismarı üzrə qaydalarla, rəhbər göstərişlərlə və başqa normativ texniki sənədlərlə, heyət isə təlimatlarla təmin olunmalıdır;

y) bu Qaydaların və təlimatların mütəxəssislər və xidmət edən heyət tərəfindən yerinə yetirilməsi təmin olunmalıdır.

10.1.4. İxtisaslaşdırılmış vaqon və vaqon-konteynerlərin təhlükəsiz istismarı və texniki vəziyyəti üzrə nəzarəti həyata keçirən cavabdeh mütəxəssis:

a) ixtisaslaşdırılmış vaqon və konteynerlərin işçi vəziyyətində baxışdan keçirilməsini və onların istismarında (yükləmə, boşaltma) müəyyən olunmuş üsulların yerinə yetirilməsini yoxlamağa;

b) vaqon-sisternlərin qazanlarını, ixtisaslaşdırılmış vaqon və konteynerləri texniki baxışdan keçirməyə;

c) vaqon-sisternlərin və ixtisaslaşdırılmış konteynerlərin (Tezyiq altında işləyən və Fövqəladə Hallar Nazirliyi tərəfindən qeydə alınmış tutumların), Fövqəladə Hallar Nazirliyinin müvafiq orqanları tərəfindən ixtisaslaşdırılımış vaqonların vaqon təmiri müəssisələrində yoxlanılması və təmiri üçün hazırlığını və vaxtında təqdim olunmasına nəzarəti həyata keçirməyə;

ç) müəssisənin balansında olan ixtisaslaşdırılmış vaqon və konteynerlərin yoxlanılmasının qeydiyyat kitabını aparmağa;

d) Fövqəladə Hallar Nazirliyi tərəfindən verilmiş göstərişlərin yerinə yetirilməsinə nəzarət etməyə;

e) ixtisaslaşdırılmış vaqon və konteynerlərin vaxtlı-vaxtında və bütövlüklə planlı-ehtiyat təmirinin aparılmasına, eləcə də təmir işləri aparıldıqda, bu Qaydaların tələblərinə əməl olunmasına nəzarət etməyə;

ə) ixtisaslaşdırılmış vaqon və konteynerlərin xidmətinə fəhlələrin, heyətin buraxılmasında bu Qaydalarla müəyyən olunmuş tələblərə əməl olunmasını yoxlamağa, eləcə də mütəxəssislərin və xidmət heyətinin biliyinin vaxtaşırı yoxlanılması və attestasiya üzrə komissiyalarda iştirak etməyə;

f) xidmət edən heyətə müvafiq təlimatların verilməsini, eləcə də bu təlimatların iş yerlərində təbiq olunmasını yoxlamağa;

q) vaqon-sisternlərin qazanlarının, onların işçi və konstruktiv avadanlığının, ixtisaslaşdırılmış vaqon və konteynerlərin gövdəsinin təmiri və istismarı üzrə texniki sənədlərin aparılmasının düzgünlüyünü yoxlamağa;

ğ) vaqon-sisternlərin qazanlarının və xüsusi konteynerlərin, Fövqəladə Hallar Nazirliyi tərəfindən keçirilən texniki yoxlamalarda və təhqiqlərdə iştirak etməyə borcludur.

10.1.5. Nasazlıqlar, eləcə də ixtisaslaşdırılmış vaqon və konteynerlərin istismarı üzrə təlimatların və bu Qaydaların pozulması aşkar edildikdə, nəzarətə cavabdeh olan şəxs aşkar edilmiş nasazlıqları və pozuntuları aradan qaldırmaq üçün tədbirlər görməli, lazım gəldikdə isə ixtisaslaşdırılmış vaqon və konteynerlərin istismardan çıxmağını tələb etməlidir.

10.1.6. Müəssisənin mütəxəssisinin, ixtisaslaşdırılmış vaqon və konteynerlərin texniki vəziyyətinə və təhlükəsiz istismarına cavabdeh şəxsin:

a) müəssisənin (təşkilatın) rəhbərliyinə, eləcə də dəmir yolunun rəhbərliyinə (ixtisaslaşdırılmış vaqon və konteynerlərin qeydiyyat yeri üzrə) qəza və pozuntularla əlaqədar hadisələri yaradan səbəbləri aradan qaldırmaq üçün təkliflər verməyə;

b) xidmətedici heyətin arasında, təlim keçməmiş, eləcə də biliyi qeyri-kafi göstərilən şəxslər aşkar edildikdə, onları ixtisaslaşdırılmış vaqon və konteynerlərin xidmətindən kənar etməyə;

c) müəssisənin rəhbərliyinə, xidməti heyət tərəfindən qaydaların və təlimatın tələblərini pozan şəxslərin məsuliyyətə cəlb edilməsi üzrə təklif verməyə hüququ var.

10.1.7. Müəssisənin (sexin, sahənin), ixtisaslaşdırılmış vaqon və konteynerlərin təhlükəsiz istismarına və saz saxlanması vəziyyətinə görə məsuliyyət ixtisaslaşdırılmış vaqon və konteynerlərə xidmət edən heyətin tabe olduğu mütəxəssisə əmrlə həvalə olunur.

Məsul şəxsin təyin olunma əmrinin nömrəsi, tarixi, soyadı, adı, atasının adı haqqında Fövqəladə Hallar Nazirliyinin müvafiq nəzarət orqanına məlumat verilməlidir.

10.1.8. Məsul şəxs:

a) ixtisaslaşdırılmış vaqon və konteynerlərin saz vəziyyətdə saxlanmasını və təhlükəsiz istismarını;

b) ixtisaslaşdırılmış vaqon və konteynerlərin təlim almış və attestasiyadan keçmiş xidməti heyətlə;

c) xidməti heyət tərəfindən ixtisaslaşdırılmış vaqon və konteynerlərin təhlükəsiz xidməti və iş rejimi üzrə təlimatın yerinə yetirilməsini;

ç) ixtisaslaşdırılmış vaqon və konteynerlərin vaxtlı-vaxtında təmirini və texniki baxışa hazırlanmasının həyata keçirilməsini;

d) xidmət heyətini təlimatlarla, eləcə də vaxtaşırı onların biliklərinin yoxlanılmasını;

e) vaxtlı-vaxtında aşkar edilmiş nasazlıqların aradan götürülməsini təmin etməlidir.

10.1.9. İxtisaslaşdırılmış vaqon və konteynerlərin saz vəziyyətinə və təhlükəsiz istismarına cavabdeh olan məsul şəxs:

a) ixtisaslaşdırılmış vaqon və konteynerləri yüklənmədən qabaq boş halda, yüklənmiş halda, yüklənmədən sonra, ixtisaslaşdırılmış vaqon və konteynerləri dəmir yolu stansiyasına daşınmaya təqdim etməzdən qabaq, yüklənmiş və boş halda yoxlamağa;

b) ixtisaslaşdırılmış vaqon və konteynerlər daşınmaya təsdiq edildikdə, yoxlamanın nəticələri əsasında dəmir yolu stansiyasının və vaqon deposunun işçilərinə, 22 nömrəli əlavəyə uyğun forma üzrə vaqon və ya konteynerlərin, müəyyən olunmuş təhlükəli yükün təhlükəsiz daşınmasına təminat verən, onun alətləri daxil olmaqla, texniki sazlığı haqqında şəhadətnamə verməyə;

c) gündəlik jurnalda qeydləri yoxlamağa və imzalamağa;

ç) heyətlə onun ixtisasının artırılması üçün iş aparmağa;

d) vaqon-sisternlərin, xüsusi konteynerlərin qazanlarının (çənlərinin), ixtisaslaşdırılmış vaqonların və konteynerlərin gödəsinin texniki baxışında iştirak etməyə;

e) hazırlayıcı-müəssisənin ixtisaslaşdırılmış vaqon və konteynerlərin istismarı üzrə pasportunu, texniki təsvirini və təlimatını qorumağa;

ə) ixtisaslaşdırılmış vaqon və konteynerlərin yüklənməsinin işlətmə dövrünün qeydiyyatını aparmağa borcludur.

XI hissə. Qəza və texniki hadisələrin nəticələrinin ləğv olunması, təhqiqi və qeydiyyatı

11.1. Qəza və texniki hadisələrin nəticələrinin ləğv olunması qaydaları

11.1.1. Təhlükəli yüklərin daşınması vaxtı qəza və texniki hadisələr haqqında magistral dəmir yolu nəqliyyatı müəssisəsinin növbəli heyəti və ya lokomotiv briqadasının dəmir yolu şöbəsi üzrə nöbətçiyə, sənaye dəmir yolu nəqliyyatı müəssisəsinin növbəli heyəti isə Fövqəladə Hallar Nazirliyinin müvafiq nəzarət orqanına məlumat verməlidir.

Məlumatda qəzanın və ya texniki hadisənin şəraiti haqqında, yükün adı və qəza vərəqəsinin nömrəsi, təhlükəli yükün miqdarı, onun qatarda yerləşdirilməsi barədə, elektrikləşdirilmiş sahələrdə isə gərginliyin açılmasının vacibliyi haqqında məlumatlar olmalıdır.

11.1.2. Qəza hadisələri haqqında daşınmalar xidmətinin operativ-sərəncamlar şöbəsi dərhal Fövqəladə Hallar Nazirliyinin müvafiq nəzarət orqanına məlumat verməlidir.

Fövqəladə Hallar Nazirliyinin təhlükəli yüklərin daşınmasına nəzarət orqanı qəza və texniki hadisə haqqında 23 nömrəli əlavəyə müvafiq forma üzrə Fövqəladə Hallar Nazirliyinə məlumat verməyə borcludur.

11.1.3. Hadisənin ağırlığından asılı olaraq, şöbənin və dəmir yolu idarəsinin nöbətçisi yükgöndərənin, yükalanın müəssisəsindən və ya qəza yerinə yaxın yerləşən yaxınlıqdakı müəssisədən, qəza hadisəsinin nəticələrini aradan qaldırmaq üçün qəza-xilasedici xidmətini, əgər insanların həyatına və sağlamlığına ziyan dəyibsə, təcili tibbi yardım briqadasını və Dövlət Əmək Müfəttişliyini çağırmalıdır. Əgər qəza vəziyyəti sahəsində əhali üçün təhlükə və ya ərazinin zəhərlənmə qorxusu əmələ gəlibsə, dəmir yolu şöbəsi üzrə növbətçi bu barədə fövqəladə hadisələr komissiyasına və başqa əlaqədar təşkilatlara xəbər verməyə borcludur.

11.1.4. Yükgöndərən (yükalan) müəssisələrin təhlükəli yüklərin daşınmasında qəzanın ləğvinin üsulları və tədbirləri üzrə təlim keçmiş ixtisaslaşdırılmış mütəxəssislərdən və fəhlələrdən ibarət tərtib edilmiş briqadaları olmalıdır.

11.1.5. Dəmir yolu şöbəsi və idarəsi tərəfindən hazırlanmış qəza-xilasedici işlərin aparılma planında, qəzanın ləğvi üzrə tədbirlər nəzərə alınmaqla, təhlükəli yüklə yüklənmiş vaqonların yükünü dəyişmək üçün stansiyalar müəyyən olunmalıdır.

11.1.6. Bərpa işlərinin rəhbəri əlaqədar və marağı olan təşkilatların mütəxəssisləri ilə birlikdə:

a) zədələnmə mənbəyinin xüsusiyyətini müəyyən etməyə;

b) vəziyyəti qiymətləndirməyə, təhlükəli sahənin sərhədlərini təyin etməyə, onun dövrəyə alınması və çəpərlənməsi üzrə tədbirlər görməyə;

c) təhlükəli maddələrin təsirinə məruz qalan insanların sayını aşkar etməyə və onlara tibbi yardımın göstərilməsini təşkil etməyə;

ç) baş verən zəhərlənmənin ləğv edilməsi planını hazırlamağa;

d) qəza nəticələrinin ləğv edilməsi üçün lazım olan güc və vasitələrin miqdarını hesablamağa, onların istifadə edilməsi qaydasını hazırlamağa;

e) ayrı-ayrı xüsusi bölmələrə tapşırıqlar verməyə və işin ardıcıllığını müəyyən etməyə;

ə) itirilmiş təhlükəli yüklərin zərərsizləşdirmə üsullarını təyin etməyə;

f) ərazinin, xarici mühit obyektlərinin, texnika və nəqliyyatın tam zərərsizləşdirilməsi üzrə nəzarəti təşkil etməyə;

g) nəticələrin ləğvində iştirak edənlər və yaxınlıqda yaşayan əhali üçün tibbi təminatı və digər təhlükəsizlik tədbirlərini təşkil etməyə;

h) Fövqəladə Hallar Nazirliyi tərəfindən yaradılmış xüsusi komissiyanın işində iştirak etməyə borcludur.

Təhlükəsizlik tələblərinin əməl olunmasına ümumi rəhbərliyi, qəza hadisələrinin nəticələrinin ləğvi üzrə işlərin rəhbəri yerinə yetirir.

11.1.7. İnsanlara göstərilən ilk yardımın bütün tədbirləri və təhlükəli yüklərlə qəza vəziyyətinin ləğvi üzrə işlər bu yüklərin xassələrini nəzərə almaqla və bu təhbükəli yükün qəza vərəqəsində göstərilmiş ehtiyat tədbirlərinə əməl olunmaqla yerinə yetirilir.

11.1.8. Təhlükəli yükləri zədələnmiş vaqonlardan, konteynerlərdən və ya qablardan torpağa, su hövzələrinə tökməyə və boşaltmağa yol verilmir. Bu əməliyyatlara müstəsna hallarda, icra hakimiyyətinin yerli orqanlarının və Azərbaycan Respublikasının Təbiəti Mühafizə və Ekologiya Komitəsinin icazəsi ilə təhlükəli yüklərin tullantı yerlərinin sonradan zərərsizləşdirilməsi məqsədilə yol verilə bilər.

11.1.9. Bərpa işlərinə, "Azərbaycan Dəmir Yolları" Qapalı Səhmdar Cəmiyyətinin şöbələri (bərpa qatarı, yol və enerji distansiyaları) və xüsusi bölmələr qəza sahəsində insanların həyatının və sağlamlığının təhlükəsini aradan qaldırdıqdan sonra başlaya bilərlər.

11.1.10. Qəza hadisələri baş vermiş zonadan qatarların hərəkətinin yenidən bərpa edilməsinin mümkünlüyü, qəza hadisəsi nəticəsinin təhlilini apardıqdan sonra ətraf mühitin vəziyyətini müəyyən edən, qəza nəticələrini aradan qaldıran orqanın işçiləri tərəfindən təyin edilir.

11.2. Qəza və texniki hadisələrin təhqiqi qaydaları

11.2.1. Təhlükəli yüklərin magistral və sənaye dəmir yolu nəqliyyatı ilə daşınmasında qəza və texniki hadisələrin, eləcə də bədbəxt hadisələrin təhqiqi Fövqəladə Hallar Nazirliyi nin nəzarətində olan müəssisə və obyektlərdə qəzaların qeydiyyatı və texniki təhqiqi Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyinə uyğun olaraq aparılmalıdır.

11.3. Təhlükəli yüklərin dəmir yolu ilə daşınmasında qəza və texniki hadisələrin qeydiyyatı

11.3.1. Qəza və texniki hadisələrin texniki təhqiqi və qeydiyyatı magistral ("Azərbaycan Dəmir Yolları" Qapalı Səhmdar Cəmiyyəti və onun şöbələri) və müəssisədaxili dəmir yolu nəqliyyatında, Fövqəladə Hallar Nazirliyinin nəzarətində olan müəssisələrdə və obyektlərdə qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada xüsusi jurnalda aparılır.

11.3.2. "Azərbaycan Dəmir Yolları" Qapalı Səhmdar Cəmiyyəti hər ay təhlükəli yüklər, təhlükəsizlik vəziyyəti, qəza və texniki hadisə haqqında məlumatları Fövqəladə Hallar Nazirliyinin təhlükəli yüklərin dəmir yolu ilə daşınmasına nəzarət edən orqanına təqdim etməlidir.

Əsas terminlər və izahlar

Qəza hadisələri (qəzalar) — təhlükəli yüklər dəmir yolu nəqliyyatında daşınarkən — təhlükəli yüklərin daşınmasının təhlükəsizliyinin pozulması ilə nəticələnən hallar:

§ vaqonda təhlükəli yükün partlayışı (nəticəsindən asılı olmayaraq);

§ təhlükəli yükün alışması və ya ağır nəticələrlə vaqon və konteynerdən kənar olması;

§ insanların ölümü, onların sağlamlığına zərər dəyməsi;

§ əhalinin və (və ya) xidməti heyətin qəza sahəsindən köçürülməsi;

§ ətraf mühitə zərər dəyməsi, su təchizatı mənbələrinin çirklənməsi;

§ təhlükəli yükləri daşımaq üçün təyin olunmuş vaqonun istismardan çıxmaq dərəcəsinə kimi zədələnməsi.

Stansiyada təhlükəsiz yer — stansiyanın texniki-sərəncamlar aktı (TSA) ilə müəyyən olunmuş, baş yollardan, sənaye, ictimai, yaşayış binalarından və qurğularından, adamlarla, heyvanatla və təhlükəli yüklərlə yüklənmiş vaqonlardan xeyli kənarda yerləşən, yanğınsöndürən vasitələrlə və avtomobil keçid yolları ilə təchiz olunmuş stansiya sərhədindəki yol sahəsi;

Vaqon-sistern — qaz halındakı, maye və başqa maddələri daşımaq və saxlamaq üçün təyin olunmuş gövdəsi qazandan, çəndən (tutumdan) ibarət olan vaqon;

Təhlükəli yükün növü — təhlükəlilik siniflərinin (yarımsiniflərin) birinə məxsus, nəqliyyat prosesində yükün təhlükəlilik xassəsini biruzə verən xüsusiyyətin xarakterik əlaməti;

Vizual baxış — texniki vasitələrdən istifadə etmədən, qovşaqlarda və hissələrdə (mexaniki zədələr, çatlar, deşiklər, korroziya) qüsurların, nasazlıqların və ya işləmə qabiliyyətini itirmiş qurğuların və mexanizmlərin aşkar edilməsi;

Yükgöndərən — daşınma sənədlərində yükgöndərən adlanan və daşınma üçün yük təqdim edən hüquqi və fiziki şəxs;

Yükalan — yükü alan hüquqi və fiziki şəxs;

Depo təmiri (DT) — sazlığı bərpa etmək üçün qovşaqların, hissələrin dəyişdirilməsi ilə və (və ya) təmiri ilə vaqonun sazlığını və resursunun bərpası üçün yerinə yetirilməsi məcburi olan təmir növü;

Qəza zonası — zədələnmiş qatar düzümü, eləcə də dağılmış, səpələnmiş, tökülmüş yük ilə tutulmuş və ehtiyat tədbirlərinə ciddi riayət etməklə xilasedici-bərpa işləri aparılan və perimetri üzrə 15 m-dən az olmayan əlavə zolaq artırılmış zonadır;

Hadisə — təhlükəli yüklərlə yüklənmiş qatarın relsdən düşməsi, toqquşması, bu yüklərlə olan vaqonların texniki və kommersiya nasazlığı üzündən hərəkət zamanı hərəkət düzümündən açılması, eləcə də təhlükəli yüklərin ağır nəticələr vermədən alışması və vaqondan və ya konteynerdən axması (səpələnməsi).

Kipliyə sınaq — qazanın faktiki daxili təziyiqinin maksimal işçi təzyiqinə bərabər, lakin 20 kPa (0,2 kqs/sm²)-dan az olmayan təzyiqdə sınağı.

Əsaslı təmir (ƏT) — vaqonun əsas hissələri daxil olmaqla, onun hər hansı qovşağının və hissəsinin dəyişdirilməsi ilə vaqonun tam və ya ona yaxın texniki resursunu və sazlığının bərpası üçün yerinə yetirilməsi məcburi olan təmir növü;

Qazanın konstruktiv qurğuları — qazanın daxilində və yaxud xaricində yerləşən, gücləndirmə, möhkəmlik və dayanıqlıq verən elementlər.

Konteyner — yüklərin, aralıq boşaltmalar aparılmadan, daşınması və saxlanması üçün təyin olunmuş, dəfələrlə tətbiq olunan nəqliyyat avadanlığı vahidi;

Qazan — gövdəsində, (yüklərin yerləşdirilməsi və saxlanılması üçün) işçi və konstruktiv qurğuların hissələri və qovşaqları quraşdırılmış tutum.

Markalanma — Beynəlxalq və Dövlət standartları üzrə təyin olunur.

Təhlükəli yüklər — daşınma zamanı, onlara xas olan fiziki-kimyəvi xassələr və xüsusiyyətlər üzündən insanların həyatına və sağlamlığına təhlükə yarada bilən, ətraf mühitə zərər vura bilən, maddi sərvətlərin zədələnməsinə və (və ya) məhvinə gətirib çıxarda bilən maddələr, materiallar, məmulatlar və təhlükəli tullantılar.

Təhlükəli zona — hüdudları daxilində partlayışdan zədələnmə, yanğın, zəhərlənmə və yanma təhlükəsi olan zona.

Təhlükəli yüklərin daşınması — yükün yükgöndərəndən yükalana çatdırılması gedişində məruz qaldığı, eləcə də yükün və nəqliyyat vasitələrinin hazırlanmasını, yükün daşınmaya qəbulunu, onun nəqliyyat vasitəsinə yüklənməsini, daşınma sənədlərinin tərtibini, yükün nəqlini, yükün bir nəqliyyatdan o birinə yüklənməsini (boşaldılmasını), yükün tranzit saxlanılmasını və onun boşaldılmasını özündə birləşdirən əməliyyatlar birliyi;

Hərəkət düzümü — təhlükəli yüklərin daşınması üçün təyin olunmuş dəmir yolu vaqonlarının, sisternlərinin və platformalarının tərtibi;

Qazanın işçi qurğuları — doldurma, boşaltma, hava dəyişmə, təhlükəsizlik, qızdırılma, istilikizolyasiya qurğuları, eləcə də ölçü cihazları.

BMT-nin seriya nömrəsi — daha tez-tez daşınan yüklərə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının təhlükəli yüklərin daşınması üzrə ekspertlər Komitəsi tərəfindən verilmiş sıra nömrəsi.

İxtisaslaşdırılmış vaqonlar — ixtisaslaşdırılmış vaqonlara, müxtəlif növlü, xüsusi qurğusu (gövdəsinin xüsusi forması, quruluşu, təchizatı və alətləri) olan, daşınması, yüklənməsi və boşaldılması şərtlərinə xüsusi tələblər irəli sürən və öz xassələrinə görə yaxın olan bir və ya bir neçə qrup yüklərin daşınması üçün təyin olunmuş vaqonlar aiddir.

Qab — təhlükəli yüklərin qablaşdırılması və nəql olunması üçün tutum.

Cari təmir — vaqonların iş qabiliyyətini təmin etmək və ya bərpa etmək üçün yerinə yetirilən və bəzi qovşaqların və hissələrin dəyişdirilməsi və (və ya) düzəldilməsindən ibarət olan təmir.

Texniki xidmət — qatarda və ya tranzit qatarlarda, eləcə də onları qatardan və ya qrup vaqonlardan açmamaqla, eləcə də boş vaqonların daşınmaya hazırlanması zamanı, onların iş qabiliyyətinin və sazlığının saxlanılması üzrə kompleks əməliyyatlar.

Yükün nəqliyyat adı — yüklərin Beynəlxalq və Dövlət standartlarının nomenklaturası üzrə adı və ya normativ-texniki sənədlərə müvafiq texniki adı.

Nəqliyyat paketi — Dövlət standartı üzrə təyin olunur.

Nəqliyyat vasitəsi — təhlükəli yüklərin daşınmasını yerinə yetirən nəqliyyat vasitələri.

Qablaşdırma dəsti — daşınmanın gedişində təhlükəli yükü zədələnmədən və itkidən qoruyan, insanların həyatının və sağlamlığının mühafizəsini, ətraf mühitin çirklənmədən qorunmasını təmin edən vasitə və ya kompleks vasitələr.

Daşınma iştirakçıları — təhlükəli yüklərin daşınmasında iştirak edən fiziki və hüquqi şəxslər: nəqliyyat və ekspeditor təşiklatları və müəssisələri, yükgöndərən, yükalan, nəqlolunmanın gedişində yükün mühafizəsini və (və ya) müşayiətini yerinə yetirən təşkilat.

Vaqonun ekipaj hissəsi — vaqonun çərçivəsi, avtoqoşqu qurğusu, tormoz qurğusu, arabacıqlar və təkər cütləri.

Texniki təhlükəsizlik xidməti (TTX) — qanunvericiliyin tələblərinə uyğun olaraq, texniki təhlükəsizlik üzrə idarədaxili nəzarət xidməti.

Qısaldılmış ifadələr və adlar

ADY - "Azərbaycan Dəmir Yolları" Qapalı Səhmdar Cəmiyyəti

DDY-TİQ — «Dövlət Dəmir Yolunun texniki istismar Qaydaları»

DİN HMD — Daxili İşlər Nazirliyinin Hərbiləşdirilmiş Müzafizə Dəstəsi

DİN XDS — Daxili İşlər Nazirliyinin Xüsusi Daşımalar Şöbəsi

BMT İSŞ — Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İqtisadı və Sosial Şurası

MN — Müdafiə Nazirliyi

TSA — Texniki sərəncam aktı

DTX - Dövlət Təhlükəsizliyi Xidməti [37]

RM — Radioaktiv materiallar

RMTNQ — Radioaktiv maddələrin təhlükəsiz nəqli qaydaları

RTN — Radioaktiv təhlükəsizlik normaları

ƏSQ-72/80 — Əsas sanitar qaydaları

SES — Sanitar-epidemioloji stansiya

BYNS — Beynəlxalq yük nəqliyyatı haqqında Saziş

ƏTSS — Əməyin təhlükəsizliyi standartları sistemi

DSX — Dövlət Sərhəd Xidməti [38]

 

Təhlükəli yüklərin dəmir yolu nəqliyyatı ilə daşınması Qaydalarına
1 nömrəli əlavə

 

 

Təhlükə xarakterinə və dərəcəsinə görə təhlükəli yüklərin təsnifatı

 

1) Təhlükəli yüklər öz fiziki-kimyəvi xassələrinə və daşınma zamanı təhlükə növlərinə müvafiq olaraq Beynəlxalq və Dövlət standartına əsasən 1.1 cədvəldə göstərilən yarımsiniflərə bölünürlər.

2) Beynəlxalq və Dövlət standartı üzrə 1-ci sinif təhlükəli yüklərə partlayıcı maddələr, partlayıcı məmulatlar, pirotexnik maddələr, tərkib və məmulatlar aiddir.

1-ci sinifə aid təhlükəli yüklər altı yarımsinifə bölünürlər:

§ 1.1-ci yarımsinifə kütləvi partlaya bilən partlayıcı və pirotexnik maddələr və məmulatlar aiddir;

§ 1.2-ci yarımsinifə kütləsi partlamayan, lakin partladığı vaxt ətrafdakı əşyalara möhkəm zədələnmə və səpələnmə təhlükəsi olan partlayıcı və pirotexnik maddələr və məmulatlar aiddir;

§ 1.3-cü yarımsinifə yandığı zaman böyük miqdarda istilik ayıran və ya səpələnmə ilə bir-birinin ardınca alovlanan partlayıcı və pirotexnik maddələr və məmulatlar aiddir;

§ 1.4-cü yarımsinifə daşıma zamanı yalnız alışma və ya inisiarlaşdırma halında cüzi təhlükə ehtimallı, partlayıcı və pirotexnik maddələr və məmulatlar aiddir; partlayışın təsiri bağlama ilə məhdudlaşdırılır; xarici inisiarlaşdırma mənbəyi bağlamanın tərkibinin ani partlayışına səbəb olmamalıdır;

§ 1.5-ci yarımsinifə kütləvi partlama təhlükəli partlayıcı maddələr aiddir, onlar o qədər qeyri həssasdırlar ki, daşıma zamanı inisiarlaşdırma və ya yanmadan detonasiyaya keçmə baş verməməlidir, həmçinin bu yarımsinifə tərkibində yalnız təsadüfü inisiarlaşdırma doğurmayan çox qeyri-həssas detonatorlaşdırıcı maddələr olan məmulatlar daxildir;

§ 1.6-cı yarımsinifə çox aşağı həssaslığa malik olan, kütləsində partlama ilə xarakterizə edilməyən məmulatlar daxildir; bu yarımsinifə tərkibində yalnız maddənin detonatorlaşmasına müstəsna qeyri-həssas olan və təsadüfi inisiarlaşdırma və ya partlayışın yayılması ehtimalı çox cüzi olan məmulatlar aiddir;

§ PM, hər bir yarımsinif xassələrindən, təyinatından və birgə daşınma imkanından asılı olaraq A hərfindən N hərfinədək hərflərlə, həmçinin S hərfi ilə işarə olunmuş uyğunluq qruplarına bölünürlər;

§ 1-ci sinif təhlükəli yüklərin təsnifat şifri sinifin, yarımsinifin nömrələrindən və uyğunluq qrupundan ibarətdir.

Bir vaqonda, həmçinin bir xüsusi konteynerdə aşağıda göstərilənlər birgə daşına bilərlər:

§ eyni uyğunluq qrupundan olan və eyni yarımsinif nömrəli yüklər;

§ eyni uyğunluq qrupundan olan lakin müxtəlif yarımsiniflərə aid olan yüklər daha kiçik nömrəli yarımsinifə aid yük üçün müəyyən edilmiş tələblərə müvafiq şəkildə daşımaya verildikdə, bu zaman 1,5-ci yarımsinifin yükləri 1.1-ci yarımsinifin yüklərinə bərabər tutulurlar;

§ S, D və E uyğunluq qruplarının yükləri daha kiçik nömrəli yarımsinif və E (əgər bu qrupun yükü daşınarsa) və ya S uyğunluq qrupuna aid edilmiş yük üçün müəyyən edilmiş tələblərə müvafiq olaraq;

§ S uyğunluq qrupunun yükləri A və L qruplarından başqa digər uyğunluq qruplarının yükləri ilə birgə daşındıqda.

§ L uyğunluq qrupunun yükləri digər uyğunluq qrupunun yükləri ilə bir yerdə daşınmamalıdır, L qrupunun yükləri onlarla bir növdən olan yüklərlə birgə daşına bilər;

§ N uyğunluq qrupunun yükləri, bir qayda olaraq S, uyğunluq qrupundan başqa digər uyğunluq qruplarının yükləri ilə birgə daşınmasına yol verilmir.

Lakin belə yüklər S, D, və E uyğunluq qruplarının yükləri ilə birgə daşınırlarsa, onla N uyğunluq qrupunun yüklərini D uyğunluq qrupuna aid yüklər kimi nəzərə almaq lazımdır.

PM daşınarkən uyğunluq şərtlərinə əlavə edilməsi haqqında təkliflər təqdim olduqda, yuxarıda göstərilənlərə ciddi əməl edilməlidir.

Partlayıcı maddələrin uyğunluq qrupları 1.2 nömrəli cədvəldə göstərilən uyğunluq qruplarının təsviri əsasında müəyyən edilir.

3) 2-ci sinifə sıxılmış mayeləşdirilmiş və təzyiq altında həll edilmiş, aşağıda göstərilən şərtlərdən heç olmasa birinə uyğun olan qazlar aiddir:

§ 50°S temperaturda buxarlarının mütləq təzyiqi 300 kPA-dan (3 kqs/sm²) az olmayan;

§ kritik temperaturu 50 °S-dən az olmayan.

2.1-ci yarımsinifə alışmayan və zəhərli olmayan qazlar aiddir.